Genelkurmay Başkanı hukuki açıdan görevden alınabilir mi?

Ali Ulusoy

Başbakan, geçen günkü konuşmasında Genelkurmay Başkanı'nı görevden almaları durumunda buna 'itiraz' edilebileceğini ve bu itiraza askeri yargının bakacağını ve bu nedenle söz konusu görevden almanın öyle kolay bir şey olmadığını belirtti.

Nedense bu ifadeye basında kaydadeğer ilgi gösterilmedi.

Benim Başbakan'ın bu ifadesinden anladığım şu: Genelkurmay Başkanı'nı görevden almak düşünülmüş ama, görevden alma kararına karşı dava açıldığında bu davaya askeri yargı bakacağından ve buradan aleyhe bir karar çıkabileceğinden bu yola gidilmemiş.

Olayın temeli malum. Genelkurmay Karargahı'nda hükümeti ve Gülen Cemaati'ni 'bitirmeye' yönelik çalışma yapıldığına dair bir belge ortaya çıkıyor. Belgeyi hazırladığı iddia edilen subay bunu inkar ediyor. İmzasının taklit veya tahrif edildiğini savunuyor. Genelkurmay Başkanı da kendi bilgisi dahilinde böyle bir belgenin hazırlanmadığını söylüyor.

Anlaşılan o ki hükümet çevreleri hem bu belgenin gerçek olduğunu hem de Genelkurmay Başkanı'nın bilgisi dahilinde hazırlandığını düşünüyor. Hükümet yandaşı bir gazetede yazan bir akademisyen Başbakan'ı alenen bu belge nedeniyle Genelkurmay Başkanı'nı görevden almaya davet ediyor. Başbakan bu davete o bilinen sertlikteki üslubuyla cevap vermek yerine, 'biz de görevden almayı düşündük ama askeri yargıdan döner diye almadık' şeklinde 'alttan alır' tarzda cevap veriyor. Aslında Başbakan'ın kendisine direkt bir eleştiriyi de içeren bu 'snob' daveti bu derece 'alttan alması' görevden alma yönünde tabandan gelen bir baskıya ya da tabana yönelik bir 'sansasyonel puan toplama' fırsatının kaçırılmasına yönelik bir tür mahcubiyeti de ifade ediyor.

Peki Genelkurmay Başkanı'nın görevden alınması hukuken mümkün mü? Mümkün ise nasıl? Şu anda Genelkurmay Başkanı görevden alınsa yargıya gidilebilir mi? Buna hangi yargı organı bakabilir? Sonuç ne olur?

Anayasada Genelkurmay Başkanı'nın görevden alınmasına ilişkin açık bir hüküm yok. Anayasada Genelkurmay Başkanı'nın Bakanlar Kurulunun önerisi üzerine Cumhurbaşkanınca atanacağı ve Başbakan'a karşı sorumlu olacağı öngörülmekle yetinilmiş.

Genelkurmay Başkanı'nın yetkilerini düzenleyen kanunda ise 'Genelkurmay Başkanı'nın başka bir göreve atanması ve emekliye ayrılması atanmasındaki usule göre yapılır' şeklinde bir hüküm var. Hukuken bunun anlamı şu: Genelkurmay Başkanı görev süresi dolmadan hukuken görevden alınamaz. Ancak başka bir göreve atanabilir ya da emekli edilebilir.

Ayrıca kanun, sadece Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanlarının Genelkurmay Başkanı olabileceğini öngörerek, Bakanlar Kurulu'nun bu konudaki seçeneklerini de sınırlamış. Bakanlar Kurulu'nun Jandarma Genel Komutanı veya diğer bir generali Genelkurmay Başkanı olarak önermesi mümkün değil.

Bu durumda Bakanlar Kurulu, mevcut Genelkurmay Başkanı'nın başka bir göreve atanması veya emekli edilmesi yönünde bir karar alıp bunu teklif olarak Cumhurbaşkanı'na sunabilir. Ancak yerine önereceği Genelkurmay Başkanı için sadece üç seçeneği var: Kara, Deniz veya Hava Kuvvetleri komutanları.

Tabii Cumhurbaşkanı bu teklifle bağlı değil. Bu teklifi kabul eder ve Genelkurmay Başkanı'nı görevden alırsa mevcut Genelkurmay Başkanı'nın görevi sona ermiş olur. Bu durumda en geç 45 gün içinde yenisi atanmak zorunda.

Peki söz konusu görevden alma kararına karşı dava açılabilir mi?

Aslında görevden alma kararı Cumhurbaşkanı'nın tek başına yapacağı işlem olduğundan, anayasaya göre dava yolu kapalı. Ama Danıştay'ın bu konuda A. N. Sezer dönemini istisna tuttuğu bir içtihadı var. Buna göre eğer Cumhurbaşkanı başka bir organın teklifi üzerine bir karar alırsa, tek başına yaptığı işlem söz konusu olmaz ve buna açılan davaya bakılabilir. Rektör atama işlemlerinde olduğu gibi. Yani idari yargı, böyle bir olası görevden almaya karşı açılan davaya bakacaktır. Anayasa'yı 'zorlayarak' da olsa.

Böyle bir dava nerede açılabilir? Mevcut hukuk kurallarına göre AYİM'e. Zira işlemi yapan kim olursa olsun, asker kişilere ve aynı zamanda askeri hizmete ilişkin idari işlemlere karşı AYİM'de dava açılabiliyor. Yani askeri yargıda.

Olası bir davada ise, Genelkurmay Başkanı'nın anılan hükümeti 'bitirme' belgesinin bizzat sorumlusu olduğuna dair açık kanıt bulunmadığı sürece, askeri idari yargının 1-2 gün gibi kısa süre içinde yürütmeyi durdurma kararı vermesi sürpriz olmaz.

Dileğimiz hükümet-asker ilişkilerinin bir an önce normalleşmesi ve herkesin ağır hasar göreceği bu senaryoların gerçekleşmemesi.