Türkiye cezai konularda uluslararası adli iş birliği yapacak

TBMM Başkanlığına sunulan "Cezai Konularda Uluslararası Adli İşbirliği Kanunu Tasarısı" ile yabancı adli mercilerin cezai konulardaki adli yardımlaşma taleplerinin, Türk adli mercileri tarafından yerine getirilmesine ilişkin usul ve esaslar belirleniyor.

Buna göre talepler, Türk hukukuna uygun olarak yerine getirilecek. Özel bir usulün talep edilmesi halinde, Türk hukukuna aykırı olmadığı takdirde, talep bu usule uygun olarak gerçekleştirilecek. Türk adli mercileri, talepleri kısmen veya tamamen reddedebilecek ya da gerek görülen hallerde ek bilgi veya belge isteyebilecek.

Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, adli yardımlaşma talebi iletilmeden önce delillerin korunması amacıyla geçici tedbirler alınabilecek. Geçici tedbirin alındığı tarihten itibaren kırk gün içinde adli yardımlaşma talebinin Adalet Bakanlığına ulaşmaması halinde tedbir, yetkili makam veya merciler tarafından derhal kaldırılacak.

Arama veya el koyma talebinde bulunulması halinde, talebin konusu olan suçun iadeye elverişli bir suç olması gerekecek. Talep üzerine el konulan malvarlığı değerleri ile taşınmaz, hak ve alacaklarla ilgili olarak Türk adli mercileri yılda en az bir defa talep eden devletten tedbirin devamının istenip istenmediğine ilişkin bilgi talebinde bulunacak. Tebligata ilişkin adli yardımlaşma talebinde kısıtlayıcı veya zorlayıcı tedbir uygulanacağına ilişkin, ihtar bulunması halinde talep reddedilecek.

Adli yardımlaşma talebine konu işlemin yerine getirilmesi sırasında yabancı adli merciler, Türk adli mercileri önünde hazır bulunma talebinde bulunabilecek. Talep, uygun görülmesi halinde yerine getirilecek. Kişi hakkında Türk mahkemelerince verilen mahkumiyet veya beraat hükmü bulunması ya da suçun affa veya zamanaşımına uğramış olması halinde, aynı fiile ilişkin adli yardımlaşma talepleri yerine getirilmeyebilecek.

- Görüntülü ve sesli iletişim tekniği ile adli yardımlaşma -

Adli yardımlaşma talebinin yerine getirilmesinde görüntülü ve sesli iletişim tekniğinin kullanılması istenebilecek. Bu işlemler, yerine getiren devletin yetkili makam veya mercilerinin yönetimi altında ve bu devletin hukuku uyarınca yürütülecek.

Türk adli mercileri tarafından adli yardımlaşma talebinin görüntülü ve sesli iletişim tekniği kullanılmak suretiyle yerine getirilmesinin istenmesi halinde, milletlerarası andlaşmalarda hüküm bulunması kaydıyla işlem, Türk adli mercilerinin yönetimi altında ve Türk hukuku uyarınca yürütülecek.

Yabancı devlet tarafından adli yardımlaşma talebinin görüntülü ve sesli iletişim tekniği kullanılmak suretiyle yerine getirilmesinin istenmesi halinde ise milletlerarası andlaşmalarda hüküm bulunması kaydıyla işlem, talep eden devletin adli mercilerinin yönetimi altında ve bu devletin hukuku uyarınca yürütülecek. Bu işlem sırasında Türk adli mercileri hazır bulunacak ve Türk hukukunun temel ilkelerinin ihlal edilmemesi gözetilecek.

- İade koşulları

Yabancı ülkede işlenen bir suç nedeniyle hakkında adli merciler tarafından ceza soruşturması veya kovuşturması başlatılan ya da mahkumiyet kararı verilen bir yabancı, talep üzerine, soruşturma veya kovuşturmanın sonuçlandırılabilmesi ya da hükmedilen cezanın infazı amacıyla talep eden devlete iade edilebilecek. Talep eden devlet hukuku ile Türk hukukuna göre, soruşturma veya kovuşturma aşamasında üst sınırı bir yıl veya daha fazla hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren suçlardan dolayı iade talebi kabul edilebilecek.

