SOMA, maden işçilerine her gün ağrı kesici dağıtılıyordu

Ayşegül Kahvecioğlu

Soma'da 301 işçinin yaşamını yitirdiği maden faciası ile ilgili Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'ndan izin çıkmadığı için ancak mahkeme kararıyla 2 sene sonra saha incelemesi yapabilen Türk Tabipleri Birliği (TTB) ile Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) raporunu tamamladı. Madende olası bir facianın adım adım geldiğini, ancak teknik olarak gerekli önlemlerin alınmadığını gösteren raporda, işletmede çalışan ve faciadan kurtulan işçilerin sağlık durumları ile ilgili de çarpıcı veriler yer aldı. Raporda yer alan bazı tespitler özetle şöyle:

Sıcaklık 20 derece arttı

- Söz konusu ocağın bulunduğu kömür havzası, TMMOB'un 2008 tarihli raporunda çok riskli bölge olarak belirlenmiştir. Raporda olası riskler ve sonuçları da değerlendirilmiş, zehirlenme sonucu çok sayıda ölüm olabileceği belirtilmişti. Ancak buna rağmen özellikle ocakta çıkacak bir yangın ve CO zehirlenmesi ile ilgili gerekli önlemler alınmamıştır.

- Maden ocaklarında ortam sıcaklığının ortalama 25 derece civarında olduğu bilinmektedir. Bu ocaktaki sıcaklık sensörünün sonuçları incelendiğinde ocaktaki sıcaklığın 13 Mayıs 2014 tarihinden neredeyse 30 gün önce yükselmeye başladığı ve olay günü 45 dereceye kadar çıktığı görülmektedir. Bu durum ocaktaki kömür yangınının daha önceden başladığını ve devam ettiğini göstermektedir. 12 Mayıs 2014 tarihinde 4 No'lu malzeme nakil bandı tahrik motorlarının bulunduğu bölgede çalışanların ortamın aşırı sıcak olması nedeniyle nefes almakta güçlük çektikleri tespit edilmiştir.

Üç katı temiz hava lazımdı

- Çalışan tüm eski imalat alanlarının ana galerilerle bağlantılarının barajlarla kapatıldığı söylenmekle ve planlarda görülmekle birlikte bu barajların kontrollerinin yapılmadığı ve işlevsel olmadıkları anlaşılmaktadır. Baraj alanlarının kontrol edildiğine dair hiçbir bilgi ve belgeye rastlanmamıştır.

- Verilerin incelenmesi sonucunda 2014 yılı nisan ayında Çalışma Bakanlığı'na bildirilen işçi listesine göre ocakta 2 bin 691 yeraltı işçisi çalışmaktadır. Bu isimlerin 754'ü 24.00-08.00 saatleri arasındaki 1. vardiyada; bin 214'ü 08.00-16.00 saatleri arasındaki 2. vardiyada ve 723'ü de 16.00-24.00 saatleri arasındaki 3. vardiyada görevlendirilmiştir. Buna göre en fazla işçi çalıştıran vardiyaya göre hava miktarı hesaplandığında her gün fiilen çalışan işçi sayısı bin 41 kişidir. Yoğun ateşlemelerin yapıldığı, çok sayıda makine donanımın yer aldığı ocak içerisine 6 bin 246 m3/dak temiz hava girişi sağlanmalıdır. Ancak havalandırma defterlerindeki son ölçümlerde, ocağa giren hava miktarı bin 985 m3/dak olarak belirtilmiştir.

- Havalandırma planı incelendiğinde bir panodan kirlenerek çıkan hava, diğer panolara temiz hava olarak verilmektedir. Bu durum oldukça sakıncalıdır. Nitekim yaşanan faciada ölümlerin bu kadar fazla olmasının en önemli nedenlerinden birisi budur. Yangın sonucu oluşan karbonmonoksit gazı tüm çalışma alanlarını dolaşmış ve çalışanları etkilemiştir.

- Faciadan önce de yangın ve metan risklerine karşı yeryüzüne bağlantılı acil bir çıkış galerisinin yapılması gerekliliği gündeme gelmiş ve bu konuda şirket talebini iletmiştir. Ancak daha sonraki sürece ait poje incelemelerinde söz konusu S panoları için yeryüzüne bağlantılı acil bir çıkış galerisi açılmamıştır.

- Ocakta hava miktarının ve hızının sağlıklı bir şekilde ölçülmediği; karbonmonoksit sensör verilerinin dikkate alınmadığı tespit edilmiştir. Olaydan önce de tehlike sınırı olan 50 ppm defalarca geçilmiş olmasına rağmen herhangi bir önlem alınmamış ve durum kanıksanmıştır. Ocaktaki oksijen mikarları da pek çok kez normal değerlerin altına inmiştir.

- Yeraltında işçilerin kullandığı 2 bin 953 adet ferdi koruyucu karbonmonoksit maskelerinden 2 bin 678 adededinin kullanım sürelerinin dolduğu tespit edilmiştir. İşveren tarafından elle muayene edilerek, maskelerin kullanım sürelerinin bir yıl daha uzatıldığı tespit edilmiştir.

Her gün baş Ağrısı şikayeti

- Kaza öncesi dönemde günde 100-150 adet ağrı kesicinin, baş ağrısı sebebiyle başvuran işçilere dağıtıldığı öğrenilmiştir. Baş ağırısınn sıklık, şiddet ve yaygınlığının sebeplerinin işyeri sağlık birimince sorgulanmadığı, kayıt altına alınmadığı gözlenmiştir. Baş ağrısının, CO etkileniminde öncül klinik belirteçlerden biri olmasın rağmen, baş ağrısı yakınmalarının ve bu yakınmaların kaynağının sorgulanmasına ilişkin işlemlerin kayıt dışı bırakılması dikkat çekici bulunmuştur. Bu da bilinen bir sebebin önemsenmediği, gizlendiği, üstüne gidilmediği kanaatini oluşturmuştur. Özellikle işçilerin baş ağrısı sebepli yoğun ve sürekli ağrı kesici kullandıkları gözetilerek, durumun CO etkilenimi ile ilişkisi kurulabilir ve belki bu kaza sadece bu bulgudan yola çıkarak bile çok kolayca önlenebilirdi.

800 işçi tehlike altında

- İşletmede halen akciğer hastalıkları yönünden patolojik bulgusu olan ancak henüz tanı koyulamamış yaklaşık 800 işçi olabileceği düşünülmektedir.

- Tüm periyodik muayenelerde işçinin yapabileceği iş-ortama yönelik hekim kanaatinin yazılmadığı; "Sağlam" ya da "Madenci olur", "Madende çalışır" gibi genel görüşün yazıldığı görülmüştür.

Acil planda ocak yangını yok

- İşyeri için hazırlanan acil durum planında yeraltında herhangi bir ocak yangını öngörülmemeştir. Sadece yer üstünde oluşacak bir yangının senaryosu hazırlanmıştır. Herhangi bir acil durumda yeraltında çalışanların yer üstüne ulaşmalarını sağlayacak bir tatbikat da yapılmamıştır.

- İncelenen kayıtlardan işçilerin mesleki eğitim aldıkları ve hizmet içi eğitimden geçtikleri görülmektedir. Ancak alındığı belirtilen bu eğitimlerin göstermelik olduğu anlaşılmıştır.

- Mahkemece el konulmamış olan poliklinik defteri ve kaza kayıt defterinin incelenmesinde, kaza tarihi ve öncesinde tek bir CO zehirlenmesi kaydına rastlanmamıştır.