Sayıştay: Yüksek öğrenimdeki burs ve destekler bir sisteme bağlansın

Sayıştay 2018 yılı Denetim Raporunda, Yükseköğretim Kurulunun yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları ile öğrencilere verdiği burs ve desteklerle ilgili kontrol, denetim ve performans ölçümüne yönelik merkezi veri tabanı kurmadığı tespit edilmiştir.

Burs ve desteklerle ilgili sorumluluğun tamamen üniversitelere bırakıldığı,

Burs ve desteklerle ilgili takip, kontrol ve performans ölçümünü sağlayan merkezi veri tabanının olmadığı,

ÖYP kapsamında verilen desteklerin takibinin Personel Dairesi Başkanlığı tarafından yapıldığı,

Yükseköğretim Proje Geliştirme ve Destekleme Dairesi Başkanlığı bünyesinde burs ve desteklerle ilgili işlemleri yürütecek personel sayısının yetersiz olduğu,

raporda tespit edilmiştir.

YÖK Raporunun İlgili Kısmı

BULGU 4: Öğretim Elemanları ve Öğrenciler İçin Verilen Burs ve Desteklerle İlgili Kontrol, Denetim ve Performans Ölçümüne Yönelik Sistem Kurulmaması

Yükseköğretim Kurulunun yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları ile öğrencilere verdiği burs ve desteklerle ilgili kontrol, denetim ve performans ölçümüne yönelik merkezi veri tabanı kurmadığı tespit edilmiştir.

Yükseköğretim Kurulu; Mevlana değişim programı, Farabi değişim programı, 100/2000 YÖK doktora bursu, yabancı uyruklu öğrencilere burs, YÖK destek bursu, proje tabanlı uluslararası değişim programı, YÖK Türkoloji bursu, yurt dışı araştırma bursları, YÖK-yabancı dil eğitim bursu ve öğretim üyesi yetiştirme programı (ÖYP) kapsamında Yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları ile öğrencilere burs ve destek vermektedir. Bu burs ve desteklerle ilgili üniversitelere kaynak aktarmakta ve üniversitelerde hak sahiplerine ödeme yapmaktadır.

2018 yılı Bütçe Kanunu'nun "Bazı Ödeneklerin Kullanımına ve Harcamalara İlişkin Esaslar" başlıklı (E) Cetvelinin 73'üncü maddesinde:

"Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığına ait hesaplardan 20 Milyon TL tutarında kaynak, Anadolu Üniversitesi Döner Sermaye İşletmesinin Açıköğretim Fakültesine ait hesaplardan 40 Milyon TL tutarında kaynak, İstanbul Üniversitesi Döner Sermaye İşletmesinin Açıköğretim Fakültesine ait hesaplardan 15 Milyon TL tutarında kaynak ve Atatürk Üniversitesi Döner Sermaye İşletmesinin Açıköğretim Fakültesine ait hesaplardan 20 Milyon TL tutarında kaynak, Nisan ve Ekim ayı sonuna kadar iki eşit taksitte Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı muhasebe birimi hesabına aktarılır. ...

a) Yükseköğretim Kurulu tarafından, merkezi istatistik veri tabanının kurulması, web tabanlı yabancı dil projesi gibi bilişim projelerinin yürütülmesi ile öğrenci ve öğretim elemanı veri tabanlarının ve bilişim üst yapısının (YÖKSİS) kapasitesinin güçlendirilmesine yönelik giderlerin karşılanması,

...

... Öğretim üyesi ve araştırmacı yetiştirilmesi kapsamında 2547 sayılı Kanunun 39 uncu maddesine göre yurtdışına öğretim elemanı gönderilmesine ilişkin olarak sağlanacak destek tutarı söz konusu gelirlerin yüzde 10'unu, (c) bendi kapsamında yapılacak harcamalar ise yine

bu gelirlerin yüzde 5'ini geçemez. (f) ve (g) bentlerinden yararlanacak öğretim elemanı sayısı her bir bent kapsamında 400 kişiyi, (h) bendi kapsamında burslardan yararlanacak öğrenci sayısı 300 kişiyi geçemez. (f) ve (g) bentleri kapsamında gidenlere 6245 sayılı Kanun uyarınca

harcırah ödenmez, ancak (f) bendi kapsamında gidenlerin sadece gidiş ve dönüşlerinde yol masrafları karşılanabilir. (d), (e), (f), (g) ve (h) bentlerinin uygulamasına ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığının uygun görüşü üzerine Yükseköğretim Kurulu tarafından belirlenir. (f) bendi kapsamında gönderilenlerden mücbir sebepler hariç olmak üzere; yurtiçindeki üniversitesine dönmeyenler, döndükten sonra doktorasını tamamlayamayanlar ile doktora süresinin bitiminden önce herhangi bir sebeple üniversitesi ile ilişiği kesilenler, yurtiçi aylıkları

hariç olmak üzere anılan bent kapsamında yapılan tüm masrafların iki katı tutarında borçlandırılır." denilmektedir. Bu madde ile söz konusu burs ve desteklerin karşılanması için

2018 yılında Yükseköğretim Kurulu bütçesine 95.000.000 Türk lirası ödenek konulmuştur. (E)

Cetveli'nin 73'üncü maddesinde ödeneklerin kaynakları belirtilmekte ve ödeneklerin nerelere

nasıl harcanacağı açıklanmaktadır. Ayrıca (E) Cetveli'nin 73'üncü maddesinin (a) bendinde; denetim, kontrol ve performans ölçümü ile ilgili olarak merkezi istatistik veri tabanının kurulması öngörülmekte ve son fıkrada da desteklerin harcanması ile ilgili sınırlamalar konulmaktadır.

