Kurum kurum harcırah uygulamalarının değerlendirilmesi

Ülkemiz Kamu sektöründe harcIrah uygulamalarI

1. Giriş :

Anayasa'nın 128. maddesine göre kamu hizmetlerinin gerektirdiği aslî ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülmektedir. Söz konusu görevlerin memuriyet mahalli dışında yerine getirilmesi gereken durumlarda kamu personelinin günlük yeme, içme ve barınma giderlerini karşılamak amacıyla harcırah ödemesi yapılmaktadır.

Esas itibariyle Ülkemizde kamu kurum ve kuruluşlarının personeline ödeyecekleri harcırah miktarları, 6245 sayılı Harcırah Kanunu ile düzenlenmiştir. Harcırah Kanunu'nun yanında kamu idarelerinin kendi teşkilat kanunlarında veya ikincil mevzuatlarında düzenlenen harcırah uygulamaları da bulunmaktadır.

2. harcırahın temel felsefesi

Harcırah ödemelerinde ana eksen kamu personeline memuriyet mahalli dışında tahmil edilen kamusal görevlerin sağlıklı bir şekilde yerine getirilmesidir. Yani asıl olan kamu görevinin yerine getirilmesidir. Harcırah, bu görevin yerine getirilmesi dolayısıyla kamu görevlisinin katlanacağı giderlerin mevzuat çerçevesinde kendisine ödenmesinden ibarettir.

Uygulamada görüldüğü şekliyle harcırah ödemeleri bazen asıl görevin ifasından daha önemli hale gelmekte ve kamu personelinin mali şartları nedeniyle tasarruf yöntemi olarak ta ele alınmaktadır. Bu durum da ister istemez kamu hizmetlerinin kalitesini etkilemektedir.

Ayrıca bazen de mevzuatla öngörülen resmi harcırah miktarları ile fiili harcamalar arasında kamu personelini zor durumda bırakan olumsuzluklar ortaya çıkabilmektedir.

3. 6245 Sayılı harcırah Kanun'u

3. 1 Kanun'un Kapsamı

6245 sayılı Kanunun 1. maddesine göre genel, katma ve özel bütçeli idareler (Köy bütçeleri hariç) ve bunlara bağlı sabit ve mütedavil sermayeli müesseseler, hususi kanunlarla kurulmuş banka ve teşekküller; (Denizcilik Bankası Türk Anonim Ortaklığı, Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı ve Türk Havayolları Anonim Ortaklığı hariç) ile yukarıdaki daire, idare, banka, teşekkül ve müesseselerin sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları teşekkül ve müesseseler tarafından ödenecek harcırah bu kanun hükümlerine göre ödenmesi gerekmektedir.

3. 2 Harcırahın Unsurları

6245 sayılı Kanunun 5. maddesinde harcırahın unsurları ?yol masrafı, yevmiye, aile masrafı ve yer değiştirme masrafı? olarak ifade edilmiştir.

3. 3 Yurt İçi Gündeliği

6245 sayılı Kanunun 33. maddesinin (a) fıkrasında bu Kanun gereğince verilecek yurtiçi gündeliklerinin miktarının tespiti işi yılı bütçe kanunlarına bırakılmıştır. Bu şekilde harcırahın sürekli güncellenmesi amaçlanmıştır.

Aynı maddenin (b) fıkrasında ise devamlı ikamet ettikleri yerler dikkate alınarak kurumlarınca belirlenen görev merkezi, mıntıka merkezi ve grup merkezi dışına teftiş, denetim, inceleme veya soruşturma görevi ile gönderilenlere ve bu fıkrada sayılanlara normal gündeliğin üzerinde gündelik ödenmesi hususu düzenlenmiştir.

Söz konusu maddenin (c) fıkrasında, Devlet Tiyatroları ve Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlükleri ile Müdürlükleri, Cumhurbaşkanlığı ve Devlet Senfoni Orkestraları, Oda Orkestraları, Devlet Türk Halk Müziği Korosu, Devlet Klasik Türk Müziği Korosu, Devlet Çoksesli Müzik Korosu ve Devlet Halk Dansları Topluluğu tarafından düzenlenecek yurtiçi sanat faaliyetlerine münferiden ve topluca katılan sanatçılarla diğer görevlilere kurumlarınca karşılanan seyahat ve ikamet giderlerine ilave olarak, 2 nci derece kadrolu memur için tespit olunan gündelik miktarının 2 katı gündelik olarak verileceği belirtilmektedir.

3. 4 Yurt Dışı Gündeliği

6245 sayılı Kanunun 34. maddesine göre yurtdışında verilecek gündeliklerin miktarı gidilecek ülkeye, memur ve hizmetlilerin aylık veya ücret tutarları ile görevin mahiyetine göre, mali yıl itibariyle Bakanlar Kurulunca belirlenmektedir.

3. 5 Yol Masrafı

6245 sayılı Kanunun 27, 28, 29, 30, 31 ve 32. maddelerinde, yurt içi ve yurt dışı yol masrafı ödenmesi usul ve esasları belirlenmiştir.

3. 6 Aile Masrafı ve Yer Değiştirme Masrafı

6245 sayılı Kanunun 44, 45, 46 ve 47. maddelerinde, aile masrafı ve yer değiştirme masrafı usul ve esasları belirlenmiştir.

