Kamu hiç yatırıma gitmezse mevcutları ancak 7 yılda bitirecek

Kamunun yatırım stokunda 1990'lı yıllarda 8 bine yaklaşan, ancak ?yapılabilirliği ve önceliğini yitiren?lerin ayıklanmasıyla yıllar itibariyle azaltılarak 2006'da 2 bin 525'e kadar düşürülen proje sayısı, seçim yılı olan 2007'de yeniden artarak 2 bin 710'a, 2008'de de 2 bin 758'e çıktı.

Kamunun stokundaki projelerin toplam bedeli 2008 fiyatlarıyla 219 milyar YTL olurken, 2007 sonuna kadar yapılan toplam harcama ise 102.4 milyarda kaldı. Bitirilebilmesi için 116.6 milyara gereksinim bulunan, ancak 2008'de 17.1 milyar YTL ödenek ayrılan projelerin mevcut ödenekle ortalama tamamlanma süresi 6.8 yıl.

Kamunun yürüttüğü yatırım projesi sayısı son iki yılda yeniden artarken, bundan sonra hiç yeni proje programa alınmaması durumunda bile mevcut ödenekle stoktaki yatırımların bitirilerek hizmete girebilmesi için yaklaşık 7 yıllık bir süreye gereksinim bulunduğu belirlendi.

2008 Yılı Yatırım Programı'na göre, yerel yönetimler hariç kamu yatırım stokunda 1990'lı yıllarda 8 bine yaklaşan, ancak ?yapılabilirliği ve önceliğini yitiren?ler ayıklanarak yıllar itibariyle azaltılan ve 2006'da 2 bin 525'e kadar düşürülen proje sayısı, seçim yılı 2007'de yeniden artırılarak 2 bin 710'a, 2008'de de 2 bin 759'a çıkarıldı. Kamunun yatırım stokundaki mevcut projelerin toplam bedeli 2008 fiyatlarıyla 219 milyar YTL olurken, 2007 sonuna kadar yapılan toplam harcama ise 102.4 milyarda kaldı. Bitirilebilmesi için 116.6 milyara gereksinim bulunan, ancak 2008'de 17.1 milyar YTL ödenek ayrılan projelerin mevcut ödenekle ortalama tamamlanma süresi 6.8 yıl olarak belirlendi.

-1970-2000 DÖNEMİNDE BÜYÜK İSRAF YAŞANDI-

Kamu yatırımlarında özellikle 1980 öncesi dönemde uygulanan popülist politikalar, korkunç bir israf tablosu ortaya koymuştu. Devlet, özellikle 1970'li yıllardan bu yana plansız biçimde ve daha çok siyasi kaygılarla yatırım programlarına alınarak yüksek tutarlarda para harcanan, ancak yıllar itibariyle yeterli ödenek ayrılamadığı için daha bitirilemeden eskiyip demode olan yatırımlar, gerekliliğini yitirdi. Kamu yatırım programına önceliği olmayan, fizibilitesi yapılmayan, bütçe kısıtı öngörülmeyen, seçim öncesi siyasi kaygılarla konulan, ortalama tamamlanma süresi bazı sektörlerde 30 yılı aşan birçok proje alınması, adeta bir ?kamu yatırımları mezarlığı? ortaya çıkardı. Bu durum çok sayıda yarım kalmış projenin oluşmasına yol açtı.

-ASTARI YÜZÜNDEN PAHALIYA GELDİ

Bazı projelere sağlanan dış finansmanın geri ödeme süresi, çoğu kez zamanında yaşama geçirilememesi nedeniyle projenin katma değerinden finanse edilemedi. Proje kredilerinin geri ödemeleri de büyük ölçüde yeniden borçlanılarak yapıldı. Hesapsız, plansız biçimde programa alınan dış kaynaklı projelerin realize edilememesi, kamu açıkları ve dış borç stokundaki hızlı büyümede de etkili oldu. Verimsiz yatırım politikası, kamu açıkları ve dış borçların büyümesine yol açtı. Bu sürecin sonunda devam eden birçok yatırımı ?iz? bedelle yürütmeye çalışan devlet yeni yatırıma kaynak ayıramaz hale geldi.

