Sosyal güvenlikte kargaşaya çözüm arayışı....

Yeni sosyal güvenlik yasasının özellikle kamu çalışanlarını ilgilendiren birçok maddesinin, Anayasa Mahkemesi tarafından iptali, sosyal güvenlikte bir kaosla karşılaşılması olasılığını gündeme getirdi. Yasanın yürürlüğe girmesine 12 gün kaldı. Hükümet ne yapacağı konusunda değerlendirme yapıyor. Henüz net bir tavrı yok. Çalışma Bakanı Murat Başesgioğlu, Sosyal Güvenlik Kurumu yönetimine, 'kaos çıkmasın, tedbir alın' talimatı verdi. Çok kısa bir zaman kaldığı için iptal edilenlerin yerine yeni yasa çıkarmak mümkün görünmüyor. En büyük ihtimal görüşmeleri süren bütçe kanununa 1 madde ekleyerek yasanın yürürlüğünü ertelemek. Eğer yasanın iptal edilmeyen maddeleri yürürlüğe girerse, tek çatı değil iki çatı, tek yasa değil iki yasa birden yürürlükte olacak.

Anayasa Mahkemesi'nin Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası'nın "prime esas kazancın belirlenmesi, yaşlılık aylığının hesaplanması, prim ödeme gün sayısı, emeklilik yaşı ve sağlıkta katılım payına" ilişkin kritik maddelerini kamu çalışanları yönünden iptal etmesi, SSK'ya tabi çalışan işçilerle bağımsız çalışanların (Bağ-Kurlular) memurlara göre hem daha geç, hem de daha düşük aylıkla emekli olmaları sonucunu doğuracak.

İptalin ardından bütünlüğü bozulan 'reform'a ilişkin merak edilen sorular ve yanıtları şöyle:

1- Anayasa Mahkemesi'nin iptal kararı süreci nasıl başladı?

Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer ile CHP milletvekilleri, yasanın 23 maddesinin iptali ve yürütmesinin durdurulması istemiyle başvurdular. Yüksek mahkeme, ayrı ayrı açılan iki davayı geçen hafta karara bağlayarak bazı maddeleri iptal etti ve yürütmesini durdurdu.

2- Mahkeme zaten iptal ettiği düzenlemeler konusunda neden ayrıca "yürütmenin durdurulması" kararını da aldı?

Yüksek Mahkeme kararları gerekçeli karar yayımlanınca yürürlüğe giriyor. Ancak gerekçeli kararı yasanın yürürlüğe gireceği 1 Ocak 2007'ye kadar yazamayacağını düşünen mahkeme, ayrıca yürütmeyi durdurma kararı verdi. Böylece, iptal kararını yürürlüğe sokacak gerekçeli karar yetişmese de iptal edilen hükümlerin 1 Ocak'ta yürürlüğe girmesi engellendi.

3- Yasa maddeleri neden sadece kamu çalışanları yönünden iptal edildi, çalışanlar arasında eşitsizlik yaratıldığı yorumları doğru mu?

Anayasa Mahkemesi, "kamu görevlilerinin emeklilik sürecinin ve emeklilikle ilgili işlemlerinin ayrı bir yasayla düzenlenmesi" görüşünden hareket etti. "Ayrı yasa gerektiği" açıklaması, iptal edilen maddelerin içeriğini Anayasa'ya uygun bulunduğu yorumlarını doğurdu. Ancak, daha ileri yaşta emeklilik ve daha düşük aylık düzenlemesinin SSK ve Bağ-Kurlular için yürürlükte kalması bir eşitlik tartışması da yarattı.

4- Yasanın bazı maddelerinin sadece kamu çalışanları için iptal edilmesi ne anlama geliyor?

Yasa yürürlüğe girse de; emekli aylıklarının hesap edilmesi, emeklilik yaşı ve emeklilik için gerekli prim ödeme gün sayısı başta olmak üzere sistemin omurgasını oluşturan birçok madde kamu çalışanları yönünden uygulanamayacak.

5- Yasa 1 Ocak 2007'de sadece Bağ-Kur ve SSK iştirakçileri için yürürlüğe girebilir mi?

Yeni bir düzenleme yapılmazsa yasanın iptal edilmeyen maddeleri 1 Ocak'ta yürürlüğe girecek. Ancak bu durumda sigortalılar için tek bir emeklilik sistemi ve tek çatı olamayacak.

6- Yasa yılbaşında yürürlüğe girerse, kamu çalışanının emekliliği hangi mevzuata göre olacak?

İptal edilmeyen maddeler yürürlüğe girerse memurlar şu anda yürürlükte olan Emekli Sandığı Kanunu uyarınca emekli olabilecekler. Ancak yine kamu çalışanlarını ilgilendiren bazı maddeler de yeni yasayla birlikte yürürlüğe girecek. Böylece kamu çalışanlarına ilişkin düzenlemeler iki farklı yasada yer almış olacak.

7- Bağ-Kurlular lehine iptal edilen "sosyal güvenlik destek primi"nin artırılmasına ilişkin madde nasıl uygulanacak?

Emekli olan Bağ-Kurlulardan yeniden çalışmaya başlayanların ödeyeceği sosyal güvenlik destek primi de mevcut Bağ-Kur Yasası'nda olduğu şekliyle, yani daha düşük oranda (yüzde 10) uygulanacak. Böylece Bağ-Kur iştirakçisinin de eski yasayla bağı sürecek.

8- "Tek çatı" yasası olarak da bilinen yeni düzenlemeler SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kanunlarını yürürlükten kaldırdığına göre, sigortalıların emekliliklerine ilişkin bazı uygulmaların bu yasalara dayanması nasıl mümkün olacak?