Kanunun; 44. maddesinde aile masrafı, ?aile fertlerinden her biri için memur veya hizmetlilerin bu Kanuna göre müstehak oldukları taşıt ücreti ile gündeliklerinden oluşur.?, 45. maddesinde yurtiçinde yer değiştirme masrafı, ?memur veya hizmetlinin;

a. Kendisi için yurtiçi gündeliğinin yirmi katı

b. Harcıraha müstehak aile fertlerinin her biri için yurtiçi gündeliğinin on katı (Bu miktar yurtiçi gündeliğinin kırk katını aşamaz),

c. Her kilometre veya denizmili başına, yalnız kendisi için yurtiçi gündeliğinin yüzde beşi,? 46. maddesinde ise yurtdışı yer değiştirme masrafı, ?memur veya hizmetlinin;

a. Kendisi için yurtdışı gündeliğinin yirmi katı,

b. Harcıraha müstehak aile fertlerinin her biri için yurtdışı gündeliğinin sekiz katı (Bu miktar yurtdışı gündeliğinin otuziki katını aşamaz),

c. Her kilometre veya denizmili başına yalnız kendisi için yurtdışı gündeliğinin binde yedisi,? şeklinde ifade edilmektedir

3. 7 Yatacak Yer Bedeli

6245 sayılı Kanunun 33. maddesi (b) fıkrasına eklenen ?Bu şekilde gündelik ödenenlerden, yatacak yer temini için ödedikleri ücretleri belgelendirenlere, belge bedelini aşmamak üzere, gündeliklerinin tamamına kadar olan kısmı ayrıca ödenir.? şeklindeki ek paragrafla teftiş, denetim, inceleme veya soruşturma görevi ile görevlendirilenlere belgelendirilmek şartıyla gündeliğinin tamamı kadar ve görev süresince konaklama bedeli ödenmesi hususu düzenlenmiştir.

Aynı maddeye 2005 tarihinde eklenen (d) fıkrasına göre de Bu Kanunun 33. maddesinin (b) fıkrasına göre gündelik ödenenler hariç olmak üzere geçici bir görevle yurt içinde görevlendirilenlerden yatacak yer temini için ödedikleri ücretleri belgelendirenlere, belge bedelini aşmamak ve her defasında on gün ile sınırlı olmak üzere gündeliklerinin tamamına kadar olan kısmı ayrıca ödenmektedir.

3. 8 Harcırah İtasında Beyan Esası

6245 sayılı Kanunun 59. maddesinde yer alan ?Harcırah itası ve avansların mahsubu muamelelerinde aksi sabit oluncaya kadar memurun beyanına itibar olunur.? şeklindeki düzenlemeyle aksi sabit oluncaya kadar harcırah işlemlerinde memurun beyanı esas alınmaktadır.

3. 9 Harcırah İtasının Tabi Olduğu Harcama Belgeleri

Harcırah ödemelerinde beyan esası geçerli olmakla birlikte, söz konusu beyanın mahiyeti ve buna eklenmesi gereken kanıtlayıcı belgeler, ilgili kurumların kendi mevzuatlarında ayrıntıları ile sayılmaktadır.

Merkezî yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin ilgili mevzuatları çerçevesinde yapacakları harcamalarında ödeme belgesine bağlanacak kanıtlayıcı belgeleri ve bunların şekil ve türlerini belirleyen 31.12.2005 tarih ve 26040 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Merkezî Yönetim Harcama Belgeleri Yönetmeliği'nin 22. ve devamı maddelerinde, mahalli idarelerin malî işlemlerinin gerçekleştirilmesi ve muhasebeleştirilmesi kapsamında, harcamalarda ödeme belgesine bağlanacak kanıtlayıcı belgeleri ve bunların şekil ve türlerini belirleyen 15.08.2007 tarih ve 26614 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Mahalli İdareler Harcama Belgeleri Yönetmeliği'nin Üçüncü Bölümü'nde ve sosyal güvenlik kurumlarının mevzuatları çerçevesinde yapacakları harcamalarında ödeme belgesine bağlanacak kanıtlayıcı belgeleri ve bunların şekil ve türlerini belirleyen 27.06.2007 tarih ve 26565 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Sosyal Güvenlik Kurumları Harcama Belgeleri Yönetmeliği'nin 19. ve devamı maddelerinde harcırah ödemelerinde aranacak kanıtlayıcı belgeler düzenlenmektedir.

4. kapsam dışı olmalarına rağmen Kendi teşkilat kanunlarıyla harcırah Kanunu'na tabi olan kurumlar

6245 sayılı Kanunun kapsamında olmadığı halde kuruluş kanunlarıyla veya ikincil mevzuatıyla personelinin görevlendirmeler dolayısıyla müstehak olduğu harcırahın usul ve esasları hususunda 6245 sayılı Harcırah Kanununa tabi olduğunu düzenleyen kurumlar da bulunmaktadır.

4. 1 Sosyal Güvenlik Kurumu

5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanununun 28. maddesi ile Kurum personelinin 6245 sayılı Harcırah Kanununa tabi olduğu belirtilmektedir.

