Anayasa Mahkemesi 45. yılını kutluyor

Türk yargı sistemindeki yerini 25 Nisan 1962'de alan Anayasa Mahkemesi, kuruluşundan bugüne kadar Yüce Divan sıfatıyla 15 bakan ve 1 başbakan yargıladı. Yüksek mahkeme, kurulduğundan bu yana 24 siyasi partiyi kapattı, 16 parti hakkında açılan kapatma davasını ise reddetti.

45. kuruluş yıl dönümünü yarın kutlamaya hazırlanan Anayasa Mahkemesi, siyasi parti kapatma davalarından, Yüce Divan yargılamalarına kadar pek çok önemli karara imza attı.

11 asıl, 4 yedek üyeden oluşan Anayasa Mahkemesi heyeti, Yüce Divan sıfatıyla 15 bakan ve 1 başbakan yargıladı.

Anayasa Mahkemesi kurulmadan önce, TBMM'de oluşturulan Yüce Divan'a (Divanı Ali) ilk sevk kararı 26 Ocak 1928 tarihinde alındı. Anayasa Mahkemesinin kurulmasının ardından ise Yüce Divan olarak görev yapan Yüksek Mahkeme heyetinde ilk yargılanan Bakan, Eski Ticaret Bakanı Mehmet Baydur oldu. ''Arpa Davası'' nedeniyle 1964 yılında yargılanan Baydur, beraat etti.

Yüksek Divan, 1981'de eski Sosyal Güvenlik Bakanı Hilmi İşgüzar'ı yargıladı. ''Kayırma, yolsuzluk, nüfuz ticareti, vazifeyi suiistimal ve menfaat temini suretiyle Bağ-Kur ve SSK'yı zarara uğrattığı'' iddialarıyla Milli Güvenlik Konseyi tarafından 1981'de Yüce Divan'a sevk edilen İşgüzar ile birlikte 54 kişi yargılandı. Mahkeme heyeti, İşgüzar'a, ''5 yıl ağır hapis, 4 yıl 8 ay hapis, 5 milyon 251 bin 600 lira ağır para, memuriyetten temelli men'' cezası verdi. İşgüzar ile yargılanan kişilerden bazıları da mahkum oldu.

-ESKİ BAKAN MATARACI'YA 36 YIL HAPİS-

Eski Gümrük ve Tekel Bakanı Tuncay Mataracı, bakanlığı döneminde ''rüşvet almak'' iddiasıyla Milli Güvenlik Konseyi tarafından 1981'de Yüce Divan'a sevk edildi. Tuncay Mataracı ile 21 kişinin yargılanmalarına 15 Haziran 1981'de başlandı. Mataracı ile yargılananlar arasında, eski Bayındırlık Bakanı Şerafettin Elçi de yer aldı. 16 Mart 1982'de sonuçlanan davada, Mataracı'nın, ''36 yıl ağır hapis, 787 milyon 386 bin 166 lira ağır para cezasına çarptırılmasına, memuriyetten temelli yoksun bırakılmasına ve şoför ehliyetinin 6 yıl süreyle geri alınmasına'' karar verildi. Davada, Şerafettin Elçi beraat etti, diğer sanıklar çeşitli hapis cezaları ile çeşitli miktarda para cezaları aldı.

-ŞERAFETTİN ELÇİ'YE 2 YIL 4 AY-

Mataracı ile yargılandığı davada beraat eden eski Bayındırlık Bakanı Şerafettin Elçi, aynı yıl Milli Güvenlik Konseyi tarafından ''rüşvet almak'' ve ''görevini kötüye kullanmak'' suçlamalarıyla Yüce Divan'a sevk edildi. Elçi ile 7 kişinin yargılandığı davada karar 12 Nisan 1983'de açıklandı. Elçi, ''rüşvet'' suçlamasından beraat etti. Elçi'ye, görevini kötüye kullanmaktan ''2 yıl 4 ay hapis, 4 bin 666 lira ağır para, 14 ay süreyle memuriyetten men ve ehliyetinin 2 yıl 4 ay süreyle geri alınmasına'' karar verildi. Diğer 7 sanıktan 4'ü, ceza aldı, 3 sanık beraat etti.

Eski Bayındırlık Bakanı Selahattin Kılıç da ''görevini kötüye kullanmak'' iddiasıyla 1982'de Yüce Divan'a sevk edildi. Kılıç ile birlikte 10 kişinin yargılandığı davada sonuç 9 Mart 1983'de açıklandı. Kılıç ve 6 kişi beraat etti, 3 sanık mahkum oldu.

