Doğumda, ölümde bürokrasi kalkıyor

Kısaca, 'İç Güvenlik Tasarısı' adıyla anılan 132 maddelik "Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu, Nüfus Hizmetleri Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı"nın yaklaşık üçte biri nüfus ve vatandaşlık hizmetleriyle ilgili düzenlemelerden oluşuyor.

Tasarının gerekçesinde hükümet amacının bu düzenlemeler ile, işlemlerin daha sağlıklı yürütülmesini, hizmetlerin hızlandırılmasını ve kalitenin artırılmasının hedeflediğini belirtiyor. Tasarının geneli ile karşılaştırıldığında, bu alanda yapılan düzenlemelere muhalefetin de daha az eleştiri getirdiği söylenebilir.

Başbakan'ın ailesinden örnekli düzenleme

Tasarı'nın konu ettiği düzenlemelerden biri, soyadı değişikliğinin kolaylaştırılmasına dönük. Başbakan Davutoğlu tasarıyı kamuoyuna açıklarken örneği kendi ailesinden vermişti:

"Soyadı kanunu geldiğinde soyadımız 'Kalkan'mış. Benim hala ilk nüfus cüzdanımda 'Kalkan' yazar. Neden? O zaman 'oğlu' soyadı koymak yasakmış, hani ailelere atfetmesin diye. Kanun değiştirince babam gitmiş değiştirmiş, Kalkan'ı silmişler, Davutoğlu yazmışlar. Davutlar sülalesi diye bilinen bir aile on yıllarca başka bir soyadı taşımış. "

Tasarıya göre; ad ve soyadlar, mahkeme kararı aranmaksızın, il veya ilçe idare kurulu kararıyla bir defaya mahsus olmak üzere değiştirilebilecek.

Ayrıca ilgili kanundaki "Aynı konuya ilişkin olarak nüfus kaydının düzeltilmesi davası ancak bir kere açılabilir" ifadesi Anayasa Mahkemesi'nin iptal edilmesi nedeniyle tekrar düzenleniyor.

Buna göre, 'haklı sebeplerin bulunması halinde' aynı konuya ilişkin isim düzeltme yapılması hakimden istenebilecek.

Ad değişikliği halinde, nüfus müdürlüğü, kişinin çocuklarının baba veya ana adına ilişkin kaydı, soyadı değişikliğinde ise eş ve ergin olmayan çocukların soyadını da düzeltecek.

Çocuğa konulan ad, üç adı geçmeyecek ve kısaltma yapılmadan yazılacak.

Ancak CHP ve MHP'nin bu konuda itirazları var. CHP kolay değişikliğin bazı sakıncaları beraberinde getireceğini söylüyor. MHP ise; mahkemelerdeki gibi araştırma yapılmadan nüfus kayıtlarının değiştirileceğini belirterek, " bölücü terör örgütü başta olmak üzere çok sayıda yasadışı faaliyetlere bulaşmış kişinin bu imkandan yararlanabilmesini gündeme getirecektir." görüşünde.

Doğumda, ölümde telaşa son

Hükümet tasarıdaki bir başka düzenleme ile de, doğum, ölüm, boşanma gibi durumlarda bildirimde bulunma telaşına girilmemesini hedefliyor. Davutoğlu'nun ifadesi ise "ölüm için bile yaratılan bürokrasi" kaldırılmaya çalışılıyor.

Tasarıya göre, Temmuz 2015 tarihinden itibaren ölüm olaylarının tespiti, kurum ve noterler tarafından Kimlik Paylaşımı Sistemi üzerinden yapılacak. Bu tarihten önceki ölüm olayları nüfus müdürlüğünce ilgili kurumlara gönderilmeye devam edilecek.

Doğum bildirimi doğumun gerçekleştiği sağlık kuruluşuna da yapılabilecek.

Göçmen olarak Türk vatandaşlığına alınanlardan, doğum yeri ve tarihi hatalı olan kişilerin kayıtları, doğum belgeleri ile müracaatları halinde nüfus müdürlüğünce düzeltilecek.

Nüfus cüzdanı kaybına ceza yok

Tasarı ile nüfus cüzdanlarını kaybedenler ve doğumu süresinde bildirmeyenlere uygulanan idari para cezasına son veriliyor. Adres ve evlenme bildirimlerinde geç kalanlara uygulanan cezalar ise 436 TL'den 80 TL'ye indiriliyor. Aynı şekilde, gerçeğe aykırı beyanda bulunanlara uygulanan idari para cezası ise 875 TL'den 500 TL'ye indiriliyor.

Doğum bildiriminin kanuni süresi içinde yapılması halinde, kimlik kartlarından da ücret alınmayacak.

Nüfus cüzdanı için 7.5 TL, kanuni bildirim süresi dışında doğum nedeniyle düzenlenen kimlik kartı ile değiştirme nedeniyle düzenlenen kimlik kartı 15 TL, kayıp nedeniyle düzenlenen kimlik kartı ise 50 TL bedelle verilecek.

Hatalı üretim ya da yazım nedeniyle kimlik kartlarının değiştirilmesi halinde de kimlik kartı bedeli alınmayacak.

