Kooperatiflerde kara para ve rüşvete önlem

Yüzbinlerce kişiyi ilgilendiren, kooperatiflerin kara para aklama ve rüşvet uygulamalarında kullanılmasını önleyecek bir izleme mekanizması oluşturuluyor.

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde kurulması öngörülen ''e-kooperatif veri tabanı'' ile kooperatifler, faaliyetleri ve üyeleri, elektronik ortamda anlık olarak izlenebilecek. Böylece kimin, hangi kooperatifte, kaç hissesi olduğu ortaya çıkacak.

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, kooperatiflerde daha etkin denetim sağlamak amacıyla, kooperatifler kanununda değişiklik yapmaya hazırlanıyor. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile birlikte hazırlanan yasa taslağı, ilgili kurumların görüşüne açıldı.

Taslakta, bakanlık bünyesinde ''e-kooperatif veri tabanı'' kurulması öngörülüyor. Kooperatifler yine 7 ortak ile kurulacak. Ancak, tarım kooperatifleri için Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, diğer kooperatifler için Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 7 kişiden az olmamak üzere en az ortak sayısı ile ortaklık nitelik ve şartlarını belirlemeye yetkili olacak.

Kooperatiflerin kuruluşu için kooperatif ve kurucu ortaklara ilişkin bilgiler, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nca çıkarılacak yönetmelikte belirtilen esas ve usule uygun bir şekilde e-kooperatif veri tabanına girilmediği takdirde kuruluş işlemleri geçersiz sayılacak.

''e-kooperatif veri tabanı'', kooperatiflerde kara para aklanması ve yolsuzluğun önlenmesi, mal varlığının gizlenmesi uygulamalarının önüne geçilmesi yanında, kooperatiflere yönelik güvenirlilik ve şeffaflığın artırılması, kurumsal yönetim ilkelerinin hakim kılınmasını da hedefliyor.

Böylelikle ayrıca kooperatiflerin ekonomik büyüklüğü tespit edilerek, ülke ekonomisine yaptıkları katkılar ortaya konacak, kooperatif ortaklarının durumu yakından gözlemlenecek, kooperatiflerin denetiminde etkinlik ve zaman tasarrufu sağlanacak.

Ortaklığa girişte ve çıkışta e-kooperatif veri tabanına giriş esas olacak.

Tarımsal amaçlı kooperatifler hariç olmak üzere, kooperatifin tanıtım, sicil, kuruluş, adres, genel kurul ve tasfiye bilgileri, yönetim, denetim ve tasfiye kurulları ile personelleri hakkındaki bilgiler, ortaklara ilişkin hukuki ve mali bilgiler ile ortaklığa giriş ve ayrılışın kesinleştiği tarihlere göre düzenlenen ortaklar listesi, kooperatifin bilanço ve mali tablolarına ilişkin bilgiler, genel kurul toplantılarına ilişkin çağrı işlemleri ve kooperatif işlemlerine karşı güven tesis etmek ve kurumsal yönetim ilkelerini hakim kılmak için gerekli görülen diğer bilgiler, e-kooperatif veri tabanına kaydedilecek.

E-veri tabanına uyum için, iki yıl süre verilecek. Bu sürede uyum sağlayamayan kooperatifler tasfiye edilmiş sayılacak.

Kooperatiflerce e-kooperatif veri tabanına girilen bilgilerin gizlilik ve paylaşım esasları ile yapılacak işlemlerin süresi yönetmelikle düzenlenecek.

Kooperatifin defter ve belgeleri ile işlem ve hesaplarının, genel kurulun kararı veya yönetim kurulunun yazılı izni ile belirlenen kapsam ve sürede ortaklarca incelenmesi yahut bu hususlara ilişkin bilgilerin e-kooperatif veri tabanı veya kooperatifin web sitesinde yayınlanmak suretiyle ortaklara bilgi verilebilecek.