-ÖZAL TANIK OLMUŞTU-

Eski Devlet Bakanı İsmail Özdağlar, ''rüşvet almak'' ve ''görevini kötüye kullanmak'' iddiasıyla TBMM tarafından 1985'de Yüce Divan'a sevk edildi. Dönemin Başbakanı Turgut Özal'ın da tanık olarak dinlendiği davada, Özdağlar, ''rüşvet'' suçlamasından beraat etti. Görevini kötüye kullanmaktan ''2 yıl hapis ve 30 bin lira ağır para, 2 yıl memuriyetten men'' cezasına çarptırılan Özdağlar ile yargılanan diğer 2 sanık ise beraat etti.

Eski Bayındırlık Bakanları Safa Giray ile Cengiz Altınkaya ve eski Karayolları Genel Müdürü Atalay Coşkunoğlu ise 1993 yılında Yüce Divan'ın karşısına çıktı. ''Otoyol ihaleleri sözleşmelerinde fiyat farkı ödenmeyeceği hükmü bulunmasına karşın, fiyat farkı ödedikleri'' iddiasıyla yargılanan sanıklar suçsuz bulundu.

DSP, MHP, ANAP Koalisyon Hükümeti'nde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak görev yapan Hüsamettin Özkan ile Devlet Bakanlığı görevinde bulunan Recep Önal, 2004'de Yüce Divan'a sevk edildi. Yüce Divan heyeti 31 Mart 2006'da Özkan ile Önal'ın beraatına karar verdi.

-CUMHURİYET TARİHİNDE İLK KEZ BAŞBAKAN YARGILANDI-

Cumhuriyet tarihinde ilk kez bir başbakan Yüce Divan'a sevk edildi. Eski Başbakan Mesut Yılmaz ve Devlet eski Bakanı Güneş Taner, ''Türkbank ihalesine fesat karıştırdıkları'' iddiasıyla Yüce Divan'a sevk edildi. Yüce Divan'da ilk kez bir eski başbakanın da sanık olduğu davanın ilk duruşması 16 Şubat 2005'te yapıldı. Yüce Divan, 23 Haziran 2006'da Yılmaz ve Taner hakkında açılan davadaki suçu ''görevi kötüye kullanma'' olarak kabul etti ve Şartla Salıverilme Yasası uyarınca kamu davasının kesin hükme bağlanmasını erteledi.

Eski Bayındırlık ve İskan Bakanı Yaşar Topçu'nun ''Karadeniz Sahil Yolu Projesi ihalelerine fesat karıştırdığı'' iddiasıyla Yüce Divan'da yargılandığı davada ise karar 14 ay sonunda çıktı. Karar 26 Mayıs 2006'da açıklandı. Eski Bayındırlık ve İskan Bakanı Yaşar Topçu'nun yargılandığı davanın kesin hükme bağlanması ertelendi.

-2 DAVA DEVAM EDİYOR-

Eski Enerji ve Tabii Kaynaklar bakanları Cumhur Ersümer ile Zeki Çakan'ın ''enerji ihalelerinde yolsuzluk yaptıkları'' iddiasıyla Yüce Divanda yargılandıkları davaya ise devam ediliyor. Ersümer ve Çakan, 13 Temmuz 2004 tarihinde Yüce Divan'a sevk edildi.

Eski Bayındırlık ve İskan Bakanı Koray Aydın'ın, ''ihalelerde usulsüzlük yapıldığı ve mal varlığında haksız artış olduğu'' iddiasıyla Yüce Divan'da yargılandığı davaya ise 24 Şubat 2005'te başlandı. Yargılamaya devam ediliyor.

-24 PARTİ KAPATILDI-

Yüksek Mahkeme, 1962 yılından bugüne kadar 47 siyasi parti hakkındaki kapatma davasını sonuçlandırdı. Anayasa Mahkemesi, 24 partinin kapatılmasına karar verdi.

Yüksek Mahkeme, ilk siyasi parti kapatma davasına, 1968 yılında baktı. Yargılama sonunda İşçi Çiftçi Partisi kapatıldı.

Anayasa Mahkemesi, 1971 yılında Milli Nizam, İleri Ülkü ve Türkiye İşçi Partisi'nin, 1972 yılında Büyük Anadolu Partisi'nin, 1980 yılında Türkiye Emekçi Partisi'nin kapatılmasına karar verdi.

Yüce Görev Partisi'nin kapatma istemini 1983 yılında reddeden Yüksek Mahkeme, aynı yıl Huzur Partisi'nin ise kapatılmasını kararlaştırdı.

Yüksek Mahkeme, 1983 yılında Bizim Parti, Muhafazakar Parti, Yeni Düzen Partisi, 1984 yılında Doğru Yol Partisi, 1988 yılında Sosyalist Parti ve 1989 yılında Bayrak Partisi'nin kapatma istemlerini reddetti.