Söz konusu burs ve desteklerinin karşılanması için 2018 yılında Yükseköğretim Kurulu bütçesine 95.000.000 Türk lirası ödenek konulduğu ve ilgili ödenek kaleminde önceki yıllardan

da harcanamayan tutarların bulunduğu görülmüştür. Yükseköğretim Kurulu bütçesinden 2018

yılında, Mevlana değişim programı için 6.393.080,00 Türk lirası, Farabi değişim programı için 8.522.240,00 Türk lirası, 100/2000 YÖK doktora bursu için 61.753.562,10 Türk lirası, yabancı uyruklu öğrencilere burs için 1.181.629,45 Türk lirası, YÖK destek bursu için 8.345.600,00 Türk lirası, YÖK Türkoloji bursu için 33.367,15 Türk lirası, yurt dışı araştırma bursları için 3.872.000,00 Türk lirası, YÖK-yabancı dil eğitim bursu için 458.567,00 Türk lirası ve öğretim üyesi yetiştirme programı (ÖYP) için 7.379.877,57 Türk lirası olmak üzere toplam 97.939.923,30 Türk lirası destek verilmiştir. Verilen bu burs ve desteklerden çeşitli nedenlerle

23.122.477,60 Türk lirası üniversitelerce iade edilmiştir.

Yapılan denetimlerde aşağıdaki hususlar tespit edilmiştir:

a) Burs ve desteklerle ilgili sorumluluğun tamamen üniversitelere bırakıldığı görülmüştür.

Adı geçen bu burs ve desteklerle ilgili ödenek her yıl YÖK'ün bütçesine konulmaktadır. Burs ve destekler için YÖK'ün bütçesinden yapılan harcamaların takip ve sorumluluğunun tamamen üniversitelere bırakılması 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu'na aykırıdır.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu'nun "Hesap verme sorumluluğu" başlıklı 8'inci maddesine göre her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır. Söz konusu hüküm gereği burs ve desteklerle ilgili kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun harcanmasından YÖK sorumludur. Çünkü harcanan

paralar YÖK bütçesinden gönderilmektedir.

Açıklanan nedenlerle, YÖK'ün kendi bütçesinden kaynak aktarma suretiyle yaptığı burs ve destek giderlerinin kontrol ve denetimini yapması gerektiği düşünülmektedir.

b)Burs ve desteklerle ilgili takip, kontrol ve performans ölçümünü sağlayan merkezi veri tabanının olmadığı görülmüştür.

2018 yılı Bütçe Kanunu'nun "Bazı Ödeneklerin Kullanımına ve Harcamalara İlişkin Esaslar" başlıklı (E) Cetveli'nin 73'üncü maddesinin (a) bendinde denetim, kontrol ve performans ölçümü ile ilgili olarak merkezi istatistik veri tabanının kurulması öngörülmektedir. Yapılan incelemelerde söz konusu burs ve desteklerle ilgili üniversitelerden sadece genel bilgi alındığı, hatta bazı üniversitelerden bu bilgi akışının da sağlıklı olmadığı görülmüştür. Burs ve desteklerle ilgili üniversitelerce sağlanan bilgilerin de tam olarak kontrol edilmediği anlaşılmıştır. Burs ve destekleri alacak öğrenci ve öğretim elemanlarını tek tek belirlemek, YÖK için zor bir uygulamadır. Ancak üniversitelerce belirlenen burs ve destek alacak kişilerin sonraki aşamada durumlarının kontrol edilmesi YÖK tarafından yapılabilir. Bu konuda YÖK kuracağı veri tabanı ile bütün üniversitelerin burs ve desteklerle ilgili verilerini anlık olarak bu sisteme girmesini sağlamalıdır. Bu şekilde burs ve desteklerin takip ve kontrolü daha sağlıklı olacaktır. Kurulacak bu sistemle, burs ve destek hakkını kaybeden kişiler anlık görülebilecek, iade edilmesi gereken tutarlar sağlıklı hesaplanabilecek, bu alanda ihmallerin önüne geçilebilecektir. Örneğin Dokuz Eylül Üniversitesi ÖYP kapsamında 20.02.2018 tarihinde 2.376.366,68 Türk lirası iade etmiş ancak aradan 10 ay geçmesine rağmen YÖK' ün bundan haberi olmamıştır. Çünkü söz konusu tutar, mahiyeti bilinmediği için emanet hesaplarda tutulmuştur.

