Primi öde, 'katılım payı ödeyeceksen' de hastalanabilirsin!...
Yeni sistemde 'Genel Sağlık Sigortası' kapsamına girmek ve primlerini düzenli ödemek, sağlık hizmeti almaya yetmiyor. Vatandaşın sağlık hizmeti için ayrıca 'katılım payı' ödemesi gerekecek
AKP hükümetinin 'Sosyal Güvenlikte Tek Çatı' propagandasıyla kabul ettirmeye çalıştığı 'reform' başlıyor. 'Reform' gerçekleşirse çalışanların emeklilik yaşı 68'e, emekli olabilmek için gerekli prim ödeme gün sayısı da 9 bine çıkarılacak. Bu düzenleme 2035 yılında başlayacak ve aşamalı olarak 2075 yılında sonlanacak.
Emekli maaşları ile ilgili düzenleme ise yasa çıkınca gerçekleşecek. Şu an Emekli Sandığı'nda yüzde 3, SSK ve Bağ-Kur'da yüzde 2.6 olan yıllık emekli aylığı bağlanma oranları önce yüzde 2.5'e düşürülecek. 2016'dan sonraysa yüzde 2'ye düşürülmüş olacak.
Böylece memur emeklilerinin maaşları yüzde 33, SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin maaşları yüzde 23 azaltılarak 'tek çatı altında' toplanacak. Gündemdeki tasarılar, Türkiye sağlık sisteminin finansman yapısında da önemli değişiklikler öngörüyor. Mevcut Genel Sağlık Sigortası (GSS) kanun tasarısı hükümetin ikinci tasarısı. İlki, Haziran 2003'te hazırlanmış ve görüş alınmak üzere ilgili taraflara gönderilmişti. Alınan görüşlerden yararlanıldığı görülmüyor ama, her nedense şimdilerde farklı bir yeni tasarı tercih edilmiş.
1960'lı yıllardan bu yana dönem dönem gündeme gelen GSS'nin kaderi de böyledir zaten. 1967'de hazırlanan ilk tasarı hükümete bile sunulamamıştı. Buna rağmen 1969 yılında İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı'na girmeyi başarmıştı. TBMM'ye 1971'de sunulmuş, kabul edilmemişti. 1974'te yine TBMM gündemine gelmiş, görüşülememişti.
'Genel' değil 'sınırlı' bir sistem
12 Eylül'de ise Anayasa'ya bile girmişti, GSS. 1982 Anayasası'nın 58. maddesinde
'GSS kurulabilir' yazılmıştı. Adı bile defalarca değişmiş; KSS (Kişisel Sağlık
Sigortası), SFK (Sağlık Finansman Kurumu) benzeri girişimler kadük olduktan
sonra tekrar GSS'de karar kılınmıştı. Bu sefer kanunlaşıp uygulanmaya geçer
mi bilinmez ama, eğer gerçekleşirse nasıl işleyeceği belli.
Tasarıya göre Türkiye'de ikamet eden herkes zorunlu olarak GSS'li olacak. Türkiye'de
ikamet etmeyen vatandaşlarla, oturma izni almış yabancı uyruklulardan, Türkiye'de
bir yıldan fazla kesintisiz olarak ikamet edecek olanlar da bu zorunluluğa tabi
olacak.
GSS kapsamına giren ve kendi adına veya bir işverene bağlı olarak çalışan herkes
prim ödeyecek. Sigortalının çalışmayan, gelir veya aylık almayan eşi, çocukları
ile anne ve babası da böylece GSS'den yararlanabilecek.
GSS primleri gelire göre ödenecek. Prime esas kazancın alt sınırı asgari ücret
(488 milyon TL.), üst sınırı ise bu ücretin altı buçuk katı (3.176 milyar TL.)
olacak. Sigortalılar bu sınırlar arasındaki gelirlerinin yüzde 12.5'ini GSS
primi olarak ödeyecek. Serbest çalışanlar bu miktarın tamamını kendileri öderken,
bir işverene bağlı olanlar yüzde 5'ini kendileri ödeyecek, yüzde 7.5'i işveren
tarafından ödenecek. Böylece GSS kapsamındaki kişiler, gelirlerine göre, aylık
61 milyon ile 396.5 milyon TL. arasında prim ödeyecek.
