Çocukları ödülle cezalandırmayın!

Özgür BOLAT

Geçen hafta iı Miııi Eğitim Müdürıüğü'nün ve Rehberıik ve Araştırma Merkezi'nin daveti üzerine Antaıya'da bir seminer verdim.

Odül ve ceze üzerine yaptığım konuşma, seminerin en ilgi çekici tarafi oluverdi. Çünkü ödül hakkinda bildiğimiz genel geçer doğrulara zit şeyler söylemiştim.

Ana tezim şuydu: Odül, çocuklara ve çalişanlara verilen en büyük cezadir. Ayni mantikla, ceza da en büyük ödüldür. Odül ve ceza, kisa vadede iyi gibi gözükse de uzun vadede zarar verir.

CEZA, ODULDUR

Bir anaokulunda, veliler çocuklarini almak için okula geç gelmeye başlar. Bu sorunu çözmek için; okul, veliler için bir ceza uygulamasi başlatir. Geç kaldiklari her saat için, veliler belli bir para ödemek zorundadır.

Ama bu ceza sistemi tam ters bir etki yaratır. Veliler daha da geç gelmeye başlar. Neden?

Velilere verilen mesaj bellidir. Parayı ödediğin sürece, geç gelebilirsin.

Yani, geç gelmek meşrulaşmıştır. Veliler, "geç gelsem de cezasını öderim, bir şey olmaz" mantığı ile düşünmeye başlamıştır. Hatta daha da çok işlerine yarar. Çocuklar ders çalışmayınca bilgisayar yasaklanır.

Çocuk, ne düşünür?

"Yasaklansın. Oyun oynamazsam, ders yapmama hakkım var demek ki".

Ders çalışmamak meşrulaşır.

Cezayı veren aile, zaten ders çalışmak istemeyen çocuğa en büyük ödülü vermiştir. Aslında en büyük kötülüğü de yapmıştır. Aynı düşünce tarzı şirketlerde de vardır. Cezasını ödediği sürece, çalışanlar şirketin bazı kurallarına uymama hakkını kendinde bulur.

ODUL, CEZADIR

Aslında ödül, cezanın diğer adıdır. Kısa vadede işe yarasa da uzun vadede zararlıdır. Odül bir işe duyulan ilgiyi- yani gerçek motivasyon kaynağını- azaltır. Yapılan bir araştırmada resim yapmayı seven çocuklara, yaptıkları her resim için ödül verilmeye başlanmış.

Bir süre sonra çocukların daha az resim yaptıkları gözlenmiş.

Neden? Sevdiği için resim yapan çocuklar, bir süre sonra ödül için resim yapmaya başlamışlar. Böylece de ilgileri azalmış. İlgi azalınca resim yapmayı da bırakmışlar.

Odül ilgilerini azaltmıştır.

Sizi sevdiği için size çok iyi hizmet veren bir garsona bahşiş vermeye başlayın, ilgisi azalacaktır. Tabi sizi önceden seviyor olması ön koşul.

Şair bir arkadaşımın anlattığı bir hikaye, bu konuyu çok iyi örneklendiriyor:

Küçük bir çocuk, yaşlı bir amcanın evinin önünden geçerken elindeki değneği korkuluklara sürtüyormuş.

Çıkan ses, çocuğun çok hoşuna gidiyormuş. Yaşlı amca da çocuğu bu huyundan vazgeçirmek için, şöyle bir yöntem uygulamış.

Çocuğa bunu yapması için her gün için 5 TL vermiş. İkinci hafta bunu 2 TL'ye düşürmüş. Sonra 1 TL'ye. Paranın her geçen gun azaldıgını goren çocuk bozulmuş. Ben bu paraya bunu yapmam deyıp, bu ışı yapmayı bırakmış.

Çocuğun "içten gelen motivasyonun" yerine "dıştan gelen motivasyon" (para) geçmiş.

Para da ortadan kalkınca, ilgi ve davranış kaybolmuş.

Odülün, bunun gibi başka birçok zararı var.

Bunları ve ne yapılması gerektiğini sizler ile zaman zaman paylaşacağım.

Sizler bu arada çocuklarınıza ve çalışanlara ödül veya ceza vermeyi bırakıp, onların ilgilerini ve heyecanlarını keşfetmeye çalışın!