Taslakta, bu maddedeki yükümlülüklere aykırı davranan yönetim kurulu üyelerinin her biri hakkında ayrı ayrı olmak üzere 500 YTL idari para cezası uygulanması, fiilin bir yıl içinde tekrarı halinde her tekrar için idari para cezası miktarının iki katı olarak uygulanması öngörülüyor.

Taslağa göre, kooperatiflerin kuruluş ve tasfiye işlemleri ile ana sözleşme değişiklikleri ticaret sicil memurluklarına başvurularak gerçekleştirilecek, bu hususlardaki dosyalama ve arşivleme hizmetleri de yine ticaret sicil memurluklarınca yürütülecek.

-ORTAKLIKTAN ÇIKARILMA VE HAKEM HEYETİ-

Taslakla özellikle yapı kooperatiflerinde sorun olan üyelikten çıkarılma kolaylaştırılırken, ortaklar ile kooperatifler, kooperatifler ile üst kuruluşları arasında ortaklık işlemlerinden doğan uyuşmazlıkların yargı yoluna başvurulmadan daha kısa sürede çözümü için, gerekli görülen bakanlık il müdürlükleri bünyesinde ''kooperatif sorunları hakem heyeti'' kurulması öngörülüyor.

Taslağa göre, ortaklıktan çıkarılmaya ilişkin kararın noter kanalıyla üyeye bildirilmesinden itibaren 3 ay olan itiraz davası açma süresi, 45 güne indiriliyor. Üye, isterse dava açabiliyor isterse, kooperatif sorunları hakem heyetine başvurabiliyor. Hakem heyeti, ortaklıktan çıkarılma kararının kaldırılmasına veya talebin reddine karar verebilecek. Hakem heyetine başvurulduğu takdirde, çıkarılma kararı aleyhine itiraz davası açılamayacak. Ancak hakem heyetince verilecek karara karşı taraflar 45 gün içinde mahkemeye itiraz edebilecek. Süresi içinde, hakem heyetine veya mahkemeye başvurmak suretiyle itiraz edilmeyen çıkarılma kararları ile ortaklıktan çıkarılma kararları hakkında hakem heyetince verilen ve itiraz edilmeyen kararlar kesinleşecek. Çıkarılmaya ilişkin tebligat ortağın kooperatife bildirdiği son adrese yapılacak ve bu tebligat ortağın kendisine yapılmış sayılacak.

Bakanlığın il müdürü veya görevlendireceği kooperatifçilik konusunda uzman bir memur tarafından yürütülecek kooperatif sorunları hakem heyeti; baro, serbest muhasebeci mali müşavirler odası, tüketici örgütler, ilde bulunan kooperatifler veya üst kuruluşlarında yönetim veya denetim kurulu üyeliği yapanlar arasından vali tarafından belirlenen üye olmak üzere başkan dahil 5 temsilciden oluşacak.

Ortaklar ile kooperatifler, kooperatifler ile üst kuruluşları arasında ortaklık işlemlerinden doğan tüm uyuşmazlıklarda heyetin vereceği kararlar tarafları bağlayacak. Taraflar bu kararlara karşı, 30 gün içinde asliye ticaret mahkemesine itiraz edebilecek.

Kooperatiflerde ve üst kuruluşlarda görevli bulunanlar, kooperatif sorunları hakem heyeti tarafından istenen defter ve belgeler ile bilgileri, elektronik ortamdaki bilgiler dahil olmak üzere, gerçeğe uygun ve eksiksiz olarak vermek, incelenmesine hazır bulundurmak ve doğru beyanda bulunmakla yükümlü tutuldu.