4. 2 Merkezi Finans ve İhale Birimi

Merkezi Finans ve İhale Birimi'nin 20.10.2007 tarih ve 26676 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Merkezi Finans ve İhale Birimi Personel Yönetmeliği'nin 24. maddesinde Birim personelinin harcırahının 6245 sayılı Harcırah Kanununa tabi olduğu belirtilmektedir

4. 3 Organize Sanayi Bölgeleri

4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanununa istinaden çıkarılan Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliğinin 35. maddesine göre müteşebbis heyet, yönetim kurulu, denetim kurulu üyeleriyle Organize Sanayi Bölgeleri personelinin belediye sınırları dışına yapacağı geçici seyahatlerde yolluk bildirimleri 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerine göre düzenlenmektedir.

Söz konusu Yönetmeliğin 36. maddesinde geçici görev yolluğu ödemelerinde; müteşebbis heyet, yönetim ve denetim kurulu üyeleri için her yıl Bütçe Kanunu ile ek göstergesi 8000 ve daha yüksek olan Devlet Memurları için tespit edilen miktar, bölge müdürü için 5800-8000(dahil), kontrol mühendisi ve muhasebeci için 3000-5800 (dahil), diğer personel için ise aylık/kadro derecesi 1-4 olanlar için tespit edilen miktarların esas alınması gerektiği belirtilmektedir.

Organize Sanayi Bölgeleri bilinen anlamıyla kamu kurumu olmamasına rağmen özel hukuk tüzel kişisi olarak kamulaştırma yapabilme ve benzeri imtiyazlar nedeniyle ve personelinin harcırahları hususunda 6245 sayılı Harcırah Kanununa yapılan atıf dolayısıyla burada incelenmiştir.

4. 4 Türkiye İş Kurumu

4904 sayılı Türkiye İş Kurumu Kanununun 6. maddesinde kurum yönetim kurulunun yolluklarının 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerine tabi olduğu belirtilmektedir.

4. 5 Radyo ve Televizyon Üst Kurulu

3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanununa istinaden hazırlanan Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Personel Yönetmeliğinin 162. maddesinde geçici ve sürekli görev yolluğu ödemeleri düzenlenmiştir.

Mezkur Yönetmeliğin 162. maddesinin (a) fıkrasında, yurt içinde geçici görevle görevlendirilecek sözleşmeli personele kadro dereceleri esas alınarak Bütçe Kanununun (H) cetvelinde belirlenen miktarın (en yüksek Devlet memuru için belirlenen gündeliği geçmemek üzere) %50 fazlasının ödeneceği belirtilmektedir.

Söz konusu maddenin (b) fıkrasında yurt içinde sürekli görevle başka yere atanan sözleşmeli personele, (c) fıkrasında yurt dışında geçici görevle görevlendirilecek sözleşmeli personele ve (d) fıkrasında ise bu yönetmelikte belirtilmeyen hususlarda 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerinin uygulanacağı hususu yer almaktadır.

4. 6 Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi

4668 sayılı Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığının Teşkilât ve Görevleri Hakkında Kanunun 20 inci maddesine istinaden çıkarılan Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığında Çalıştırılacak Sözleşmeli Personel Hakkında Hizmet Sözleşmesi Esaslarında Değişiklik Yapılmasına İlişkin Esasların 13. maddesinde yurtiçi harcırahı ve 14. maddesinde ise yurtdışı harcırahının 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümleri uyarınca tespit olunacak miktar ve esaslara göre ödeneceği belirtilmektedir.

4. 7 Milli Prodüktivite Merkezi

580 sayılı Milli Prodüktivite Merkezi Kuruluş Kanununun 8 inci maddesine dayanarak çıkarılan Milli Prodüktivite Merkezi Harcırah Yönetmeliğinde ilgili Kurum personeline yapılacak harcırah ödeme usul ve esasları belirlenmiştir.

Söz konusu Yönetmeliğin 7. maddesinde düzenlenen, personele naklen tayinde ödenecek yolluklar 6245 sayılı Harcırah Kanunu esaslarına göre tespit edilecektir. Ancak bu durumda gündelik olarak ödenecek meblağ bu Yönetmeliğin 3 üncü maddesi uyarınca Genel Kurul tarafından görevli için tespit edilen miktardan hesaplanacaktır.

Aynı şekilde Yönetmeliğin 8. maddesinde düzenlendiği şekliyle, personelin yurt dışında burslu olarak ve diğer şekillerde yurt içinde ve yurt dışında uzun süre görevlendirilmeleri durumunda yapılacak uygulama, 6245 sayılı Harcırah Kanunu esaslarına göre olacaktır.

4. 8 Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü

Todaie Akademik Personelinin Yurtiçinde ve Yurtdışında Görevlendirilmelerinde Uyulacak Yöntem ve İlkelere İlişkin Yönetmeliğin 3. maddesinde; yurtiçinde ve yurtdışında görevlendirilecek öğretim üyelerine verilecek yolluklar, yol masrafları ve gündelikler genel hükümler çerçevesinde 6245 sayılı Harcırah Kanununa havale edilmiştir.

Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Genel Müdürlüğü

İdari Personelinin Hizmet İçi Eğitim Yönetmeliğinin 30 ve 31. maddelerinde ise eğitim görevlilerine ve eğitime katılanlara 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümleri esas alınarak ödeme yapılması gerekmektedir.

