Başkanlık daha fazla demokrasi sağlar

Başkanlık sistemi son dönemde hayli sık duyduğumuz bir ifade. Konunun uzmanları mevzunun esas tartışılması gereken noktadan uzak bir mecrada tartışıldığını sıklıkla ifade etse de muhalefet konuyu kısır tartışmalara boğmaktan imtina etmiyor. Hükümet sistemi ile ilgili konunun otorite isimleriyle konuya ışık tutmak açısından yaptığım röportajlara bu hafta da devam ediyoruz. Bu bağlamda Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Faruk Bilir ile başkanlık sistemine dair en çok merak edilenleri konuştum.

Sistem değişikliği talebini rejim değişikliği gibi lanse etmeye çalışanlar var. Sistem ile rejim değişikliği arasındaki fark nedir?

Türkiye için başkanlık modelini önerenlerin en temel gerekçesi, parlamenter hükümet modelinin uzun yıllardan beri uygulanmaya çalışılmasına ve hemen her türlü ihtimaller denenmesine rağmen, ülkenin özgün şartları ile uyumlu olmaması nedeniyle hala istikrarsızlık üretmesi nedeniyle demokratik hukuk devleti idealine en yakın modeli kurgulamaktır. Bu nedenle, tartışmalarda önerilen şey sadece hükümet sistemi tercihinin değiştirilmesi. Bir ülkedeki siyasi rejimin niteliği, egemenliğin kime ait olduğu sorusuna verilen cevaba göre belirlenir. Türkiye bir cumhuriyettir, öyle de kalacaktır. Bir ülkenin hükümet sistemi, o ülkenin siyasi rejimini ifade etmez. Bu sebeple, Türkiye'nin başkanlığa geçtiğinde siyasi rejiminin de değişeceği gerçeği yansıtmamaktadır. Bilakis başkanlık sistemi sadece Cumhuriyet rejimi ile bağdaşabilen bir sistemdir.

İSTİKRAR İÇİN GEREKLİ

Başkanlık sistemi hangi alanda ne gibi faydalar doğurur?

Başkanlık istikrarlı, etkin ve güçlü bir yönetim sağlar. Başkanlıkta denge ve denetleme mekanizmaları vardır. Öngörülebilirlik ve hesap sorulabilirlik daha belirgindir. Dolayısıyla, daha fazla demokrasi sağlar. Milletvekilleri kendilerini daha bağımsız hissederler. Başkanlık sistemi bir kişinin hem yasama hem de yürütme organında görev alamaması, milletvekillerinin gelecekte bakan olabilmek kaygısıyla başkana karşı görüş bildirememe durumunu nispeten ortadan kaldırmaktadır. Kuvvetler arasındaki sert ayrılık, vekillerin parti başkanına bağımlı olmasını engeller ve kararlarda daha özgür olmasını sağlar. Bu da demokrasinin gelişimine olumlu katkıda bulunacaktır.

DENGE VE FREN MEKANİZMASI VAR

Peki denetim mekanizması nasıl işler?

Başkanlıkta yasama ve yürütme birbirinden tamamen ayrılmış, önemli bazı yetkileri karşılıklı olarak paylaşmışlardır. Bu şekilde sistemin yasama ve yürütme organlarını karşılıklı birbirine muhtaç kılmıştır. Başkanı denetleyecek ve frenleyecek bir mekanizma olan fren ve denge mekanizması getirilmiştir. Başkanın yasama organına mesaj yollama, düzenleme yapma, kanunları veto etme gibi yetkileri kullanmasına karşılık yasama organının bütçeyi kabul etmesi, bakanların ve yüksek derecedeki kamu görevlilerinin atamalarını onaylama gibi yetkilere sahip olması, hem yürütme hem de yasama organını kontrollü şekilde hareket etmeye zorlamaktadır. Böylece bir organın anayasal sınırlar içinde kalması, diğer organın denetlemesine bağlıdır.

SİSTEMİN MERKEZİNDE BAŞKAN YOKTUR

Başkan her istediğini yapabilir mi?