Kesinleşmiş mahkumiyet kararları bakımından iade talebinin kabul edilebilmesi için hükmolunan cezanın en az dört ay hürriyeti bağlayıcı ceza olması gerekecek.

İadesi istenen kişinin birden fazla suçu bulunması halinde, bunlardan bazılarının cezası belirtilen sürelerin altında olsa dahi birlikte iadeye konu edilebilecek. Aynı kişi hakkında birden fazla devlet tarafından iade talebinde bulunulması halinde, suçların ağırlığı ve işlendiği yer, taleplerin geliş sırası, kişinin vatandaşlığı ve yeniden iade edilme ihtimali gibi şartlar dikkate alınarak, iade taleplerinden hangisinin öncelikli olarak işleme alınacağı Adalet Bakanlığı tarafından belirlenecek. İade halinde, kişi ancak iade kararına dayanak teşkil eden suçlardan dolayı yargılanabilecek veya mahkum olduğu ceza infaz edilebilecek.

- "Soykırım ve insanlığa karşı suçlar, siyasi suç olarak kabul edilmeyecek"

Tasarıda iadenin talebi kabul edilemeyeceği haller de belirleniyor.

Buna göre, Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere, iadesi talep edilen kişinin Türk vatandaşı olması, iadesi talep edilen kişinin ırkı, etnik kökeni, dini, vatandaşlığı, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi görüşleri nedeniyle bir soruşturma veya kovuşturmaya maruz bırakılacağına veya cezalandırılacağına ya da işkence veya kötü muameleye maruz kalacağına dair kuvvetli şüphe sebeplerinin bulunması, iade talebine esas teşkil eden fiilin, düşünce suçu, siyasi suç veya siyasi suçla bağlantılı bir suç niteliğinde olması, sırf askeri suç niteliğinde olması, Türkiye Devleti'nin güvenliğine karşı, Türkiye Devleti'nin veya bir Türk vatandaşının ya da Türk kanunlarına göre kurulmuş bir tüzel kişinin zararına işlenmesi, Türkiye'nin yargılama yetkisine giren bir suç olması, zamanaşımına veya affa uğramış olması hallerinde iade talebi kabul edilemeyecek.

Ayrıca, iadesi talep edilen kişi hakkında, talebe konu fiil nedeniyle daha önce Türkiye'de beraat veya mahkumiyet kararı verilmiş olması, iade talebinin, ölüm cezası veya insan onuru ile bağdaşmayan bir ceza gerektiren suçlara ilişkin olması, düşünce suçu, siyasi suç veya siyasi suçla bağlantılı bir suç niteliğinde olması kapsamındaki iade talebinin dayanağını teşkil eden fiilin bütün unsurları, özellikle işleniş şekli, suçun işlenişinde kullanılan araçların veya ortaya çıkan sonuçların ağırlığı dikkate alınarak, fiil siyasi suç olarak kabul edilmeyebilecek. Soykırım ve insanlığa karşı suçlar, siyasi suç olarak kabul edilmeyecek.

İade talebinin ölüm cezası veya insan onuru ile bağdaşmayan bir ceza gerektiren suçlara ilişkin cezanın niteliğine ilişkin bir ret sebebinin varlığı halinde, talep eden devlet tarafından, öngörülen cezanın infaz edilmeyeceğine dair yeterli teminat verilmesi halinde, iade talebi kabul edilebilecek. İadesi talep edilen kişinin, talep tarihinde onsekiz yaşını doldurmamış olması, uzun zamandan beri Türkiye'de bulunuyor olması veya evli bulunması gibi kişisel halleri nedeniyle, iadenin kişinin kendisini veya ailesini, fiilin ağırlığı ile orantısız şekilde mağdur edecek olması durumunda iade talebi kabul edilmeyebilecek.

Yabancı, iade sürecinde Adalet Bakanlığı görüşü alınmadan sınır dışı edilemeyecek. Aynı zamanda yabancı, Adalet Bakanlığı görüşü alınmadan iade talebi reddedilen devlete sınır dışı edilemeyecek.