Kurulacak veri tabanı burs ve desteklerin performans bilgisini ölçmeyi sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Çünkü YÖK'ün 2018 yılı bütçe giderleri 191.186.442,22 Türk lirası olup bu tutarın 97.939.923,30 Türk lirası burs ve desteklerden oluşmakta ve bu tutar YÖK'ün bütçe giderlerinin %51'ini oluşturmaktadır. Bu büyüklükte harcama kalemi olan burs ve desteklerle amaçlanan öğrencilerin ve öğretim elemanlarının niteliğini artırmak ve yetiştirmek, dolayısıyla eğitim-öğretimin, ülkede üretilen bilimin kalitesini artırmaktır. Bu nedenle burs ve desteklerin performans ölçümünün yapılması gerekmektedir.

c) ÖYP kapsamında verilen desteklerin takibinin Personel Dairesi Başkanlığı tarafından yapıldığı görülmüştür.

Yükseköğretim Kurulu bünyesinde burs ve desteklerle ilgili işlemleri yürütmek üzere Yükseköğretim Proje Geliştirme ve Destekleme Dairesi Başkanlığı bulunmaktadır. Söz konusu

Daire Başkanlığı ÖYP kapsamında verilen destekler hariç diğer bütün burs ve desteklerin işlemlerini yürütmektedir. Bu durum yönetim açısından zafiyetlere neden olmaktadır. Personel Dairesi Başkanlığında ÖYP kapsamında yapılan işleri takip eden 20'nin üzerinde personel vardır. Bu personel aynı zamanda Yükseköğretim Kurulu ve Yükseköğretimdeki personelle ilgili diğer işlemleri de yürütmektedir. ÖYP kapsamında yapılan işler, söz konusu personelin ikinci veya üçüncü işi niteliğindedir.

Yapılan incelemelerde, bu durumun, ÖYP kapsamında yapılan desteklerle ilgili verilerin hazırlanması, toplanması ve raporlanmasında koordinasyon eksikliğine neden olduğu görülmüştür.

Açıklanan nedenlerle, tüm burs ve desteklerle ilgili kontrol, denetim, koordinasyon, raporlama ve performans ölçümlerine ilişkin işlemlerin Yükseköğretim Proje Geliştirme ve Destekleme Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmesi gerektiği düşünülmektedir.

d) Yükseköğretim Proje Geliştirme ve Destekleme Dairesi Başkanlığı bünyesinde burs ve desteklerle ilgili işlemleri yürütecek personel sayısının yetersiz olduğu görülmüştür.

Yukarıda açıklanan bulgu maddelerinde burs ve destek miktarının Yükseköğretim Kurulu bütçe giderlerinin yarısından fazla olduğu, bu alanda bir kontrol ve denetimin olması gerektiği, bütün burs ve desteklerin işlemlerini Yükseköğretim Proje Geliştirme ve Destekleme Dairesi Başkanlığının yürütmesi gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca söz konusu Daire Başkanlığının diğer görevleri de bulunmaktadır.

Yapılan denetimlerde, Yükseköğretim Proje Geliştirme ve Destekleme Dairesi Başkanlığı bünyesinde 17 personel bulunduğu, bu personelden 4'ünün Bilgi İşlem Daire Başkanlığının işlerini yaptığı, geri kalan 13 personelin burs ve desteklerle ilgili işlemleri sağlıklı yürütmesinin çok zor olduğu görülmüştür. Çünkü bu 13 personel sadece burs ve desteklerle ilgili işlemleri yapmamakta ayrıca diğer görevleri de bulunmaktadır.

Açıklanan nedenlerle, tüm burs ve desteklerle ilgili kontrol, denetim, koordinasyon, raporlama ve performans ölçümlerine ilişkin işlemlerin sağlıklı yürütülmesi için Yükseköğretim Proje Geliştirme ve Destekleme Dairesi Başkanlığı bünyesindeki personel sayısının artırılması gerektiği düşünülmektedir.

Kamu idaresi cevabında; 6085 sayılı Sayıştay Kanunu'nun 38 inci maddesinde yer alan "...Denetim raporları, kamu idaresinin üst yöneticisi tarafından, raporun alındığı tarihten itibaren otuz gün içinde cevaplandırılır...." şeklindeki düzenlemeye göre 30 gün içerisinde kamu idaresi tarafından denetim raporlarına cevap verilmesi gerekmektedir. Raporumuz

24.04.2019 tarihinde tebliğ edilmesine rağmen Kamu İdaresi tarafından yasal süresi içerisinde

cevap gönderilmemiştir.

Sonuç olarak YÖK'ün kendi bütçesinden kaynak aktarma suretiyle yaptığı burs ve destek giderlerinin kontrol ve denetimini yapması, burs ve desteklerle ilgili takip, kontrol ve performans ölçümünü sağlayan merkezi veri tabanının olması gerektiği düşünülmektedir.