Başkanlık sistemin merkezinde başkanın yer aldığı bir yapı değildir. Kuvvetlerin birbirini kontrol ettiği ve dengelediği yapıdır. Gücün paylaştırılarak zayıflatılmasını esas alır. Başkanın sadece yürütme alanına ait yetkileri vardır ve sınırsız olduğu söylenemez. Hem meclisin kontrolü, hem hukuk kuralları ve benzeri diğer mekanizmalar başkanı sınırlandırır. Başkanlık sisteminin, kişisel diktatörlüğe veya tek adam yönetimine yol açacağı iddiaları doğru değildir. Başkanlık ve yarı başkanlık sistemleri de, tıpkı parlamenter rejim gibi, demokratik hükümet modelleri arasındadır ve birçok demokratik ülkede başarılı şekilde uygulanmaktadır. Başkanlık uygulanırsa sistemin dikta rejimini doğuracağı iddiaları çok sağlam temellere dayanmamaktadır. Zira dikta rejiminde diktatör sadece yürütmeye değil devletin bütün kuvvetlerine hakimdir. Aynı kişinin yasamaya hakim olması mümkün değildir. Doğrudan herhangi bir hükümet sistemini otoriter ya da diktatörlük kaynağı olarak tanımlamak ve tartışmaları bu algı üzerinden yürütmek doğru değildir.

Eyalet sistemine geçmek zorunlu değil

Nihai kararı halkın vereceği bir referandumdan muhalefetin kaçışı ne anlama geliyor?

Yeni bir anayasanın ve hükümet modelinin referandum sonucu kabul edilmesi gerekir. Halkın kararından kaçınmanın telafisi olamaz. Halka karşı sorumluluğu gerektirir. Dolayısıyla bu konuda halkın genel kabulü önemlidir. Ülkemizde başkanlık sistemi konusunda toplum desteğinin sürekli arttığını söyleyebiliriz. Önemli olan sistemin halka iyi anlatılmasıdır. Hükümet sistemleri tartışmalarını algılar ve yanlışlar üzerinden yürütmemek gerekir. Maalesef başkanlık sistemine karşı olanlar daha çok algılar ve yanlışlar üzerinden bu sisteme karşı çıkmaktadırlar. Bu sistem tanındıkça bu algılara itibar edilmeyecek ve destek daha artacaktır.

ÇİFT MECLİS ŞART DEĞİL

Başkanlık sistemi ile ilgili konuşulan yanlışlar neler?

Başkanlık sisteminin uygulanması için federal devlet şekli zorunlu değildir. Başkanlık sistemi üniter devletlerde de uygulanabilir. Nitekim başkanlık sistemini benimseyen üniter devletler olduğu gibi, parlamenter sistemi benimseyen federal devletler de vardır. Başkanlık sistemi ile ilgili yanlış algılardan biri de başkanlık sisteminin iki meclisli bir yapıyı gerektirdiği yönünde. Türkiye'nin başkanlık sistemine geçmesi aynı zamanda çift meclisli bir yapıya bürünmesini gerektirmez. Başkanlık sisteminin sadece ABD'de de uygulandığı iddiası da doğru değil. Günümüzde başkanlık sisteminin parlamenter sisteme nazaran daha az yaygın değil. Başkanlık sistemine karşı olan bazı görüşler, başkanlık sistemini savunanların, cumhuriyet karşıtı olduklarını iddia ediyor. Bu düşünce de başkanlık sistemi hakkında, önemli yanlış algılardan biridir.

BAŞKANLIK SADECE CUMHURİYET REJİMİNDE UYGULANABİLİR

Çünkü başkanlık sistemi sadece cumhuriyet rejimlerinde uygulanabilir. Karşı çıkanların ileri sürdüğü bir diğer husus; başkanlık sisteminin bir padişahlık rejimine, kişisel diktatörlüğe yol açacağı iddiasıdır ki bu iddianın da gerçeklikle ilgisi yok. Ülkemizde hükümet sistemi değişikliğine gerek olmadığı ya da parlamenter sistemin uygulanabilir olduğu iddiası da yaşadığımız sorunlar ve ülkemiz uygulaması bakımından gerçekçi değil.

Kılıçdaroğlu'nun "Kan dökmeden Başkanlık gelmez" sözü var. Neden bu kadar karşı sistem değişikliğine ve kan çağrısında bulunmasına ilişkin ne söylersiniz?

Böyle bir sözün söylenmesi gerçekten kabul edilemez. Bu söz tehlikeli ve aynı zamanda demokratik değerle bağdaştırılmaz bir sözdür. Önemli olan halkın kabulüdür. Bu kabul mevcut anayasa ve hukuk kuralları çerçevesinde demokrat usullerle gerçekleştirilebilecektir. Bu dışındaki yöntemler antidemokratiktir kabul edilemez.