GSS kapsamında olmak, sağlık hizmetlerinden yararlanmaya yeterli olmayacak.
Primlerini kendileri ödeyenler prim borçları varsa, bir işverene bağlı olarak
çalışanlar, son bir yıl içinde 90 gün prim ödemedikleri takdirde sağlık hizmeti
alamayacak. Bu koşullara bakınca 'Genel Sağlık Sigortası'nın ne kadar 'genel'
olacağı ve iddia edildiği gibi nüfusun tamamını kapsayıp kapsamayacağı kuşkulu
hale geliyor.
Öncelikle, mevcut sosyal güvenlik kurumlarının teorik olarak, kâğıt üzerinde
bütün nüfusa sağlık güvencesi hakkı sağladığını hatırlatalım. Devlet memurları
ve emeklileri Emekli Sandığı'na, işçiler ve emeklileri SSK'ya, kendi adına çalışanlar
Bağ-Kur'a üye olarak sağlık hizmeti alabiliyor. Ödeme gücü olmayanlar da Yeşil
Kart'tan yararlanıyor.
Meğer herkes güvencedeymiş
Resmi rakamlara göre, örneğin 2000 yılında Türkiye'de yaşayan 69 milyon 338
bin 706 kişinin sağlık güvencesi vardır. Oysa bu rakam Türkiye'nin aynı yıl
nüfusunun yüzde 104.6'sını oluşturuyor.
Yani, resmi rakamlara inanacak olursak; ülkemizde sağlık güvencesi olmayan tek
bir kişi olmadığı gibi yüzde 4.6 da fazlamız var. Tabii ki kimsenin bu rakamlara
inandığı yok. Sağlık Bakanlığı'nın Ulusal Sağlık Hesapları 2000 çalışması ise
durumun vehametini ortaya koyar. Hâlâ kamuoyuna açıklan(a)mayan bu çalışmadan
yansıyan gayriresmi bilgiler nüfusun yüzde 32,8'nin hiçbir sağlık güvencesi
olmadığı yönünde.
Çoğunluğu kırsal kesimde yaşayan veya kayıt dışı sektörde çalışan ya da işsiz
ve marjinallerden oluşan ve devletin vergi bile alamadığı bu devasa kitleden
düzenli olarak ne kadar GSS primi toplanabileceği bilinmiyor. Halen Bağ-Kur
kapsamındaki nüfusun çoğunluğu da primini düzenli olarak ödeyemediği için sağlık
hizmeti alamıyor.
Söz konusu kişilerin GSS'den yararlanmaları da mümkün olmaz. GSS tasarısına
bakıldığında bugün sağlık güvencesi olmayan bu geniş toplum kesimlerinin gelecekte
sigortalı olması yönünde hiçbir düzenlemenin olmadığı görülmektedir. Bu durumda
yeni sistemin GSS (Genel Sağlık Sigortası) olmaktan çok bir SSS (Sınırlı Sağlık
Sigortası) olması kaçınılmaz görülüyor.
Devlet gerçekten katılıyor mu?
Bu iddiaya karşı ödeme gücü olmayanların priminin devlet tarafından ödeneceği
ileri sürülebilir. Hükümetin de GSS'yi kamuoyuna bu yönüyle tanıtmaya çalıştığı
görülüyor.
Gerçekten de GSS kanun tasarısına göre prim ödeme gücü olmayanların primleri
devlet tarafından ödenecektir. Bu noktada önemli olan prim ödeme gücü olmayanların
nasıl tespit edileceğidir. Bu konu 'reform' çerçevesinde hazırlanan Primsiz
Ödemeler Kanunu'nda düzenlenmektedir. Bu kanuna göre aylık her türlü geliri
net asgari ücretin üçte birinden, yani 116.6 milyon TL.den az olanların GSS
primleri devlet tarafından ödenecek. Aylık geliri 117 milyon TL. olanlar ise
her ay 61 milyon TL. prim ödemek zorunda.
