Memurlar Dernek Kurabilir mi veya Derneklere Üye Olabilir mi?

5253 sayılı Dernekler Kanununun tam metni için tıklayın.

Yürürlüğü durdurulan iki maddeye ilişkin haberi görmek için tıklayın.

1- ) 1982 Anayasasında Dernek Kurma Hürriyetine ilişkin olarak yer alan hüküm

"Madde 33 - (Değişik madde: 03/10/2001 - 4709 S.K./12. md.)(*)
Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.
Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.
Dernek kurma hürriyeti ancak, milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.
Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.
Dernekler, kanunun öngördüğü hallerde hakim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak, milli güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idari karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.
Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği ölçüde Devlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir.
Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır."

2- ) 5253 sayılı Dernekler Kanunununda yer alan hükümler

5253 sayılı Dernekler Kanununun 2. maddesinin (a) bendinde dernek: "Kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarını" şeklinde tanımlanmıştır.

"Dernek kurma hakkı" başlıklı 3. maddesinde şu hükümlere yer verilmiştir: "Fiil ehliyetine sahip gerçek veya tüzel kişiler, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.
Ancak, Türk Silâhlı Kuvvetleri ve kolluk kuvvetleri mensupları ile kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri hakkında özel kanunlarında getirilen kısıtlamalar saklıdır."

3. maddede de görüleceği üzere Dernekler Kanunu fiil ehliyetine sahip gerçek kişilerin dernek kurabileceğini hüküm altına almış, kamu görevlileri açısında ise özel kanunlarla getirilen kısıtlamaların geçerli olduğu belirtilmiştir. Kanunun diğer maddeleri de bütünlüklü olarak incelendiğinde bu konuya ilişkin ayrıca bir düzenlemeye gidilmediği görülecektir. konuya ilişkin bir benzer düzenlemede "Dernek Görevlileri ve ücretler" başlıklı 13. maddenin ikinci fıkrasının ilk cümlesinde "Dernek yönetim ve denetim kurullarının kamu görevlisi olmayan başkan ve üyelerine ücret verilebilir" şeklinde yer almıştır. Bu düzenlemede kamu görevlilerinin başkan veya üye olabilecekleri ancak ücret alamayacakları hüküm altına alınmıştır.

3- ) Yukarıdaki hükümler bağlamında,
1- Memurlar başta olmak üzere kamu görevlileri, derneklere üye olabilirler.
2- Ancak kamu görevlilerinin kendi özel kanunlarına (teşkilat yasalarına) bakmaları ve bir sınırlama olup olmadığını kontrol etmeleri gerekmektedir. Aşağıda bu konuya ilişkin bazı örnekler verilmiştir. Örneklerden görüleceği üzere polis ve askerler hariç diğer kamu personeli genel olarak derneklere üye olabilirler.

4- ) Aşağıda bizim tespit ettiğimiz ve dernek kuramayacak bazı kamu görevlilerinin listesi bulunmaktadır.

1- Atatürk Kültür, Dil Tarih Yüksek Kurumu
"Yüksek Kurum Başkanının yazılı izni olmadıkça kamu yararına çalışan dernekler dışında hiç bir derneğe üye olamazlar. (2876 sayılı Kanun/ Madde 96)"

2- Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu
"Kurul üyeleri, özel bir kanuna dayanmadıkça resmi veya özel hiçbir görev alamaz, dernek, vakıf, kooperatif ve benzeri yerlerde yöneticilik yapamaz, ticaretle uğraşamaz, serbest meslek faaliyetinde bulunamaz, ücret karşılığı konferans ve ders veremez, sınav ve benzeri görev alamaz, her türlü ortaklıklarda pay sahibi olamazlar. (4389 sayılı Kanun Madde 3/5.fıkra)

3- Emniyet personeli
"Emniyet Teşkilatı mensupları ile çarşı ve mahalle bekçileri dernek kurucusu ve üyesi olamazlar. Ancak spor derneklerine üye olabilir, Emniyet Teşkilatı bünyesinde spor amacıyla kurulmuş derneklerin yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler." (3201 sayılı Kanun/ Ek madde 11)

"- Sendikaların veya üyesi bulunmadıkları derneklerin yapacakları bilimsel, kültürel ve teknik nitelik taşımayan açık veya kapalı yer toplantılarına veya gösteri yürüyüşlerine görevli olmaksızın katılmak, üyesi veya ortağı bulundukları tüzel kişiliklerin kapalı yer toplantılarına silahlı olarak veya açık yer toplantı ve gösteri yürüyüşlerine resmi giysili veya silahlı olarak katılmak veya üyesi bulundukları derneklerin tüzüklerinde belirtilen amaçları dışındaki çalışmalarını veya bu nitelikteki toplantı veya gösteri yürüyüşlerini düzenlemek veya bunlara katılmak,
- (Değişik bent: 26/07/1983 - 83/6883 K.) Dernek kurmak ya da spor dernekleri dışındaki derneklere üye olmak, ya da Türk Polis Teşkilatı Güçlendirme Vakfı dışında vakıf kurmak ya da başka vakıfların organlarında görev almak," (Emniyet Örgütü Disiplin Tüzüğü madde 8)