-BİNLERCE YATIRIMDAN VAZGEÇİLMEK ZORUNDA KALINDI-

Devlet, binlerce yatırımdan zaman içinde vazgeçmek zorunda kalırken, bu projelere uzun yıllar boyunca yapılan harcamalar da boşa gitti. 1990 yılında 7 bin 939'a ulaşan kamunun yatırım stokundaki proje sayısı, 1991 yılında yapılan toplulaştırmayla 4 bin 594'e indirildi. Dönem içinde proje sayısı yeniden artış eğilimini sürdürerek 6 bine ulaşırken, ayıklama işlemi de devam etti. 2001 yılı sonundan başlamak üzere DPT bünyesinde Dünya Bankası desteğiyle ve Banka'nın PEPSAL kredilerinin kullanım koşullarının bir sonucu olarak ?yatırımların rasyonalizasyonu? çalışması başlatıldı. Bu çerçevede 2001 ve 2002 yılları yatırım programlarında devam eden projeler gözden geçirilerek, önceliğini ve yapılabilirliğini yitirmiş projeler saptandı. 2000 yılı programında 5 bin 321 olan proje sayısı her yıl azaltılarak 2001'de 5 bin 47'ye, 2002'de 4 bin 414'e düşürüldü. Proje sayısı 2003'te 3 bin 851'e, 2004 yılında 3 bin 555'e, 2005 yılında 2 bin 627'ye ve 2006'da 2 bin 525'e kadar düşürüldü.

Zaman içinde yapılan ayıklamalar sonucu vazgeçilen binlerce yatırıma rağmen kamunun yatırım stokunun 1990 yılında cari fiyatlarla 16.2 milyar YTL olan toplam proje tutarı 2006 yılında 200 milyar YTL'yi aştı. Stoktaki projelerin 10 yılın üzerinde bulunan mevcut ödenekle ortalama tamamlanma süresi 5.5 yıla indi.

-SEÇİM YILI 2007'DE ESKİ ALIŞKANLIK DEPREŞTİ-

Ancak seçim yılı olan 2007'de ise kamu yatırım projelerinin sayısı yeniden artırılarak 2 bin 710'a çıkarıldı. 2007 Yatırım Programı'na göre yerel yönetimler hariç kamunun yatırım stokundaki projelerin toplam bedeli 2007 fiyatlarıyla 209,3 milyar YTL olurken, 2006 sonuna kadar yapılan toplam harcama ise 93.5 milyarda kaldı. Bitirilebilmesi için 2007 itibariyle 115,9 milyara gereksinim bulunan bu yatırımlar için 2007 bütçesinde, 2.3 milyarı seçim yatırımı niteliğindeki KÖYDES ve BELDES için olmak üzere toplam 17.1 milyar YTL ödenek ayrıldı. Stokta kalan projelerin 2006'da 5.5 yıla kadar inen mevcut ödenekle ortalama tamamlanma süresi 2007'de 6.8 yıla yükseldi.

-2008 YATIRIMLARI-

Yerel seçimler yaklaşırken, hükümet 2008 yılı programında da proje sayısını artırmaya devam ederken, ödenek artışı buna paralel gerçekleşmedi. 2007 yılında 2 bin 710 olan yatırım projesi sayısı 2008'de 2 bin 759'a çıkarıldı. Ancak 2008 fiyatlarıyla toplam proje bedeli 219 milyar YTL olan bu yatırımlar için 2007 sonuna kadar yapılan kümülatif harcama 102.4 milyar YTL olarak bildirildi. Tamamlanması için 116.6 milyar YTL'ye daha gereksinim bulunan bu yatırımlara 2008'de 17.1 milyar YTL ödenek ayrıldı. Kamunun yatırım stokundaki projelerin, mevcut ödenekle tamamlanma süresi geçen yıla göre değişmeyerek 6.8 yıl oldu.

Kamunun yatırım stoku (*)

Proje T.Proje Kümülatif T.Program Prog. Öd./ Stokun

Sayısı Tutarı Harcama Ödeneği T.Proje tut. Ort.Tamam.

(adet) (Mlr YTL)(Mlr YTL) (Mlr YTL) (%) süresi (Yıl)

2000 5.321 86,2 26,1 5,9 6,8 9,2

2001 5.047 105,2 33,8 6,9 6,5 9,4

2002 4.414 166,8 66,0 10,6 6,3 8,5

2003 3.851 187,1 80,4 12,5 6,7 7,6

2004 3.555 196,1 86,8 12,0 6,1 8,1

2005 2.627 206,7 84,0 16,2 7,8 6,6

2006 2.525 200,4 86,5 17,5 8,7 5,5

2007 2.710 209,3 93,5 17,1 8,2 6,8

2008 2.759 219,0 102,4 17,1 7,8 6,8

(*):Mahalli idare yatırımları, kamulaştırma harcamaları ve yatırım programında toplam dışı tutulan yatırımlar hariç.