4. 9 Türkiye Atom Enerjisi Kurumu

2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanununun 13. maddesinde, Kurumca yapılan görevlendirmelerde 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerinin uygulanacağı belirtilmektedir.

5. 10 Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu

17.02.1991 tarih ve 20789 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Türkiye Radyo- Televizyon Kurumu Sözleşmeli Personel Yönetmeliğinin 110. maddesinde geçici ve sürekli görev yolluğu ödemeleri düzenlenmiştir.

Anılan Yönetmeliğin 110. maddesinin (a) fıkrasında yurt içinde geçici görevlendirilecek sözleşmeli personele sözleşme ücretinin tekâbül ettiği kadro dereceleri esas alınarak Bütçe Kanunun (H) cetvelinde belirlenen miktarın (en yüksek devlet memuru için belirlenen gündeliği geçmemek üzere) % 50 fazlası gündelik olarak ödenecektir.

Aynı maddenin (b) fıkrasına göre yurt içinde sürekli görevle başka yere atanan sözleşmeli personele, (c) fıkrasına göre ise yurt dışından geçici görevle görevlendirilecek sözleşmeli personele ödenecek gündelikler 6245 sayılı Harcırah Kanununa göre hesaplanacaktır.

Ayrıca söz konusu maddenin (e) fıkrasına göre Bu Yönetmelikte hüküm bulunmayan hususlarda 6245 sayılı Harcırah Kanununa göre işlem yapılacaktır.

20.05.1988 tarih ve 19817 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Türkiye Radyo- Televizyon Kurumu Personel Yönetmeliğinin 57, 61 ve 85. maddelerinde de Harcırah Kanununa yapılan atıflar yer almaktadır.

4. 11 Türkiye Adalet Akademisi

23.08.2005 tarih ve 25915 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Türkiye Adalet Akademisi Danışma Kurulları Ve Komisyonlarının Kuruluş, Çalışma Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmeliğin 10. ve 11 maddelerinde, Kurul ve komisyonlara toplantı yeri dışından katılan üyelere, 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerine göre, yol masrafı ve yevmiye ödemesi yapılacağı belirtilmektedir.

4..12 Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü'nün teşkilat yapısını düzenleyen 2804 sayılı Kanunun ek 1. maddesinde yurt dışında görevlendirilecek kuruluş personeli hakkında 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerinin uygulanacağı belirtilmektedir.

4. 13 Elektrik İşleri Etüd İdaresi Genel Müdürlüğü

2819 sayılı Kanunun 21. maddesine istinaden çıkarılan Elektrik İşleri Etüd İdaresi Teşkiline Dair Talimatnamenin 11. maddesine göre, Elektrik İşleri Etüd İdaresi memur ve müstahdemleri Devlet memurları gibi yani 6245 sayılı Kanun çerçevesinde harcırah alacaklardır.

5. harcırah Kanunu'na tabi olması gereken ancak kapsam dışında tutulan kurumlar

5. 1 Türkiye Kalkınma Bankası Anonim Şirketi

4456 sayılı Kanunla düzenlenen Türkiye Kalkınma Bankası'nın 6245 sayılı Harcırah Kanununun 1. maddesinde yer alan ?Hususi kanunlarla kurulmuş banka ve teşekküller? şeklindeki düzenlemeye istinaden harcırah ödemelerinde 6245 sayılı Kanuna tabi olması gerekmektedir.

Ancak 4456 sayılı Kanunun 17. maddesi ile Bankanın 6245 sayılı Harcırah Kanununa tabi olmadığı belirtilmektedir.

Söz konusu Kanunun 15. maddesine göre Banka personelinin ücret ile diğer mali ve sosyal hakları ile sözleşme esasları; Genel Müdürün teklifi ve Yönetim Kurulunun onayı alındıktan sonra Devlet Personel Başkanlığının uygun görüşü üzerine Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenmektedir.

5. 2 Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası, Türkiye Halk Bankası Anonim Şirketi ve Türkiye Emlak Bankası Anonim Şirketi

4603 sayılı Kanunun 1.maddesi ile Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası, Türkiye Halk Bankası ve Türkiye Emlak Bankası Anonim Şirketi harcırah uygulamalarının 6245 sayılı Kanuna tabi olmadığı belirtilmektedir.

Mezkur Kanunun 2. maddesine göre özel hukuk hükümlerine göre çalıştırılacak personelin sayısı, unvanı, ücret ve sair mali hakları bankaların genel kurullarınca tespit edilecektir ancak bu yetki Genel kurul tarafından yönetim kuruluna devredilebilmektedir. Dolayısıyla da söz konusu bankalarda istihdam edilen personelin harcırahı genel kurul veya yönetim kurullarınca tespit edilmektedir.

5. 3 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı

Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, 233 sayılı KHK'ya tâbi iktisadi devlet teşekkülü statüsünde faaliyet gösteren bir kuruluş olarak personel harcırahlarında Harcırah Kanununa tabidir.

233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye tabi kamu iktisadi teşebbüsleri ve bağlı ortaklık personelinin hizmete alınmalarını, görev ve yetkilerini, niteliklerini, atanma, ilerleme, yükselme, hak ve yükümlülükleriyle diğer özlük haklarını düzenleyen 399 sayılı KHK'nın 31. maddesinde; yurt içinde ve yurt dışında geçici olarak görevlendirilecek sözleşmeli personele gündelik ve yol gideri ödemelerinin 6245 sayılı Harcırah Kanunu uyarınca en yüksek Devlet memuru için belirlenen gündeliği geçmemek üzere ilgililerin görev ve unvanları dikkate alınarak teşebbüs veya bağlı ortaklık yönetim kurullarınca tespit edileceği belirtilmektedir.