Adalet Bakanlığı iade taleplerini inceleyerek, lüzum görmesi halinde ek bilgi ve belge talebinde bulunabilecek ve gerekli şartları taşımayan talepleri reddedebilecek. Gerekli şartları taşıyan talepler, yetkili ağır ceza mahkemesi nezdindeki Cumhuriyet başsavcılığına iletilecek.

İade talebine konu olabilecek bir suçun işlendiğinin kabulü için kuvvetli şüphe bulunması halinde, iade talebinin Adalet Bakanlığına ulaşmasından önce, Türkiye'nin taraf olduğu milletlerarası andlaşma hükümleri veya mütekabiliyet ilkesi çerçevesinde, ilgili devletin talebi ve Adalet Bakanlığının uygun bulması üzerine kişi geçici olarak tutuklanabilecek.

İade talebine konu olabilecek ve suçun Türk Kanunlarına göre aşağı sınırı üç yıldan az olmayan hapis cezası gerektirecek suçları işlediği yönünde kuvvetli şüphe bulunan kişi, ilgili devletin talebi aranmaksızın geçici olarak tutuklanabilecek. İlgili devletin geçici tutuklama talebi, Adalet Bakanlığı tarafından iade amacıyla yakalanması ve Cumhuriyet başsavcılığına sevki için İçişleri Bakanlığına gönderilecek. Yakalanan kişi, geçici tutuklama hususunda karar vermek üzere en geç yirmi dört saat içinde sulh ceza hakimi önüne çıkarılacak. Sulh ceza hakimi geçici tutuklanması talep edilen kişiye, rızaya dayalı iade imkanı ile bunun hukuki sonuçları hakkında bilgi verdikten soma talep hakkında karar verecek.

Geçici tutuklama süresi ilgili milletlerarası andlaşma hükümlerine göre belirlenecek. Mütekabiliyet ilkesi çerçevesinde kişi, en fazla kırk gün geçici tutuklu kalabilecek. Geçici tutuklama yerine kişinin kaçmasına engel olacak şekilde adli kontrol kararı verilebilecek. İlgili devlet tarafından belirlenen süre içinde iade evrakının iletilmemesi halinde geçici tutuklama veya adli kontrol kararı kaldırılacak. Bu durum, iade talebinin alınmasından sonra iade amacıyla koruma tedbirleri uygulanmasına engel teşkil etmeyecek.

İade talebi hakkında karar vermeye, kişinin bulunduğu yer ağır ceza mahkemesi yetkili olacak. Kişinin bulunduğu yer belli değilse, Ankara Ağır Ceza Mahkemesi yetkili olacak. Cumhuriyet başsavcılığı, iade talebine ilişkin karar vermek üzere ağır ceza mahkemesinden talepte bulunacak.

- "Tutukluluk durumu, ağır ceza mahkemesince incelenecek"

Kişi iadeye rıza göstermesi halinde, normal iade usulü uygulanmadan talep eden devlete iade edilebilecek. Kişinin rızaya dayalı iade usulünü kabul etmemesi halinde mahkeme, iade şartlarını inceleyerek, iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verecek.

Tasarıya göre, ağır ceza mahkemesi, iade sürecinin her aşamasında iadesi talep edilen kişi hakkında CMK uyarınca koruma tedbirlerine karar verebilecek.

İade sürecinde kişinin tutuklanması durumunda, teslime kadar geçen süre içindeki tutukluluk durumu, ağır ceza mahkemesince en geç 30'ar günlük sürelerle incelenecek. Ağır ceza mahkemesinin iade talebinin kabulüne ilişkin kararının kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde iade kararı verilmemesi halinde, kişi hakkındaki koruma tedbirleri kaldırılacak.

Toplam tutukluluk süresi, kişinin iade talebine konu suçtan dolayı alabileceği veya mahkum olduğu cezanın infaz süresini geçemeyecek.

Kişi iadeye rıza göstermesi halinde, normal iade usulü uygulanmadan talep eden devlete iade edilebilecek. Ağır ceza mahkemesince kişiye, CMK'da belirtilen haklarıyla birlikte rızaya dayalı iadenin mahiyeti ve hukuki sonuçları anlatılacak. Kişiye rızaya dayalı iade usulünü kabul edip etmediği sorulacak.

