Bedava köprü olur mu?
Süleyman Yaşar
Bayramlarda köprü ve otoyollardan ücretsiz geçişleri ilk DSP-ANAP-MHP Koalisyon Hükümeti popülist bir yaklaşımla başlatmıştı. Koalisyon Hükümeti, 4736 Sayılı Kanunu'nun 1'inci Maddesi'nin 1'inci Fıkrasından Muaf Tutulacakların Tespitine Dair 28 Ocak 2001 Tarihli Kararnameyi çıkarttı. O gün bugün bayramlarda ücretsiz geçiş uygulaması devam ediyor. Trafikteki izdiham yüzünden bayram bir eziyet haline geliyor. Ama hiç kimse çıkıp "Niye yollar, köprüler bedava? Bu kime yarıyor?" diye sormuyor.
Halbuki bayramlarda, sadece düşük gelir gruplarının faydalandığı toplu taşıma araçlarına ücretsiz kullanım hakkı sağlanmalı. Ancak bu yolla bir toplumsal fayda elde edilebilir. Aksi takdirde bu imkandan zengin yoksul herkesin faydalanması kamu kaynaklarının israfına neden oluyor.
Gelelim özel taşıt aracıyla köprüden ve otoyollardan bayram nedeniyle ücretsiz geçenlere? Özel otomobiliyle köprüden ve otoyoldan geçen bir vatandaşın ücretsiz geçiş hakkından yararlanması ekonomik akla uygun değil. Niye? Çünkü bir şey bedava olduğunda, o mal ve hizmet aşırı tüketiliyor. Dolayısıyla ortaya bir arz eksikliği yani bayramlarda köprü ve otoyollarda görüldüğü gibi bir trafik izdihamı yaşanıyor. Gene öyle oldu ve bayramın üçüncü ve dördüncü günü otoyollar İstanbul yönüne doğru Sapanca'dan başlayarak tıkandı. Çünkü ücretsiz olduğu için herkes otoyolu kullandı. Otoyola paralel olan karayolunda ise bir sıkışıklık yaşanmadı.
Ücretsiz köprü ve otoyol kullanımını savunanlar çeşitli nedenler ileri sürebilirler? Trafik güvenliği otoyolda daha yüksek, daha çabuk ulaşım sağlanıyor türünden gerekçeler olabilir bunlar. Ama ücretsiz geçişin neden olduğu 'aşırı tüketim' yollardaki trafik güvenliğini ve hızlı ulaşımı ortadan tamamen kaldırıyor. Dolayısıyla ücretsiz geçiş için kabul edilebilir bir gerekçe kalmıyor.
Gelelim ücretsiz geçişlerin neden olduğu kamu geliri kaybına? Köprü ve otoyolların günlük geliri ortalama 1.93 milyon lirayı buluyor. Bayram sürelerinde tahsilinden vazgeçilen gelirin toplamı da 17.4 milyon liraya ulaşıyor. Vazgeçilen bu gelirle devlet her bir tanesi bir milyon lira maliyetli on derslikli 17 tane okul yaptırabilir. Ya da 2 bin 900 fakir öğrenciye bir yıl boyunca her ay beş yüz lira karşılıksız burs verebilir.
Böylece sağlanacak alternatif toplumsal faydanın ücretsiz köprü ve otoyol geçişinden daha fazla olacağı açık bir gerçek. O halde bu anlamsız bedava geçiş hakkını kaldırmakta fayda var. Köprü ve otoyollar özelleştirildiğinde, isterse özel sektör, devlete ödeyeceği işletme hakkı bedeli ve vergilerden indirim yapmamak koşuluyla bayramlarda seyranlarda ücretsiz geçiş yaptırabilir. Eğer gelecek bayrama kadar özelleştirilmezse, köprü ve otoyolları özel aracıyla kullananlara ücretsiz geçiş hakkı kesinlikle kaldırılmalı.