Ayrıca söz konusu maddenin son fıkrasında, burada belirtilmeyen hususlarda 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerine göre işlem yapılacağı hususu yer almaktadır.

Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Personel Yönetmeliğinin ?Yolluklar' başlıklı 45. maddesine göre ise personele seyahatleri halinde yönetim kurulunca kabul edilmiş olan yolluk yönergesine göre yolluk ödenecektir. Ödenecek yurt içi yolluk ödemeleri, 4/7/2001 tarihli 631 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Mali ve Sosyal Haklarında Düzenlemeler ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 14/A maddesinde belirtilen oranları aşamayacaktır.

631 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 14/A maddesine göre yurt içi ve yurt dışı gündelik ödemeleri, emsali Devlet memurlarına 6245 sayılı Harcırah Kanunu uyarınca yapılan gündelik ödemelerinin bir buçuk katını geçemiyecektir.

Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı personeli harcırah ödemelerindeki bu düzensizlik Devlet Denetleme Kurulu'nun 10.11.2005 tarih ve 2005/5 sayılı Raporunda da eleştirilmektedir.[1]

5. 4 Doğal Afet Sigortaları Kurumu

25.11.1999 tarih ve 587 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Doğal Afet Sigortaları Kurumunu düzenleyen söz konusu Kararnamenin 4. maddesinde Kurumun 6245 sayılı Harcırah Kanununa tabi olmadığı belirtilmektedir.

Mezkur Kararnamenin 7. maddesinin son fıkrasında yer alan ?Kurul başkan ve üyelerine; kamu iktisadi teşebbüslerinde yönetim kurulu başkan ve üyelerine ödenen aylık ücret ve diğer ödemeler tutarında ücret ödenir.? şeklindeki düzenleme ile Kurum personelinin mali hakları hususunda kamu iktisadi teşebbüsleri yönetim kurulu başkan ve üyelerine ödenen aylık ücret ve diğer ödemelere atıf yapılmaktadır.

Doğal Afet Sigortaları Kurumu Yönetim Kurulu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin ?Ücret ve Yol Giderleri' başlıklı 13. maddesine göre yönetim kurulu üyelerine; kamu iktisadi teşebbüslerinde yönetim kurulu üyelerine ödenen yevmiye ve diğer ödemeler tutarında ödeme yapılması gerekmektedir

6. harcırah Kanunu gereği kapsam dışında tutulan kurumlar

6245 sayılı Kanunun 1. maddesi ile Denizcilik Bankası Türk Anonim Ortaklığı, Türkiye Vakıflar Bankası Türk Anonim Ortaklığı ve Türk Havayolları Anonim Ortaklığı Harcırah Kanunun dışında bırakılmıştır.

6245 sayılı Kanunun 53. maddesi ile de Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları ve Devlet Havayolları gibi ulaştırma hizmeti ifa eden müesseselerin memur ve hizmetlilerine verilecek harcırah, bu kanun ile tespit edilmiş bulunan miktarları aşmamak ve kanunun umumi esasları dışına çıkmamak şartı ile, Maliye ve Ulaştırma Bakanlıklarınca çıkarılacak tüzüklerle tespit edilecektir.

6. 1 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları

6245 sayılı Harcırah Kanununun 53 üncü maddesine dayanılarak hazırlanan ve 15.12.1999 tarih ve 23907 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü Memur ve Hizmetlilerine Verilecek Harcırah ve Harcırah Karşılığı Hizmet Tazminatlarına İlişkin Tüzükle Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü memur ve hizmetlilerine verilecek harcırah ve harcırah karşılığı hizmet tazminatları düzenlenmiştir.

Söz konusu Tüzükte yer alan düzenlemeler ana hatlarıyla 6245 sayılı Kanuna paralel düzenlemeler olmakla birlikte Tüzüğün 7. maddesinde kilometre/saat, iş treni, yatak, rampa, bekleme, manevra ve turne tazminatlarından oluşan harcırah karşılığı hizmet tazminatları yer almakta ve bu tazminatların usul ve esasları ayrıntıları ile düzenlenmektedir.

Yukarıda bahsedilen tazminatları alanlara ayrıca harcırah ödenmeyecektir.

6. 2 Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı

Türk Hava Yolları A.O. personelinin geçici veya sürekli görevlerinde tabi oldukları harcırah esas ve usulleri Türk Hava Yolları A.O Yolluk Yönetmeliği ile düzenlenmiştir.

Söz konusu Yönetmeliğin 5. A maddesinde geçici görev yolluğu ?Personelin yurt içinde veya yurt dışında bir görevin yerine getirilmesi, eğitim, mesleki yeterliliğin belirlenmesi veya görevle ilgili sıhhi yeterliliğin tespit edilmesi amacıyla Ortaklıkça geçici görevle görevlendirilenlere geçici görev yolluğu ve yol masrafı verilir.? şeklinde ifade edilmiştir.