Halkımızın ne istediği önemli

Partili cumhurbaşkanlığının da sistemimize dahil edilmesi gerekir. Partili cumhurbaşkanı, aynı zamanda bir siyasi partinin başkanı ve üyesi olan cumhurbaşkanı demektir. Başka bir ifadeyle partili cumhurbaşkanı, bir siyasi parti ve parlamento ile organik anlamda ilişkisi devam eden cumhurbaşkanıdır. Yoksa cumhurbaşkanının seçilmeden önce bir siyasi parti üyesi olması, teknik anlamda bu kavrama dahil değildir. Cumhurbaşkanının partisi ile ilişiğinin kesileceğine ilişkin anayasal hükmün kaldırılması mevcut hükümet sistemimiz açısından sorun teşkil etmez. Hatta hükmün kaldırılması, mevcut hükümet sistemimizin de bir gereğidir. Partili cumhurbaşkanlığının da alternatif olabileceğini düşünüyorum ancak ilgili anayasal düzenlemelerin yapılması gerekir. Bu modelin ülkemizde iki başlılığı kaldırmayacağını da belirtmek gerekir. Ancak Fransa uygulamasının ülkemizde uygulanabilir olduğunu söyleyebiliriz.

Sistemin temel özü ve unsurları korunmalı

Türkiye'ye en uygun model nedir? Başkanlık, yarı başkanlık gibi modellerden söz edilmekte...

Hükümet sistemi tartışmalarını hangisinin en iyi olduğu tartışmasından ziyade, ülkemiz bakımından hangisinin daha iyi uygulanabilir ve uyarlanabilir tartışması etrafında yürütmek gerekir. Ülkemizde hükümet sistemi değişikliği talebinin Türkiye'nin siyasi geçmişinden ve siyasi pratikteki sorunlardan kaynaklanan nedenleri vardır. Türkiye'de parlamenter sistemin olumsuz yanlarının olumlu yanları karşısında daha baskın olduğunu söylemek mümkündür. Türkiye'nin güçlü ve etkin bir yürütme organına ihtiyacı vardır. Ayrıca demokrasinin kurumsallaşması ve hukuk devletinin bu unsurlarıyla teşekkül ettirilebilmesi için başkanlık sistemi bir alternatif olarak düşünülebilir. Ancak klasik başkanlık sisteminde birtakım değişikliklere gidilmesi kaçınılmazdır. Yani günümüzde uygulanan başlıca hükümet sistemi modelleri çerçevesinde yeni bir başkanlık modeli öngörülebilir. Hangi sistem olursa olsun, o sistemin özü ve temel unsurları korunmalıdır. Ayrıca hükümet sistemleri arasında tercih yaparken ülkenin ihtiyaçları, siyasal tarihi, siyasi gelenekleri gibi birçok husus göz önünde bulundurulmalıdır.

İstikrarın kalıcı olarak muhafazası gerekiyor

Ekonomiyle hükümet sistemi, özelde de başkanlık sistemi arasında sizce nasıl bir etkileşim var?

Başkanlık sistemi ülkede istikrarı sağlamaktadır, istikrar ise bir ülke ekonomisi için olmasa olmazdır. Devlet bir otorite olarak ekonomiye gerektiğinde müdahalelerde bulunur ve müdahalelerden güzel sonuçlar alınmak isteniliyorsa ülke yönetiminde bir istikrar olması gerekir. Uygulamalara bakıldığında başkanlık sistemine geçen ülkelerde istikrarın kalıcı olarak sağlanmasıyla birlikte ülke ekonomilerinde olumlu katkılar olduğu görülmektedir.

Başkanlık istikrarı sağlar deniyor. Nasıl sağlar istikrarı?

Başkanlık sisteminin en güçlü yönlerinden biri, uygulamada istikrarlı bir yönetim sağlamasıdır. İstikrarlı yönetim, başkanın sabit görev süresine sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Aynı şekilde bu sistemde başkan, parlamenter sistemdeki başbakan gibi yasama organı tarafından verilecek bir güvensizlik oyuyla düşürülüp değiştirilemeyeceği için, görev süresinin sonuna kadar iktidarını koruma şansına sahiptir.