-ÇIKAN VEYA ÇIKARILAN ÜYENİN HAKLARINI KORUMA-

Taslakla ortaklıktan çıkan veya çıkarılan üyenin haklarını koruyucu düzenlemeler de yapılıyor. Devir dışı bir nedenle ortaklığı sona erenlerin sermaye ve diğer alacakları, çıkma veya çıkarılmanın kesinleştiği tarihi izleyen hesap yılının ilk 3 ayı içinde ödenecek. Ancak ortaklığı sona erenlerin yerine yeni ortak alınması halinde eski ortağın sermaye ve diğer alacakları yeni ortağın alındığı tarihten itibaren 30 gün içinde ödenecek. Kooperatifin varlığını tehlikeye düşürecek nitelikteki iade ve ödemeler, kanuni faizi ile birlikte ödenmek üzere genel kurulca bir yılı aşmamak üzere geciktirilebilecek. Bu süre mevcut kanunda 3 yıla kadar çıkabiliyor.

Kooperatiften çıkan veya çıkarılan ortaklarla hesaplaşmada ortaya çıkan anlaşmazlık da hakem heyeti tarafından çözülecek.

Taslakla mali yükümlülüklerini yerine getirmeyen ortakların ortaklıktan atılmaları da kesin sürelere bağlanıyor. Ortağın parasal yükümlülüklerinin ifasını 30 gün geciktirmesi halinde yönetim kurulunca, elden yazılı olarak veya noter aracılığıyla, bu mümkün olmadığı takdirde gazetede ilan yolu ile bildirimde bulunulacak ve bildirim tarihinden itibaren 30 gün içinde yükümlülüklerini yerine getirmesi istenecek. Bu süre içinde parasal yükümlülüklerini tamamen yerine getirmeyen ortak, tebligattan sonra ortaklıktan çıkarılacak.

-İNTERNET ÜZERİNDEN OY KULLANMA-

Taslakta, kooperatiflerde bir ortaklık payının değeri 10 YTL'ye yükseltilirken, genel kurul toplantısına katılabilmek için asgari 3 ay önce üye olma şartı, 45 güne indiriliyor. Halen, yapı kooperatifleri dışındaki kooperatiflerde, genel kurula katılmak için 3 ay önce üye olma şartı aranıyor.

Ortaklardan birinin mahkemeye başvurması ile de kooperatif genel kurulunun toplanması mümkün olacak. Genel kurullarda, bir ortağın 9 üyeyi temsil edebilmesine olanak tanınıyor. Önceden üye sayısı binin üzerinde olan kooperatiflerde, ana sözleşmeye konan hükme göre bu mümkündü.

Ortak sayısı binden fazla olan kooperatiflerde, ana sözleşmelerinde şekil ve şartları belirtilmek kaydıyla, genel kurul kararlarının hepsinin veya bir kısmında, ortakların oylarını mektupla veya internet aracılığıyla bildirilerek alınabilecek.

-TÜRK VATANDAŞI OLMA ŞARTI KALDIRILIYOR-

Kooperatif yönetim kurulu üyeliklerinde Türk vatandaşı olma şartı kaldırılırken, ''cezaları ertelenmiş ya da affa uğramış olsa dahi'' Türk Ceza Kanunu'nun zimmet, irtikap, rüşvet, görevi kötüye kullanma, sahtecilik, hırsızlık, dolandırıcılık, hileli iflas, güveni kötüye kullanma, şirket veya kooperatifler hakkında yanlış bilgi verme, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma ve devletin güvenliğine karşı işlenen suçlara ilişkin hükümlerine veya bu kanuna göre mahkum olanlara yönetim kurulu üyeliği yasağı getiriliyor. Ana sözleşme, yönetim kurulu üyeleri için ek başka şartlar da öngörülebilecek.

-KOOPERATİF BAĞIMSIZ DENETÇİLERİ VE KOOPERATİF UZMANLARI-

Taslakla kooperatiflerde iç denetim mekanizmasının güçlendirilmesi için ''bağımsız kooperatif denetçisi'' sistemi getiriliyor. Ayrıca, bakanlık bünyesinde kooperatif uzmanları istihdamı öngörülüyor.