Maddenin devamında yurtiçi ve yurtdışı geçici görevlerde fazla bagaj ve nakil masrafları gibi zaruri harcamaların geçici görev yolluğuna ek olarak ödenebilmesi, söz konusu zaruri masrafların uygun şekilde belgelenmesi ve ünite yetkilisince onaylanmasına bağlanmıştır.

Ayrıca aynı maddenin devamında Yönetim Kurulu Başkanı, Genel Müdür, Genel Müdür Yardımcıları ve Genel Koordinatör`e yurtdışı geçici görev seyahatlerinde, Yönetim Kurulu Başkanı, Genel Müdür, Genel Müdür Yardımcıları, Genel Koordinatör ve Başkanların yurtiçi geçici görevlerinde ise bu geçici görev yolluklarına ilave olarak ve bütçelerindeki ilgili ödenek miktarı ile sınırlı kalmak kaydıyla yapacakları ikram ve diğer giderleri belgelendirmek şartıyla temsil ödeneği verilmektedir.

Yönetmeliğin 5. D maddesinde yurtiçi ve yurtdışı geçici görev yolluğu ve temsil ödeneği miktarlarının, her bütçe yılı başında Ülkenin ekonomik koşulları dikkate alınmak suretiyle Genel Müdür Yardımcısı (Mali) tarafından belirleneceği ve Yönetim Kurulu kararı ile yürürlüğe gireceği hususu yer almaktadır.

Söz konusu 5 D maddesinin devamında;

Geçici görevle gönderilenlere gittikleri mahalde geçirecekleri gece (uçakta geçen geceler hariç) sayısı kadar gün hesabı ile geçici görev yolluğu verileceği ve 24 saatten az süren seyahatlerin 1 gün sayılacağı,

Yurt içinde geçici bir görevle başka bir yere gönderilenlere verilecek yollukların bu mahalle varış tarihinden itibaren ilk 90 gün için tam ve bunun devamındaki günler için 2/3 nispetinde ödeneceği ve geçici görev mahallinde bir yıllık devre zarfında aynı yerde, aynı iş için, aynı şahsa, sürekli veya aralıklı olarak 180 günden fazla yolluk verilmeyeceği,

Yurt dışında geçici bir görevle başka bir yere gönderilenlere verilecek yolluklar bu mahalle varış tarihinden itibaren ilk 180 gün tam ve müteakip günler için 2/3 oranında ödeneceği,

Yönetim Kurulu Başkanı ve Üyeleri, Denetim Kurulu Üyeleri, Genel Müdür, Genel Müdür Yardımcıları, Genel Koordinatör, Hukuk Müşaviri, Savunma Sekreteri, II.Hukuk Müşavirleri, Başkanlar, Başkan Yardımcıları ve Başmüfettişlere yurtdışı geçici görevlerinde görev süresine bakılmaksızın tam yolluk ödeneceği,

Yukarıda sayılanlar dışında kalan personelin yurtdışı geçici seyahatlerinde yollukları, görev mahalline varış tarihinden itibaren ilk 15 gün için tam daha sonraki günler için de 2/3 oranında ödeneceği hususları yer almaktadır.

Yönetmeliğin 5 H. Maddesinde yer değiştirme masrafı ödemeleri; yurtiçi sürekli görevlerde ?Yurt içinde bir şehirden bir başka şehire yapılacak atama ve nakil halinde yer değiştirme masrafı ödemesi aşağıdaki usuller dahilinde yapılan hesaplamaların toplamından meydana gelir.

a. Personelin yurtiçi 1 günlük harcırahının 20 katı,

b. Her kilometre başına personelin yurtiçi bir günlük harcırahının %15`i olarak hesaplanır.

Kilometre, yurt içinde 2 mahal arasında her yıl Karayolları Genel Müdürlüğü`nce belirlenen ve mutad olan gidip gelmeye elverişli en kısa karayolu esas tutularak bulunur.? şeklinde düzenlenmiştir.

Yurtdışı nakillerde ise ev - havaalanı arası fatura karşılığı nakliye ücreti ile birlikte görevlendirmenin yönüne göre D-1 kadro karşılığı personel brüt ücretinin Yönetmelikte belirlenen yüzdeleri oranında naklihane fatura karşılığı ödenmektedir.

Ayrıca personele Yönetmelikte belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde yut içi ve yurt dışı bagaj ücreti ödenmektedir.

7. kamu iktisadi teşebbüslerinde harcırah uygulaması

6245 sayılı Harcırah Kanununun 1. maddesi gereği kamu iktisadi teşebbüsleri harcırah uygulamasında Harcırah Kanunu esas ve usullerine tabi tutulmuşlardır. 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye tabi kamu iktisadi teşebbüsleri ve bağlı ortaklık personelinin özlük haklarını düzenleyen 399 sayılı KHK'nın 31. maddesinde; yurt içinde ve yurt dışında geçici olarak görevlendirilecek sözleşmeli personele gündelik ve yol gideri ödemelerinin 6245 sayılı Harcırah Kanunu uyarınca en yüksek Devlet memuru için belirlenen gündeliği geçmemek üzere ilgililerin görev ve unvanları dikkate alınarak teşebbüs veya bağlı ortaklık yönetim kurullarınca tespit edileceği belirtilmektedir.

