Sistem değişimi darbelerin sonunu getirir mi?

Mevcut siyasal sistemin adeta 'darbe üreten' bir yapısı olduğunu görmemek ya kasıtlı olarak meseleyi örtbas etmek ya da bu sorunun toplumsal/siyasal yapıdaki nedenlerini anlayamamak, anlamak istememek demektir. "Türkiye'deki mevcut sistemden kurtulmak üzere bir değişime gitmek askeri darbeleri sonunu getirme yönünde köklü bir adım olacaktır. Türkiye'nin siyasal düzeninin bu 'darbe üreten' yapısının neticelerinin tesadüfi olmadığını sık sık ifade etmeye çalışıyorum."

Bunun içindir ki meselenin ancak siyasal yapı, siyasal sistem arasındaki ilişkilerden kalkarak analiz edilmesi gerektiğinin altını çizmeye çalışıyorum. Bu bağlamda mevcut sistemi savunma konusunda ısrar edenlerin, yapılmak istenen değişime şiddetle karşı çıkanların geçmişte yaşanan askeri darbe ve müdahalelerle kurmuş oldukları ilişkiler, bağlar dikkate alındığında konu daha açık hale gelecektir.

BİR DEVRİN SONU

Darbeler durduk yere ortaya çıkmazlar, darbeleri hazırlayan sebepler arasında ilk sırada tarihsel şartların, yapısal faktörlerin, ideolojilerin, konjonktürel şartların yanı sıra şüphesiz 'dış konjonktürün' ayrı bir yeri bulunmaktadır. Bir dönem bu meseleleri ele alan akademik çalışmalarda 'darbelerin iç şartları her zaman vardır, fakat dış şartlar olgunlaşmamışsa veya yoksa darbenin, müdahalenin yapılması mümkün değildir' türünden ifadelerle 'dış konjonktürün' ayrı bir yeri olduğunun üzerinde durulurdu.

Bu tespitin belli bir ölçüde doğru olduğu söylenebilir fakat şurası unutulmamalıdır ki darbenin dış şartları ne kadar mevcut olursa olsun, ne kadar olgunlaşmış bulunursa bulunsun darbeyi yapanlar içeridedirler, bugüne kadar darbeleri yapan askerlerin hiçbiri dışarıdan gelmemiştir fakat dış bağlantıları her zaman olmuştur. Kısacası esas olarak darbeleri bütünüyle 'dış konjonktüre' bağlamak 'komplocu bir anlayışa' kaymaya yol açabileceği gibi toplumsal dinamikleri yok sayan yanlış bir yaklaşıma da uzanabilir.

Darbelerden kurtulmak için sistem değişimi neden bir fırsat olacaktır? Birincisi; darbeler millet iradesini güçsüzleştiren mevcut sistemin kurumsal yapısını değiştirerek, Meclis'in konumunu kuvvetlendirerek devlet üzerindeki militarizmi tasfiye edecektir. İkincisi, Meclis'in yanı sıra yürütme gücü doğrudan seçilmiş başkan eliyle yürütüleceği için hem yürütme de hem yasamada milletin iktidarı geçerli olacak bürokratik kadroların siyasi güç devşirme alanları yok edilmiş olacaktır. Üçüncüsü; bütün bu süreçlerde yargı tarafsız ve bağımsız olacak ideolojik iktidarın değil demokratik hukuk devletinin yargısı olacaktır.

YENİ DURUMU ANLAMAK

"Türkiye'de tarihsel olarak devletle bütünleşmiş bürokrasinin askeri ve sivil kanatlarını dengeleyecek bir sivil anlayışın olmadığı, gücünü devletten alanların iktidarını sınırlayacak sivil aktörlerin ve kurumların uzun süre zayıf kaldığı görülecektir." Tarımsal toplumsal yapılarda bu çelişkilerin kaçınılmaz bir biçimde bir tahakküm düzenine dönüştüğü açıktır.

Mevcut sistem anti-demokratik geleneğin taşıyıcısı durumunda kurumsallaştırılmış, millet iradesini kuvvetler ayrılığı adı altında yok etmiştir. Meclis en etkisiz konuma sokulduğu için sistem değişimi demokratikleşme açısından zorunludur. Türkiye tarımsal toplum şartlarından uzaklaşarak modernleşme sürecinde ilerledikçe anti-demokratik yapıyla gelişen yeni sivil güçler arasındaki çelişki kaçınılmaz bir biçimde kısmi değil köklü reformları gerekli kılmaktadır. Bu bakımdan bugün Türkiye'nin yapmak istediği sistem değişimi sadece askeri darbe ve müdahalelerin şartlarını yapısal olarak ortadan kaldıracak bir düzenleme değil aynı zamanda Türk modernleşmesinin önünü açacak radikal bir değişim programıdır.

VEDAT BİLGİN