4- Gülhane Askeri Tıp Akademisi öğrencileri
"Öğrencilikten çıkarılma halleri: 4) İzinsiz dernek ve benzeri kuruluşlar kurmak veya bunlara üye olmak" (2955 sayılı Kanun / madde 45)

5- Radyo ve Televizyon Üst Kurulu
"Üst Kurul üyeleri, üyelikleri süresince resmi veya özel başkaca hiçbir görev alamaz, özel veya kamu yayın kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren konularda doğrudan veya dolaylı olarak taraf olamaz ve bu konularda hiçbir menfaat sağlayamaz, siyasi partiye üye olamazlar. Amacı sosyal yardım ve eğitim işlerine yönelmiş derneklerle vakıflardaki görevler ve kooperatif ortaklığı bu hükmün dışındadır." (3984 sayılı Kanun Madde 9)

6- Rekabet Kurumu
"Kurul Başkan ve üyeleri, göreve başlamadan önce maliki oldukları Hazine tarafından çıkarılan borçlanmaya ilişkin menkul kıymetler dışındaki her türlü sermaye piyasası mevzuatı anlamındaki menkul kıymetlerini üçüncü dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar sıhri hısımları dışındakilere satmak veya devretmek suretiyle elden çıkarmak zorundadır. 30 gün içinde bu hükme uygun hareket etmeyen üyeler üyelikten çekilmiş sayılır.
Amacı sosyal yardım ve eğitim işlerine yönelmiş derneklerle vakıflardaki görevler ve kar amacı gütmeyen kooperatif ortaklığı bu hükmün dışındadır." (4054 sayılı Kanun Madde 25)

7- Sermaye Piyasası Kurulu
"Kurul Başkan ve üyeleri, özel bir Kanuna dayanmadıkça resmi veya özel hiçbir görev alamaz, ticaretle uğraşamaz, serbest meslek faaliyetinde bulunamaz, ücret karşılığı konferans ve ders veremez, sınav ve benzeri görev alamaz, her türlü ticari amaçlı ortaklıklarda pay sahibi olamazlar. Kurul Başkan ve üyeleri, göreve başlamadan önce maliki oldukları payları ve portföyünde hisse senedi bulunan yatırım fonlarının katılma belgelerini, üçüncü dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar sıhri hısımları dışındakilere satmak veya devretmek suretiyle elden çıkarmak zorundadır. Otuz gün içinde bu hükme uygun hareket etmeyen üyeler, üyelikten çekilmiş sayılır. Kurul Başkan ve üyeleri, dernek, vakıf, kooperatif ve benzeri yerlerde yöneticilik yapamazlar." (2499 sayılı Kanun / Madde 20)

8- Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeleri
"Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Devlet ve diğer kamu tüzelkişilerinde ve bunlara bağlı kuruluşlarda; Devletin veya diğer kamu tüzelkişilerinin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda; özel gelir kaynakları ve özel imkanları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan derneklerin ve Devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıfların, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar." (3069 sayılı Kanun / Madde2)

9- Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası
" Banka Meclisi Başkan (Guvernör) ile Genel Kurulca seçilecek altı üyeden kurulur.
Üyelerin görevleri, özel bir kanuna dayanmadıkça, banka dışında teşrii, resmi veya özel her hangi bir görev ile birleşemez. Bundan başka bu üyeler, ticaretle uğraşamıyacakları gibi, bankalar ve şirketlerde de hissedar olamazlar. Hayır dernekleri ve amaçları hayır, sosyal ve eğitim işlerine matuf vakıflardaki görevler ve kar amacı gütmeyen kooperatif ortaklığı bu hüküm dışındadır." (1211 sayılı Kanun / Madde19 ve 27)

10- Yükseköğretim Kurulu
"Yürütme Kurulu üyeleri sürekli görev yaparlar. Kurul Başkanı ve Yürütme Kurulu üyeleri; kamu yararına çalışan dernek ve kurumlar ile vakıflar ve bunların kurmuş olduğu kurum ve kuruluşlarda herhangi bir ücret almadan görev yapma ve Bakanlar Kurulunca verilecek geçici görevler dışında herhangi bir kamu kuruluşunda ve özel kuruluşlarda çalışamazlar." (2547 sayılı Kanun/ Madde6)

11- Türk Silahlı Kuvvetlei Personel
" Bu Kanun, Türk Silahlı Kuvvetlerinden ayrılanların askerlik mesleğine ilişkin ortak anılarını yaşatmak dayanışmalarını devam ettirmek, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak gayesiyle kuracakları Türkiye Emekli Subaylar, Türkiye Emekli Astsubaylar, Türkiye Harp Malulü Gaziler, Şehit Dul ve Yetimleri ile Türkiye Muharip Gaziler derneklerinin tabi olacakları esas ve usulleri düzenler." (2847 sayılı Türkiye Emekli Subaylar, Emekli Astsubaylar, Harp Malulü Gaziler, Şehit Dul ve Yetimleri ile Muharip Gaziler Dernekleri Hakkında Kanun)

12- Danıştay
"Danıştay meslek mensupları dernek kuramazlar, kurulmuş derneklere Başkanlar Kurulunun izni ile üye olabilirler, ancak üyesi oldukları derneklerin yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar." (Danıştay İçtüzüğü madde 36)