Söz konusu düzenleme ile sözleşmeli personel harcırahlarının belirlenmesi işi Harcırah Kanunu uyarınca en yüksek Devlet memuru için belirlenen gündeliği aşmamak üzere teşebbüs veya bağlı ortaklık yönetim kurullarınca tespit edilecektir. Memur ve işçiler hakkında 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümlerine göre işlem yapılacaktır.

Yukarıda yer yer bahsedildiği üzere Kamu İktisadi Teşebbüsü olduğu halde harcırah uygulamasında Harcırah Kanunu ile veya kendi teşkilat mevzuatı ile 6245 sayılı Kanun dışında tutulan idareler de bulunmaktadır.

8. üst kurullarda harcırah uygulaması

Son yıllarda Ülkemizde üzerinde sıkça durulan konulardan birisi de bağımsız idari otoriteler olarak ta adlandırılan düzenleyici ve denetleyici kurumlardır. Söz konusu kurumlar istisnalar dışında 6245 sayılı Harcırah Kanunun dışında tutulmuşlardır.

8. 1 6245 sayılı Harcırah Kanununa Tabi Olmayan Üst Kurullar

Telekomünikasyon Kurumu, Sermaye Piyasası Kurulu, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, Kamu İhale Kurumu, Şeker Kurumu, Rekabet Kurumu ve Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu harcırah ödemeleri teşkilat kanunlarıyla veya ikincil mevzuatla 6245 sayılı Kanun dışında yetkili organları tarafından belirlenmektedir.

8. 2 Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu

4389 sayılı Bankalar Kanununun 6.4 maddesi ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu 6245 sayılı Harcırah Kanununun dışında tutulmuştur. Ancak 19.10.2005 tarih ve 5411 sayılı Kanunla 4389 sayılı Kanun ilga edilmiştir. 5411 sayılı Kanunda Kurumun 6245 sayılı Harcırah Kanunundan muafiyetine dair herhangi bir düzenleme yer almamaktadır.

5411 sayılı Kanunun 168.İ maddesi ile 10.2.1954 tarihli ve 6245 sayılı Harcırah Kanununun 33 üncü maddesinin (b) bendinde yer alan "Bankalar Yeminli Murakıp ve Murakıp Yardımcıları" ibaresinden sonra gelmek üzere "Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunda görevli Bankacılık Uzmanı, Hukuk Uzmanı ve Bilişim Uzmanı ile bunların yardımcıları" ibaresi eklenmiştir.

Söz konusu Kanuni düzenlemelere rağmen Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu İnsan Kaynakları Yönetmeliğinin 34. maddesi ile Kurum personeline ödenecek yol gideri ve gündeliklerin miktarı ilgili yıl Kurum bütçesi ile tespit edilmektedir.

8. 3. 631 sayılı Kanun Hükmünde Kararname

631 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye 4969 sayılı Kanun ile eklenen 14/A maddesi ile 6245 sayılı Harcırah Kanunu kapsamı dışında yer alan kamu kurum ve kuruluşlarında; Yurt içi ve yurt dışı gündelik ödemeleri, emsali Devlet memurlarına 6245 sayılı Harcırah Kanunu uyarınca yapılan gündelik ödemelerinin birbuçuk katını geçemeyecektir.

Mevzuatlarında öngörülmüş olması halinde, bu kapsamda bulunanlardan yatacak yer temini için ödedikleri ücretleri belgelendirenlere bu belge karşılığı yapılan ödemeler bir buçuk katın hesabında dikkate alınmayacaktır.

9. 5018 sayılı kamu mali yönetimi ve kontrol kanunu çerçevesinde Harcırah uygulaması

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi Ve Kontrol Kanununun 81.c maddesinde yer alan ?Bu Kanun kapsamındaki kamu idarelerine ilişkin olarak, 4.1.1961 tarihli ve 211 sayılı Kanunun 98 - 106 ncı maddeleri hariç olmak üzere, diğer kanunlarla 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu, 6245 sayılı Harcırah Kanunu ve 832 sayılı Sayıştay Kanununa tâbi olunmadığına dair istisna veya muafiyet getiren hükümleri,? şeklindeki düzenleme ile 5018 sayılı Kanuna tabi idarelerin 6245 sayılı Harcırah Kanununa tabi olmadıkları yönündeki düzenlemeler, 5018 sayılı Kanunun 82. maddesi ile 01.01.2006 tarihi itibariyle yürürlükten kaldırılmıştır.

Danıştay İdari İşler Kurulu 18.04.2007 tarih ve 2007/2 No'lu Kararı ile 5018 sayılı Kanuna tabi olan düzenleyici ve denetleyici kurumlar ile özel bütçeli idarelerin 6245 sayılı Harcırah Kanununa tabi oldukları yönünde görüş vermiştir.

10. Kurum ve konu bazında muhtelif uygulama örnekleri

10. 1. 3212 Sayılı Maden Kanunu

Ülkemizdeki madenlerin aranması, işletilmesi, üzerinde hak sahibi olunması ve terk edilmesi ile ilgili esas ve usulleri düzenleyen 3212 sayılı Maden Kanununun 35. maddesine göre madencilik faaliyetlerinin incelenmesi ve denetimleri için görevlendirilen personele 6245 sayılı Harcırah Kanununa göre hak ettikleri gündeliklerin iki katı tutarında gündelik ödenmektedir.