Yabancılara ikamet izninde muhalefetin çekincesi

Tasarının yabancılara dönük ikamet izniyle ilgili düzenlemeleri ise muhalefet tarafından eleştiriliyor. Tasarıya göre; ikamet izni verilen yabancılar, kimlik numarası verilerek yabancılar kütüğüne kaydedilecek. Yabancılara ikamet izni şartı aranmaksızın kimlik numarası vermeye ise İçişleri Bakanlığı yetkili olacak.

CHP'ye göre; "Suriyeli göçmenlerin seçmen yapılacağı endişesinin bulunduğu bu ortamda bu düzenleme izaha muhtaç ve düzenleme kamuoyu nezdinde kuşkulu".

Vatandaşlık kazanma şartı

Tasarı ile Türk Vatandaşlığı Kanunu'nda da bazı değişiklikler yapılıyor.

Tasarının 110. Maddesine göre; Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılardan, evlilik öncesi genel ahlaka aykırı faaliyetlerde bulunanlar, vatandaşlık kazanamayacak.

111. maddeye göre ise, daha önce vatandaşlıktan çıkarılan kişiler, 'milli güvenlik' bakımından engel teşkil edecek bir halleri bulunmaması durumunda, Türkiye'de ikamet etme şartı aranmaksızın Bakanlar Kurulu kararıyla yeniden Türk vatandaşlığına alınabilecek.

HDP'ye göre bu düzenlemeler, Türk vatandaşlığına geçişi zorlaştırıyor. HDP; 'milli güvenlik', 'kamu düzeni ve genel güvenlik' ve 'genel ahlak' gibi kavramların hayattaki somut karşılıklarının tespitinin tartışmalı olduğunu belirtiyor. Partiye göre, düzenleme "keyfi uygulamaya zemin hazırlıyor."

Adres bildiriminde yazılı beyan

Tasarıya göre, adres bildiriminde kişilerin yazılı beyanı esas alınacak. Bildirim şahsen veya elektronik imza ile nüfus müdürlüklerine veya dış temsilciliklere yapılabilecek. Bildiriminin 20 işgünü içinde yapılması zorunlu olacak. Aile fertleri, birbirlerinin yerine adres beyanında bulunabilecek.

Tasarının muhalefet tarafından eleştirilen bir başka düzenlemesi ise Kimlik Paylaşımı Sistemi'nin kullanılmasına ilişkin 82. Madde.

Düzenlemeye göre; İçişleri Bakanlığı merkezi veri tabanında tutulan bilgileri kurumların ve tüzel kişilerin; yerleşim yeri ve diğer adres bilgilerini ise kurumlar ve adrese dayalı kamu hizmeti veren kuruluşlar ile finansal hizmet veren kuruluşların paylaşımına açabilecek.

CHP'ye göre düzenlemenin sakıncaları var. 'Finans kuruluşları' adı altında çok sayıda firmanın faaliyet gösterdiğini belirten CHP, "Bu firmaların denetimi ve kontrolü nasıl sağlanacak. Mevzuatta bu hususta bir düzenleme yok" diyor. MHP'nin de itirazı benzer. MHP de "Finansal hizmet veren kuruluşlarla ilgili hiçbir tanım yapmaksızın bu kadar geniş bir anlam içerecek şekilde Tasarı maddesini kanuna koymak, kişisel verilerin korunması noktasında ciddi bir risk oluşturacaktır." diyerek düzenlemenin Anayasa'ya aykırı olduğunu savunuyor.

Bonzai TCK kapsamına alınıyor

Tasarının muhalefet tarafından desteklenen düzenlemesi ise 'bonzai' olarak anılan sentetik uyuşturucuyu Türk Ceza Kanunu (TCK) kapsamına alan maddesi.

11. Madde ile "sentetik kannabinoidler (bonzai) ve türevi uyuşturucu maddeler" de TCK kapsamına alınıyor. Ayrıca; okul, yurt, hastane, kışla veya ibadethane gibi tedavi, eğitim, askeri ve sosyal amaçla toplu bulunan bina ve tesislere 200 metre mesafede uyuşturucu kullanan veya bulunduranlara 7,5 yıla kadar hapis cezası verilecek.

CHP'ye bu maddeyi "Tasarıdaki en olumlu düzenleme" olarak tanımlıyor. MHP'ye göre ise, tasarının uyuşturucuyla mücadelede daha kapsamlı ve teknik ifadeleri barındırması gerekiyor.

Polis ehliyet, pasaportla uğraşmayacak

İçişleri Bakanlığı'nın uzun süredir gündeminde olan bir konu da tasarı ile düzenleniyor. Buna göre polis artık ehliyet ve pasaport gibi işlemlerle uğraşmayacak. Davutoğlu, tasarı hakkında bilgi verirken, "Sanki potansiyel suçlu gibi hepimiz Emniyet'e gidip pasaport alırken, yurt dışına kaçacak adam muamelesi görüyormuşuz gibi hissediyorduk." demişti.

Tasarı, Emniyet Genel Müdürlüğü'nce yürütülen pasaport ve sürücü belgesi hizmetlerinin bir yıl içerisinde Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'ne devredilmesini öngörüyor.

Didem Özel Tümer / Al Jazeera