Kooperatif ve üst kuruluşlarında denetim, inceleme ve araştırma yapmak üzere Sanayi ve Ticaret il müdürlüklerine bağlı çalıştırılacak kooperatif denetmenlerinin nitelikleri ve meslek ilkeleri, bağımsız denetçi yetki belgesinin verilmesi ile bağımsız denetçi ücretlerine ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenecek.

Bunlar, hukuk, iktisat, işletme, siyasal bilgiler fakültelerinden mezun olanlar arasından yapılacak özel yarışma sınavı sonucunda mesleğe denetmen yardımcısı olarak alınacak ve en az üç yıl çalıştıktan sonra bu süredeki çalışmaları olumlu bulunanlar açılacak yeterlik sınavında başarılı olmak şartıyla denetmen kadrolarına atanacaklar.

Taslakta, 60 tane kooperatif uzman ve uzman yardımcısı ile 150 tane kooperatif denetmen ve denetmen yardımcısı kadrosunun ihdası öngörülüyor.

Denetim yapacak bağımsız denetçi veya denetçiler, genel kurulca belirlenecek. Denetçilerin görevlerinin de ayrıntılı olarak belirlendiği taslağa göre, denetçiler, en az üç ayda bir defa kooperatifin defterlerini, nakit mevcudu ile menkul değerlerini kontrol edip, kooperatif ortaklarının, yönetim kurulu üyeleri ve kooperatif personeli hakkındaki şikayetleri inceleyecek. Denetçilerin denetim yetkileri, ana sözleşme veya genel kurul kararları ile sınırlandırılamayacak.

Kooperatif ortakları veya bakanlık; gerekli gördükleri konularda denetçilerden inceleme yapmalarını, ilgililerin uyarılmasını, inceleme sonuçları hakkında kendilerine bilgi verilmesini isteyebilecek. Bu durumda denetçiler konuları inceleyerek, inceleme sonuçları hakkında en geç bir ay içinde yazılı olarak cevap verecek.

Kooperatif ve üst kuruluşlarının genel kurul toplantılarında görev yapmak üzere ilgili bakanlıkça temsilci bulundurulması da ihtiyari hale getiriliyor. Bu temsilciye ödenecek ücret de ''birinci derece kadrolu memur için tespit edilen en yüksek yurt içi harcırahının bir günlük tutarının 2 katından 4 katına'' çıkarılıyor. Bu ücret temsilciye ödenen maaş ve diğer ödemelerden mahsup edilemeyecek.

Birlik yönetim kuruluna seçilecek temsilcilerin seçimine de sınır getirildi. Bir temsilci, yönetim kuruluna üst üste iki defadan fazla seçilemeyecek. Kooperatif, birlik ve merkez birliği yönetim kurulu üyeleri ile personeli, kuruluşlarını temsilen vakıflar dahil bu kuruluşların iştiraklerinde birden fazla ek görev alamayacak.

Taslakta kooperatiflerin dağılma şartları yeniden düzenlenirken,işlevlerini tamamlamış veya uzun süredir faaliyet göstermeyen, borcu, alacağı ve hukuki ihtilafı bulunmayan kooperatiflerin bir an önce tasfiye edilmeleri kolaylaştırılıyor. Terkin edilmiş olan kooperatif ve üst kuruluşların sonradan tespit edilen varlıkları Hazineye intikal ettirilecek.

İlgili bakanlığın genel kurulu toplantıya çağırma, tasfiye işlemleri için fesih davası açma gibi yetkileri ortadan kaldırılırken, kooperatif ortaklarının inceleme yapma ve yaptırma haklarının kullanımı konusunda yeni düzenlemeler getiriliyor.

Taslakta, kanuna aykırı iş ve işlemler için öngörülen cezalar da yeniden düzenleniyor.

Türkiye'de halen, 4 bin 982'si faal, 5 bin 795'i faal olmayan 10 bin 777 kooperatif yer alıyor. Yaklaşık 294,8 bini faal kooperatiflerde, 197 bini de faal olmayan kooperatiflerde olmak üzere toplam 492 bin kooperatif üyesi bulunuyor.