Kanun tasarısına göre GSS kapsamına girmek ve primlerini düzenli olarak ödemek
de sağlık hizmeti almak için yeterli değil. Vatandaşların sağlık hizmetlerine
ulaşabilmeleri için ayrıca 'katılım payı' ödemeleri gerekecek. Üstelik bu katılım
payları aylık geliri 116.6 milyon TL.den az olan kişiler için de zorunlu olacak.
Yani; günde 1 dolardan az geliri olanlar da, sokakta yaşayanlar da sağlık hizmeti
alabilmek için para ödemek zorundalar.
Katkı payı oranları
Ayakta tedavide hekim ve diş hekimi muayenesi için 2 milyon TL. katılım payı
alınacak. İlaçlar ve tıbbi cihazlar için ödenecek katılım payı ise yüzde 10
ile yüzde 20 arasında olacak. Katılım payları bunlarla da sınırlı tutulmamış.
Şu ana kadar ne Emekli Sandığı, ne SSK, ne de Bağ-Kur'da katılım payı alınmayan
sağlık hizmetleri de kapsama alınmış.
GSS kanunlaşırsa, bundan sonra hastalar ayaktan yapılan laboratuvar ve röntgen
tetkikleri gibi hizmetler için de katılım payı ödemek zorunda kalacak. Bakanlar
Kurulu'nda imzaya açılan GSS tasarısında bu katılım payının yüzde 1 olması öngörülmüştü.
Bakanlar Kurulu'ndan TBMM'ye gönderilen tasarıda ise yüzde 3-6 arasında olması
uygun görüldü. Katılım payı uygulamasının doğasında olduğu gibi oranın ileride
daha da arttığını görmek sürpriz olmayacak.
Zaten GSS tasarısının Haziran 2003 versiyonu bütün emeklilerin de yüzde 1 prim
ödemesi önerilmişti. Şimdilik geri çekilen bu hüküm de GSS 'açık' verdiğinde
muhtemelen tekrar gündeme getirilecek.
Bu katılım payları için ileri sürülen gerekçe de hayli ilginç. Tasarıya göre
katılım payı 'sağlık hizmetlerinin amaç dışı ve gereksiz kullanımını önlemek;
suiistimallerin önüne geçmek', kısaca istismarı engellemek için konulmuş. İlk
okunuşta mantıklı gözüken bu açıklama aslında gerçeği yansıtmıyor. Bir kez;
gelişmiş ülkelerde insanlar yılda ortalama altı, yedi kez hekime çıkarken Türkiye'de
bu sayı iki buçuğu bile bulmuyor.
'İstismar' dedikleri nedir?
Türkiye'deki esas sorun insanların sağlık hizmetlerini sık sık ve gereksiz olarak
kullanmaları değil, yeterince kullanamamaları.
İkinci olarak 'istismar' tanımının belirsizliğine dikkat çekelim. Gene de sağlık
sigortasına sahip insanların gereksiz yere muayene olmaları ve ilaç yazdırmalarını
istismar olarak tanımlayalım.
Peki ama, bir insanın aslında sapasağlam olduğu halde sırf GSS'yi istismar etmek
için trafik kazası ya da kalp krizi geçirmesi, böbrek hastalığına ya da kansere
yakalanması mümkün müdür? Şaka gibi gelebilir, ama GSS tasarısını hazırlayanlar
mümkün olduğunu düşünmüş. Tedbir olarak da katılım paylarının kapsamını bütün
hastalıkları kapsayacak şekilde genişletilmiş.
Böylece hem genel sağlık sigortasının gereksiz yere zarara uğramasını engellemişler,
hem de vatandaşları sık sık bu çeşit hastalıklara yakalanmaktan korumuşlar(!)
Hükümet Sözcüsü Cemil Çiçek, düzenlemeleri 'Ne kadar ekmek, o kadar köfte' sözleriyle
tanımlamıştı. GSS kanun tasarısının getireceği düzenlemeler de benzer şekilde
özetlenebilir: Ne kadar para, o kadar GSS.
Dr. Osman Öztürk: İstanbul Tabip Odası Basın Sözcüsü
Radikal