Benzine, motorine bir Bakan yok mu!
Son zamla 1 litre motorinde haksız kazanç 21 kuruşa ulaştı. Fiyatlar neden artıyor açıklayan yok ama kamu akaryakıt piyasasında denetimi iyi yapamazsa tüketici faturayı şirketlere değil hükümete keser.
Sıradan bir Amerikan vatandaşı için ekonominin özeti akaryakıt fiyatında saklı. Depoyu ucuza dolduruyorsa işler iyi, pahalıysa kötü... Yani benzin ya da motorin ABD'de bir mal olmaktan çok ekonominin sağlığına ilişkin temel veri. Akaryakıtı ucuz tutan yönetime seçim sandığında ödül, pahalı satana ceza var. Çünkü akaryakıt fiyatı ekonomide sağlamlığın sembolü.
1990'lı yıllarda Avustralya Hükümeti uzun süre sonra bütçe fazlası verince ortaya çıkan refahı dağıtmak için uzun kafa yordu. Sonuçta bulunan çözüm akaryakıttan alınan vergileri düşürmek yoluyla refahı geniş kitlelere yaymak oldu. Çünkü akaryakıt fiyatı refahın sembolü.
DOMİNO ETKİSİ VAR
TÜRKİYE'DE de akaryakıt fiyatları sadece, sıradan bir vatandaşın günlük hayatta cebinden biraz daha fazla veya az para çıkması anlamını taşımıyor. Benzin ve motorin, enflasyon aracılığıyla kişisel tüketimden Hazine borçlanma faizine kadar giden bir dizi ekonomik aktivitenin temel girdisi niteliğinde. Bu alandaki artış veya düşüşler, domino etkisi prensibiyle siyasi iktidarı belirleyecek tercihlere yol açan ekonomik tümevarımlara neden olabiliyor.
Kabaca bir tümevarım provası yapalım: Türkiye'de akaryakıt ürünlerinin ÜFE yani Üretici Fiyatları Endeksi üzerindeki ağırlığı yüzde 15.7 düzeyinde. Yani benzin ve motorindeki her yüzde 5'lik artış, diğer bütün fiyatlar aynı kalsa bile üretici enflasyonunu 0.78 puan artırıyor. Enflasyondaki bu artış Merkez Bankası'nın gecelik faizlerine dolayısıyla bono faizinden mevduata, oradan da tüketici kredilerine kadar tüm parasal maliyetin artışına yol açan bir sürecin tetikleyicisi. Paranın maliyeti artarsa, üretim ve tüketime ayrılan kaynak azalıyor. Sonuç işsizlik, düşen refah, başarısız bir ekonomi yönetimi görüntüsü, siyasi iktidar için gerileyen oylar...
Rekabet Kurumu'nun akaryakıt şirketlerinin fiyat belirlerken haksızlık yaptığı raporu ve bu alandaki düzenleyici kuruluş EPDK'nın birkaç ?zayıf' çıkışına karşın benzin ve motorine dün gelen zamlar hiç şık olmadı. Dünya piyasalarındaki fiyatlar düşerken indirimde yavaş davranan akaryakıt şirketleri, ilk fırsatta motorine 13, benzine ise 9 kuruş zam yaptı. Zamdaki görünür gerekçe İsrail'in Gazze'ye girmesinin ardından yurtdışında ateşi çıkan petrol fiyatları. Ancak yurtdışı fiyatlara göre yapılan hesap, dışarıdaki son yükselişe rağmen, pompa fiyatlarında zam değil 8 kuruş indirim yapılması gerektiğini söylüyordu. Bu indirim yapılmadan gelen zamlar 1 litre motorin fiyatının dün itibariyle 21 kuruş pahalıya satılması sonucunu doğurdu (Hesap tabloda var). Bunun enflasyon üzerinde 1.4 puanlık artırıcı etkisi söz konusu. Ayrıca işin moral boyutu da var.
SORULAR VAR AMA YANIT VEREN YOK
Kamuoyunda şu soru sıkça sorulmaya başlandı: ?Akaryakıt firmaları devletin denetim mekanizmalarından daha mı güçlü, yoksa Maliye daha çok vergi toplamak için fiyatların haksız yere yüksek tutulmasına göz mü yumuyor?'
Aslında rakamsal olarak Maliye'nin buradan kárlı çıkaması söz konusu değil. Çünkü 21 kuruş pahalıya satılan motorinden Maliye'nin kasasına fazladan ancak 3.8 kuruş giriyor. Diğer taraftan edilen zararlar göz önünde bulundurulduğunda, Maliye'nin duruma ?göz yumması', basiretli yönetim anlayışına sığmaz.
Ancak soru hálá ortada duruyor ve bu soruya birileri cevap vermeli...
Motorin 21 kuruş pahalı satılıyor
3 Temmuz 8 Ocak Değ. (%)
Brent petrol fiyatı (Varil) 143,60 52,07
1 ton motorinin uluslararası fiyatı ($) 1.313,000 478,00 -63,6
Dolar kuru (1) 1,2453 1,5462 24,2
1 ton motorinin YTL karşılığı 1.635,08 739,08 -54,8
1 ton motorinin vergiler dahil fiyatı (2) 3.115,29 2.058,02 -33,9
1 litre motorinin pompa satış fiyatı (YTL) 3,38 2,51 -25,7
Olması gereken pompa fiyatı (YTL) 2,30
Fark (Kuruş) 21
Not: 3 Kasım tarihli uluslar arası fiyat ve döviz kuru kullanılmıştır. 1: TCMB alış kuru
2: Rafineri fiyatı üzerine ÖTV, gelir payı ve yüzde 18 KDV eklenmiştir.