Mahkeme, kişinin bu iade usulünü kabul etmesi üzerine, iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verecek. Kararın kesinleşmesi halinde iade evrakı Adalet Bakanlığına iletilecek.

Kişinin rızaya dayalı iade usulünü kabul etmemesi halinde mahkeme, iade şartlarını inceleyerek, iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verecek. Talep eden devlet tarafından iletilen belgelerin yeterli görülmemesi halinde mahkeme, uygun bir süre içinde ek bilgi ve belgelerin gönderilmesini isteyebilecek. Mahkemenin kararına karşı temyiz yoluna başvurulabilecek. Yargıtay bu başvuruları üç ay içinde sonuçlandıracak. Kararın kesinleşmesi halinde iade evrakı karar ile Adalet Bakanlığına iletilecek.

Ağır ceza mahkemesince iade talebinin kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi halinde, bu kararın yerine getirilmesi, Dışişleri ve İçişleri Bakanlıklarının görüşü alınarak, Adalet Bakanının teklifi ve Başbakanın onayına bağlı olacak.

İadesine karar verilen kişinin teslim işlemleri, ilgili bakanlıklarla işbirliği halinde yürütülecek. İadesine karar verilen kişinin, talep eden devlet makamlarıyla kararlaştırılan tarihte haklı bir neden olmaksızın teslim alınmaması halinde, bu tarihten itibaren 30 gün sonra, mahkemece kişi hakkında verilen koruma tedbirleri kaldırılacak.

İadesine karar verilen kişi hakkında, başka bir suç nedeniyle Türkiye'de ceza soruşturması veya kovuşturması ya da infazı gerekli bir hapis cezası bulunması veya kişinin seyahat edebilecek durumda olmaması halinde, Adalet Bakanlığı tarafından teslimin ertelenmesine karar verilebilecek. İade talebine konu suç bakımından ispat aracı olarak yararlı görülen veya suçun işlenmesiyle elde edilen ve kişi yakalandığında üzerinde ele geçen ya da daha sonra ortaya çıkan eşya, talep eden devlete teslim edilebilecek.

İadesi talep edilen kişinin ölümü, kaçması veya benzer sebeplerle iade hakkında bir karar verilememesi halinde de eşyanın teslimi gerçekleştirilebilecek.

- Transit geçişine izin verilebilecek

Türk hukuku açısından iade koşullarının bulunması halinde, bir devlet tarafından başka bir devlete iadesine karar verilen kişinin Türkiye'den transit geçişine izin verilebilecek.

Transit geçişin 24 saatten fazla sürmesi ve bu nedenle kişinin hürriyetinin kısıtlanması ihtiyacının ortaya çıkması durumunda, sulh ceza hakimince transit geçişin sağlanması amacıyla 7 günü geçmemek üzere geçici tutuklama kararı alınabilecek.

Transit geçiş talebinin reddini gerektiren nedenlerin ortaya çıkması veya kişinin transit geçiş sırasında resen soruşturma yapılmasını gerektirecek bir suç işlemesi halinde transit geçiş durdurulabilecek.

Soruşturma veya kovuşturmanın sonuçlandırılabilmesi ya da verilen mahkumiyet kararlarının infazı amacıyla yabancı bir ülkede bulunan ve hakkında yakalama emri veya tutuklama kararı verilen kişinin Türkiye'ye iadesi, adli merciler tarafından istenebilecek. Üst sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan dolayı kişinin iadesi talep edilebilecek.

Adalet Bakanlığı, şu durumlarda iade talebini yabancı devlete iletmeden reddedebilecek:

- Talebin, iade için gerekli şartları taşımaması,

- Ceza infaz kurumlarında geçirilecek süre dikkate alındığında, iade yoluna başvurulmasının kişi yararı ve kamu yararı arasında açık bir orantısızlığa sebep olması,

- Türkiye'nin milli güvenliğinin veya uluslararası ilişkilerinin zarar görme ihtimalinin bulunması.

Türkiye'de işlenen suçlarla ilgili yürütülen soruşturma veya kovuşturmalar yabancı devletlere devredilebilecek; yabancı devletlerde işlenen suçlarla ilgili yürütülen soruşturma veya kovuşturmalar devralınabilecek.

Seval Güler,Coşkun Ergül