Liseli gençler arasında büyük uçurum var
Yeni bir eğitim yılı başlarken, liseli gençlerin sosyal ve kültürel özelliklerini,
kendilerini yakın hissettikleri siyasi görüşleri ve kimlikleri, çeşitli konulardaki
görüşlerini ve AB üyeliğine bakışlarını inceleyen bir anket çalışmasını gündeme
getiriyoruz.
AB "Ufuklar ve Mozaik Programı"nın desteklediği "Türk Gençliği
Konuşuyor" araştırması, Türk Sosyal Bilimler Derneği çatısı altında ODTÜ
Sosyoloji Bölümü Öğretim Görevlisi Dr. Mustafa Şen'in başkanlığında gerçekleştirildi.
Araştırma, Yaşama Dair Vakıf Araştırma Grubu'ndan Önder Küçükural, Berna Zengin
Arslan, Emrah Göker, Yaşar Suveren, Ulaş Uğraş Tol ve ODTÜ Sosyoloji Bölümü
Araştırma Görevlisi Özgür Arun'dan oluşan bir ekip tarafından yürütüldü.
Aralık 2004'te gerçekleştirilen ankete, yüzde 41'i kız, yüzde 59'u erkek, toplam
4 bin 545 lise son sınıf öğrencisi katıldı. Anket; İstanbul, Ankara, İzmir,
Balıkesir, Bursa, Adana, Kayseri, Samsun, Trabzon, Erzurum, Malatya ve Gaziantep'i
kapsayan 12 il merkezinde, 5 farklı tip lisede (düz, Anadolu, meslek, imam-hatip
ve özel lise) uygulandı.
Anketimize katılan liseli gençlerin doğdukları yerleşim birimi, anne ve babalarının
eğitim düzeyleri ve çalışma yaşamındaki konumlarının incelenmesi bazı ilginç
özellikler gösteriyor.
Anketimize katılan liselilerin yüzde 64.1'i kentte, yüzde 24.8'i ilçede, yüzde 8.6'sı köyde, yüzde 2.5'i yurtdışında doğmuş. Gençlerin doğduğu yerleşim birimleri, okul tiplerine göre önemli ölçüde değişiyor.
Anadolu liselerinde ve özel liselerde, kent doğumlu öğrenciler yoğunlaşıyor. Bu iki lise türünde okuyan öğrencilerin üçte ikisinden fazlası kent doğumlulardan oluşuyor. Düz ve mesleki liselerde kent doğumlu öğrenciler, çoğunluğu oluşturmalarına karşın, bu lise türünde ilçe ve köy doğumluların oranı Anadolu ve özel liselerden daha yüksek. Çarpıcı olan, imam hatip liselerinde kent doğumluların oranının yüzde 45.6 ile en düşük, köy doğumluların oranı ise yüzde 21.4 ile en yüksek seviyede olması. İmam hatip liselerinde ilçe ve köyde doğan öğrenciler yüzde 50 ile ilk sırayı alıyor.
Yurt ve burs, köyleri İHL'ye yönlendiriyor
Kırsal yerleşim birimlerinde doğan öğrencilerin oranının imam hatip liselerinde
yüksek olmasının iki ana nedeni var. Birincisi; bu tür liseleri destekleyen
kesimler, köylerden ekonomik olanakları kısıtlı olan ailelerin çocuklarının
okul masraflarını üstleniyor ve karşılıksız burs veriyor.
İkincisi; imam hatip liselerinin, parasız ya da düşük ücretli yurt ve pansiyon
olanaklarına sahip olması, kır kökenli öğrenciler için bu okulları cazip hale
getiriyor. Ankete katılanların "Okul döneminde nerede kalıyorsunuz?"
sorusuna verdiği yanıtlar, imam hatip liselerindeki öğrencilerin yüzde 38.8'inin
okul yurdunda, yatakhanesinde ya da özel yurtlarda kaldığını gösteriyor.
Özellerde aileler daha eğitimli
Anadolu ve özel liseliler, babalarının eğitim düzeyinin yüksek olması bakımından
diğer okullardan ayrılıyor. Bu iki okul tipinde öğrencilerin yüzde 80'den fazlasının
babası ya lise ya da yüksekokul mezunu. Oysa, meslek liselerindeki öğrencilerin
ancak yüzde 6.4'ünün babası yüksekokul, yüzde 20.9'unun babası ise lise mezunu.
İmam-hatip liselilerin babalarının eğitim düzeyi diğer meslek liselilerden daha
yüksek, fakat, Anadolu ve özel liselilerin bir hayli altında.
Anadolu ve özel liselerde babası okuryazar olmayan yok, babası sadece okuryazar
olanların sayısı ise yok denecek kadar az. Oysa meslek ve imam hatip liselerinde
babası okuryazar olmayanlar ile sadece okuryazar olanların yüzdesi diğer okullardan
daha yüksek. Düz liselilerin babalarının eğitim düzeyi, meslek ve imam hatip
liselilerden daha yüksek, Anadolu ve özel liselilerden daha düşük.
