Üniversite ne zaman üniversitedir (1)

ABD'deki Emory Üniversitesi, keşfettiği AİDS ilacı hammaddesinin haklarını 525 milyon dolara bir ecza şirketine sattı. Bu, bir üniversitenin yapüğı buluş için aldığı en yüksek meblağ. Paranın yüzde 60'ıra üniversite, geriye kalanını Emtriva adlı aktif maddeyi 1996'da keşfeden üç araştırmacı alacak. Emory, son yıllarda, özellikle tıptaki araştırmaları ile ABD üniversiteleri arasında ilk sıralara geçti.

Üniversite Başkanı James Wagner paranın büyük bölümünün araştırmalarda kullanılacağını söyledi. Kongre'den birkaç yıl önce geçen bir yasaya göre üniversiteler fikri mülkiyet haklarından elde ettikleri gelirleri araştırmaya ayırmak zorunda.

Financial Times'ta okudum, Atlanta'daki üniversitenin yıllık araştırma bütçesi 350 milyon dolarmış. Üç yüz elli milyon dolar!

Türkiye'deki üniversitelerin tamamının araştırma bütçesi 35 milyon doları bulursa şaşarım. İMKB 100 endeksine giren endüstri şirketlerinin tamamının araştırma bütçelerinin de 350 milyon doların yanından bile geçmediğine eminim.

ABD'deki üniversitelerin milyarlarca dolarlık araştırma bütçeleri var. Paranın bir bölümü bakanlıklardan, bir bölümü Oracle ve General Electric gibi büyük şirketlerden, bir bölümü işe Bili Gates gibi zenginlerin bağışlarından sağlanıyor.

Bizde zenginlerin üniversitelere para bağışlamak, araştırma finanse etmek veya kürsü ihdas etmek gibi alışkanlıktan yok. Kendi üniversitelerini kurmayı tercih ediyorlar. Bir zamanlar mantar gibi banka kuruluyordu. Şimdi mantar gibi üniversite kuruluyor. Çoğu, genişlemesi mümkün olmayan mahalle arası sahalara sıkışmış vaziyette. Bunların mali veya akademik gücü ne? Yollan nereye kadar?

Kadir Has da kendisine küçük bir üniversite kuran iş adamlarından. Bunun yerine dostu rahmetli Sakıp Sabancı nın üniversitesinde kendisi ya da eşi adına bir kürsü veya fakülte kurdursaydı hizmeti daha büyük ve muhtemelen daha uzun ömürlü olacaktı.

Ama bizde böyle şeyler olmaz.
En iyi 500 üniversite arasında Türk üniversiteleri yok. Bunun sayısız nedeni var. Biri, üniversitelerin gelişeceklerine çoğalmaları, araştırma kurumu olacaklarına başkalarının araştırmalarını izlemeleri. Dünyaca ünlü akademik dergilerde Türkler en az makale yayınlayanlar arasında.

Denver'daki Colorado Üniversitesi ekonomi profesörlerinden Naci Mocan'ın dediği gibi, "Üniversiteler asli olarak araştırmacı kurumlardır. Üniversiteleri bina, dershane ve öğretim üyeleri olarak düşünmek bilimsel gelişmenin 20 yıl gerişinde kalmış olmak demektir."

Metin MÜNİR / Vatan