Ayrıca aynı Kanunun 47. maddesine istinaden Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından arama ve araştırma faaliyetlerinde bulunmak üzere memuriyet mahalli dışında görevlendirilen personele Harcırah Kanununun 50 nci maddesi ile ilişkilendirilmeksizin, her yıl Bütçe Kanunu ile belirlenen gündelik harcırah miktarının iki katı tutarında, Harcırah Kanunu hükümlerine göre gündelik ödenmektedir.

10. 2. Türkiye İstatistik Kurumu

5429 sayılı Kanunla Türkiye İstatistik Kurumu personeli harcırah uygulamasında 6245 sayılı Kanuna tabi olduğu halde söz konusu Kanunun 49. maddesi 1. fıkrası gereği; sayım, araştırma ve veri kalite kontrolü ile inceleme ve denetleme işlerinde kurum içinden veya dışından bu Kanun gereğince geçici görevle görevlendirilecek olan kişilere başka yerde görevlendirildikleri süre için verilecek gündelikler, 6245 sayılı Harcırah Kanunu hükümleri uyarınca belirlenecek gündeliklerin bir buçuk katı olarak uygulanacaktır.

10. 3. Türk Akreditasyon Kurumu

4457 sayılı Kanunla kurulan Türk Akreditasyon Kurumu Teşkilat Kanununun 22. maddesi ile 6245 sayılı Harcırah Kanunun dışında tutulmuş ve Kurum personelinin harcırah işlemleri Türk Akreditasyon Kurumu Görevlendirme, Harcırah ve Görev Giderleri Yönetmeliği ile düzenlenmiştir.

Devlet Denetleme Kurulu'nun 2005/2 sayılı Raporunda da ifade edildiği üzere personele Kamu görevlileri için uygulanagelen kurallar yerine keyfi uygulamalara yol açabilecek düzenlemeler nedeniyle Başbakanlık Müsteşarının aldığı harcırah tutarını aşan miktarlarda harcırah ödemesinde bulunulmuş, harcırah tutarının yarısına kadar belgesiz gider karşılığı ek ödeme yapılmış ve konaklama dışında yiyecek bedellerinin de sınırsız olarak Kurumca ödenmesi olanağı sağlanmış, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetine yapılan görevlendirmelerde yurt dışı harcırah ödemesi yapılmış ve görev süresi gözetilmeksizin yüksek miktarda avans ödemesinde bulunulmuştur.[2]

11. SONUÇ

Ülkemiz kamu sektöründe harcırah uygulamaları kamuoyuna kapalı bir durum arz etmektedir. Bu durum 5018 sayılı Kanunla öngörülen saydamlık ve şeffaflık ilkeleri ile çelişmektedir. Harcırah Kanunu dışında özel düzenlemelere tabi olan kamu kurumlarının personeli için öngördüğü harcırah miktarlarına ulaşmak oldukça zordur. Yapılması gereken harcırah uygulaması açısından kendi yetkili organları eliyle personel harcırahını belirleyen kamu kurumlarının bu tespit miktarlarının internet ortamında veya kamuoyunun bilgilenebileceği diğer araçlarla duyurulmasıdır.

Harcırah uygulamasında, birbirinden farklı görev ve yetkilere sahip kamu kurumlarının aynı usul ve esaslara tabi olmaları mümkün olmamakla birlikte bu farklılığın keyfi uygulamalara yol açmasına engel olunmalıdır. Benzer yapıdaki idareler arasındaki farklı harcırah uygulamalarına son verilmelidir.

Harcırah uygulamasındaki sapmaların önemli nedenlerinden birisi de 6245 sayılı Harcırah Kanunu dışında tutulan kamu idarelerinin personeline yapacağı harcırah ödemelerinde sınırları belirlenmeden yetkili organlara verilen yetkilerdir. Yetkili organlarda bu yetkilerini iç düzenlemeler adı altında kamuoyuna kapalı bir şekilde kullanmaktadırlar. Bunun önüne geçmek için ilgili kamu kurumlarının teşkilat yapısını düzenleyen temel hukuki metinlerde harcırah uygulamasına esas objektif kriterler belirlenmelidir.

Kamu kurum ve kuruluşlarının tabi olduğu harcırah mevzuatını takip etmek uygulayıcılar ve denetleyenler açısından sorun teşkil etmektedir. Zira benzer yapıdaki kurumlar harcırah uygulamasında farklı usul ve esaslara tabi tutulmakta buda kamu kaynaklarında israfa yol açmaktadır. Bu nedenle benzer yapıdaki kamu kurum ve kuruluşları açısından harcırah uygulamalarının eşgüdümünün sağlanması gerekmektedir.

Ayrıca ülkemiz kamu personelinin refah düzeyi yetersizliği nedeniyle veya ahlaki kıvamın istenen seviyede olmaması nedeniyle ülkemizde harcırah uygulamaları görevin ifası maksadının dışında tasarruf aracı olarak görülmekte buda gerek görevin ihmalini gerekse de harcırah unsurlarının su-i istimalini netice verebilmektedir.

[1] http://www.cankaya.gov.tr/tr_html/DDK/tpao.htm

[2] http://www.cankaya.gov.tr/tr_html/DDK/akre.htm

Bayram GÜNEŞ/stratejikboyut.com