-90'LI YILLARDAN SONRAKİ KAPATMALAR-

Anayasa Mahkemesi, 1991 yılında Türkiye Birleşik Komünist Partisi ve Halk Partisini kapattı. Yüksek Mahkeme, aynı yıl Milliyetçi Çalışma Partisi'nin kapatılma istemini ise reddetti.

Mahkeme, 1992 yılında Sosyalist Parti, 1993 yılında Halkın Emek Partisi, Özgürlük ve Demokrasi Partisi, Sosyalist Türkiye Partisi'ni, 1994 yılında Yeşiller Partisi, Demokrasi Partisi, Demokrat Parti'yi, 1995 yılında Sosyalist Birlik Partisi'ni, 1996 yılında ise Demokrasi ve Değişim Partisi'ni kapattı.

Emek Partisi ile Diriliş Partisi'nin kapatılmasına 1997 yılında kapatılmasına karar veren Yüksek Mahkeme, Demokratik Barış Hareketi Partisi'nin ise kapatılma istemini reddetti.

-REFAH VE FAZİLET'E KAPATMA-

Refah Partisi'ni, 1998 yılında kapatan Anayasa Mahkemesi, 1999 yılında Demokratik Kitle Partisi, 2001'de Fazilet Partisi'nin kapatılmasına karar verdi.

Halkın Demokrasi Partisi'ni 2003 yılında kapatan Yüksek Mahkeme, 2004 yılında Türkiye Sosyalist İşçi Partisi, Adalet Partisi, Türkiye Adalet Partisi, Büyük Adalet Partisi, Türkiye Özürlüsüyle Mutludur Partisi, Devrimci Sosyalist İşçi Partisi ve Anayol Partisi'nin kapatma istemlerini reddetti.

Hak ve Özgürlükler Partisi, Türkiye Sosyalist işçi Partisi, Adalet ve Kalkınma Partisi, Türkiye Komünist Partisi, Türkiye Özürlüsüyle Mutludur Partisi, Demokratik Halk Partisi, kapatılması istemiyle açılan davalara ise Anayasa Mahkemesi'nde devam ediliyor.

-İLK KADIN BAŞKAN-

Sünuhi Arsan, Anayasa Mahkemesinin kurulduğu 1962'den 1964'e kadar ilk başkan olarak görev yaptı. Anayasa Mahkemesi'nin daha sonra görev yapan başkanları şunlar:

Ömer Lütfi Akadlı (1964-1966), İbrahim Hilmi Senil (1966-1968), İsmail Hakkı Ketenoğlu (1970-1971), Muhittin Taylan (1971-1975), Kani Vrana (1975-1978), Şevket Müftügil (1978-1982), Ahmet Boyacıoğlu (1982-1985), Hasan Semih Özmert (1985-1986), Orhan Onar (1986-1988), Mahmut Cuhruk (1988-1990), Necdet Darıcıoğlu (1990-1991), Yekta Güngör Özden (1991-1998), Ahmet Necdet Sezer (1998-2000), Mustafa Bumin (2000-2005)

Anayasa Mahkemesinin ilk kadın başkanı seçilen Tülay Tuğcu görevine 2005'de başladı. Tuğcu, yaş haddinden 12 Haziran 2007'de emekliye ayrılacak.

-KURULUŞ YIL DÖNÜMÜ ETKİNLİKLERİ-

45. kuruluş yıl dönümünü etkinlikleri kapsamında, 33 ülkenin Anayasa Mahkemesi ya da yüksek mahkemesi ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nden gelen yargıçları da ağırlayacak.

İlk olarak 1984 yılında kutlanmaya başlanan kuruluş yıl dönümü etkinliklerinde bu yılki tören Anayasa Mahkemesi tarihinde bugüne kadar yapılmış ''en kapsamlı ve geniş katılımlı ulusal ve uluslararası faaliyet'' niteliği taşıyacak.

Kutlama etkinlikleri, Anayasa Mahkemesi Başkanı Tülay Tuğcu, Başkanvekili Haşim Kılıç, üyeler ve raportörlerin Anıtkabir'i ziyareti ile başlayacak.

Her yıl Anayasa Mahkemesi Konferans Salonunda yapılan törenler, bu yıl katılımın fazla olması nedeniyle Sheraton Oteli'nde düzenlenecek. Törende, Başkan Tülay Tuğcu konuşma yapacak.

Törenin ardından, 2 gün sürecek ''Evrensel Barış ve Medeniyetler Buluşmasında Anayasa Mahkemelerinin Rolü'' konulu bilimsel toplantı başlayacak. Toplantı 26 Nisan günü Anayasa Mahkemesi Başkanvekili Haşim Kılıç'ın kapanış konuşmasıyla sona erecek.