Yasa yürürlüğe girerse, iptaline karar verilen maddelerdeki düzenlemeler mevcut kanunlara göre yapılabilecek. Bu görüşün dayanağını, yeni yasanın Emekli Sandığı Yasası'nın hükümlerini yürürlükten kaldıran maddesinin yürürlüğünün de durdurulması oluşturuyor.

Ancak uzmanlara göre bu durumda da bazı hukuki boşluklar oluşacak. Mevcut üç kurumun yönetim kurullarının ortadan kalkması belirsizlik yaratacak.

9- Yeni düzenlemenin yılbaşına yetişmesi mümkün mü?

1 Ocak'a kadar kamu çalışanları için ayrı bir düzenleme yapılması mümkün görünmüyor. Uzmanlar geçmiş örnekleri dikkate alarak gerekçeli kararın aylar sonra da açıklanabilme ihtimali olduğunu ifade ediyor.

10- Yasanın tümünün yürürlüğü ertelenebilir mi?

Yasanın iptal edilmeyen boyutlarıyla 1 Ocak'ta yürürlüğe girip girmeyeceğine hükümet karar verecek. Bakanlık, yürürlüğün 1 yıl ertelenmesi seçeneği üzerinde çalışıyor.

11- Erteleme için nasıl bir hukuki düzenleme gerekiyor?

Sadece yasanın yürürlük maddesini değiştirecek bir düzenlemeyle reformun ertelenmesi mümkün. Bunun, Meclis'te görüşülen bütçe kanununa eklenmesi planlanıyor.

12- Yasanın yürürlüğe giriş tarihinin ertelenmesi durumunda, emeklilik sistemi nasıl işleyecek?

Reform ertelenirse sigortalıların emeklilik işlemleri mevcut düzenlemelere göre gerçekleştirilecek.

13- Reform ertelendikten sonra yeniden yürürlüğe girebilmesi için ne yapılacak?

Yeni bir yasa hazırlanacak. Ayrı yasalarda da olsa, kamu görevlileri ve SSK ile Bağ-Kurluların aynı hukuksal ölçütlere bağlı bulunacakları düzenlemeler oluşturulabilecek.

14- Söz konusu düzenlemeler için ne kadar süre gerekecek?

Önce Anayasa Mahkemesi'nin gerekçeli kararı beklenecek. Ardından, memurlar için yeni bir emeklilik sistemi için sosyal taraflarla masaya oturulacak. Hazırlanan düzenleme TBMM'de görüşülecek. Yasanın Cumhurbaşkanı'nın onayına sunulması ve Anayasa'ya uygunluğunun yeniden tartışılması süreci de dikkate alındığında 1 yıla yakın bir zamana gerekiyor.

15- Reformun rafa kalkması mümkün mü?

IMF'nin de kritik önem atfettiği yasanın yürürlüğe giriş tarihinin 2007'de yapılacak genel seçimlerden sonraya ertelenmesi, reformun bütünüyle rafa kalkması riskini de doğurabilecek. Çalışanların yeni sisteme muhalefetini dikkate alan hükümetin, seçim yılı olması nedeniyle daha uzun bir ertelemeye de sıcak bakabileceği belirtiliyor.

Üç seçenek var

Birinci seçenek, erteleme: Hükümet tek maddelik bir yasa çıkararak, yasanın yürürlüğünü erteleyebilir. Bu tek maddelik yasa görüşmeleri süren ve yasal olarak yıl bitmeden Meclis'ten geçmesi gereken bütçe kanunu içine konulabilir. Bu seçeneğin benimsenmesi olasılığı yüksek. Hükümet erteleme döneminde memurlar yönünden yine tek çatıya uygun düzenlemeleri hazırlayabilir. Bu seçeneğe IMF'nin itiraz edebileceği belirtiliyor. Çünkü yeni sosyal güvenlik yasası, performans kriterleri arasındaydı ve gecikmeler en iyi olasılıkla IMF ile bazı gözden geçirmelerin de ertelenmesine yol açabilir.

İkinci seçenek, yasanın iptal edilen maddeler hariç yürürlüğe girmesi: Bu durumda SSK ve Bağ - Kurlular için yeni yasanın uygulaması başlayacak, iptal edilen maddeler için yeni yasa çalışması yapılacak. Ancak tek çatı fiilen çökecek. Memurlar ayrı bir çatıda kalacak, SSK ve Bağ - Kurlular ayrı bir çatıda olacak. Bu durum sigortalının haklarını düzenleyen yasalar yönünden de olacak. Memurlar, bazı yönlerden yeni yasaya, bazı yönlerden eski yasaya tabi olacak. Bu durum, kısmen Bağ - Kurlular için de olacak. Yeni yasanın emeklilikten sonra çalışanlar için öngördüğü destek primi yüzde 33.5. Eski yasa ise yüzde 10 öngörüyordu. Yeni yasanın bu maddesi iptal edildiği için, Bağ - Kurlular, bu maddede eski yasaya tabi olacak. Böylece fiilen iki çatı ve iki yasalı bir durum ortaya çıkacak.

Üçüncü seçenek, iptal edilen maddelerin yerine yenilerini çıkarmak: Bu seçeneğin benimsenmesi oldukça zor. Anayasa Mahkemesi'nin gerekçeli kararı beklenmeden yeni yasa maddeleri hazırlamak güç. Yılbaşına kadar mahkemenin gerekçeli kararını açıklaması, arkasından yasa çalışması yapılmasının takvime sığması olası görünmüyor.