Anadolu liselilerin babası ücretli-maaşlı çalışıyor
Anadolu lisesi öğrencilerinin yarıdan fazlasının babası ücretli-maaşlı olarak
çalışıyor. Ayrıca, bu liselerde babası emekli olanların yüzdesi de yüksek. Bu
okullara, babası ücretli-maaşlı çalışanlar karakterini veriyor.
Özel liselerde babası kendi hesabına çalışanlar, öğrencilerin yarıdan fazlasını
oluşturuyor. Düz ve meslek liseliler babalarının işteki konumu bakımından birbirine
benziyor. İki okul tipinde de en büyük grubu babası ücretli-maaşlı olarak çalışanlar
oluşturuyor; emekli olanların yüzdesi iki okul tipinde de yüksek.
İmam hatiplinin annesi çalışma hayatında yok
Anadolu liseliler, annelerinin yarıya yakınının çalışma yaşamında yer alması
bakımından diğer liselerden ayrılıyor.
Özel liselerde de annesi çalışanların yüzdesi yüksek. İmam hatip liselerinde
annelerin yüzde 10'dan daha azı çalışıyor. Bu okullarda çalışan annelerin üçte
birini çiftçiler oluşturuyor.
Meslek liselerinde çalışan annelerin yüzdesi, diğer okullardan daha düşük olmasına
karşın imam-hatiplerden daha yüksek.
Meslek liseleri, çalışan annelerin büyük çoğunluğunun ücretli-maaşlı olması
bakımından da imam hatip liselerinden ayrılıyor. Düz liselerde çalışan annelerin
yüzdesi ne Anadolu ve özel okullar kadar yüksek, ne de imam hatip ve özel liseler
kadar düşük.
Düz liselerde çalışan annelerin üçte ikisi ücretli-maaşlı işlerde istihdam ediliyor.
Bu bakımdan, düz liseler ile Anadolu liseleri birbirine benziyor.
En yoksullar meslek liseli ve imam hatipliler
Ankete katılan liselilerin ailelerinin aylık gelirleri de okul tiplerine göre
farklılaşıyor. Özel liselilerin ailelerinin üçte ikisinin aylık geliri 2 bin
YTL'nin üzerinde. Gelir seviyesi bakımından Anadolu liseleri ikinci sırada geliyor.
Anadolu liselilerin ailelerin yarıdan fazlasının aylık geliri 1500 YTL'nin üzerinde.
Üçüncü sırada düz liseliler yer alıyor. Bu liselerde aylık geliri 1000 YTL'nin
üzerinde olanların yüzdesi imam hatip ve meslek liselilerden daha yüksek.
İmam hatip ve meslek liseleri, 1000 YTL altında aylık geliri olanların yüzdesinin
yüksek olması bakımından birbirine benziyor. Fakat, imam hatip liselilerin ailelerinin
aylık geliri meslek liselilerden daha yüksek.
Meslek liseliler okurken çalışıyorlar
Anket sonuçları, öğrencilerin üçte birinin okul dışındaki zamanlarında ara sıra
da olsa gelir getirici bir işte çalıştığını gösteriyor. Erkek öğrencilerin yarıya
yakını, kız öğrencilerin ise yüzde 8'i çeşitli biçimlerde çalışma yaşamına katılıyor.
Meslek liselilerin üçte ikisinden fazlası okul vakitleri dışında çalışıyor.
Meslek lisesi öğrencileri arasında çalışanların yüzde 20.7'si staj yaptığını
belirtiyor.
İmam hatip liselerinde her üç öğrenciden birisi, düz liselerde ise her dört
öğrenciden birisi okul zamanı dışında çalışıyor.
Meslek lisesi dışındaki öğrencilerin de yarıdan fazlası yaz tatillerinde çalışıyor.
Bunlar arasında, aile işlerine yardım edenler ve iş yaşamını öğrenmek için geçici
işlerde çalışanlar yer alıyor.
Bir diğer grup da köy kökenli olan ve yazları köyde tarım işlerinde çalışan
öğrencilerden oluşuyor. İmam hatip lisesi öğrencilerinin önemli bir bölümü bu
kategori içerisinde yer alıyor.
Meslek liseli ailede işsizlik yüksek
Babalarının işine göre bir sınıflamaya gidildiğinde, düz ve meslek liselilerde
en büyük grubu, babası ücretli-maaşlı olarak çalışanların oluşturduğu görülüyor.
Yalnız, meslek liselerini düz liselerden ayıran önemli bir özellik var. Babası
işsiz olanların yüzdesi genel yüzdenin iki kat üzerinde...
İmam hatip liselerinde babası ücretli-maaşlı olanlar en büyük grup olmasına
karşın, bu grubun yüzdesi genel yüzdenin altında.
Babası çiftçi olan öğrencilerin yüzdesinin genel yüzdenin neredeyse 3 kat üstünde
olması, imam hatip liselerini diğer liselerden ayırıyor.
milliyet