Öğrencilik yıllarındaki dernek üyeliği memurluğa atanmaya engel olur mu?

,

Dernek kurma ve derneklere üye olma anayasal bir haktır. Anayasanın 33. maddesinde, "Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.

Hiç, kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.

......

Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği ölçüde Devlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir.

Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır." hükmü yer almaktadır.

Bu hükme uygun olarak, 5253 sayılı Dernekler Kanununun "Dernek kurma hakkı" başlıklı 3. maddesinde fiil ehliyetine sahip gerçek veya tüzel kişilerin, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahip olduğu, ancak Türk Silahlı Kuvvetleri ve kolluk kuvvetleri mensupları ile kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri hakkında özel kanunlarında kısıtlamalar getirilebileceği hükme bağlanmıştır.

?Bu hükümlerden TSK mensupları ve kolluk kuvvetleri mensupları ile Devlet memurları için kanunla dernek kurma ve derneklere üye olmaya kısıtlama getirilebileceği, bunun dışında öğrenciler dahil fiil ehliyetine sahip gerçek veya tüzel kişilerin dernek kurma ve derneklere üye olmasının serbest olduğu anlaşılmaktadır. Fiil ehliyetine sahip bir üniversite öğrencisinin dernek kurucusu olması veya üye olarak derneğin faaliyetlerine katılması Anayasal bir haktır. 657 sayılı Kanunda da memurların dernek üyeliğini kısıtlayıcı bir hüküm bulunmamakta, sadece ilgili diğer mevzuatta dernek organlarında görev alan kamu görevlilerine bu görevleri için ödeme yapılamayacağına ilişkin hükümler yer almaktadır.

Kamu görevlileri bakımından Kanunla dernek kurma ve üyeliğine getirilen kısıtlamaya örnek olarak 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanununun ek 11. maddesi gösterilebilir. Bu hükümde, "Emniyet Teşkilatı mensupları ile çarşı ve mahalle bekçileri dernek kurucusu ve üyesi olamazlar. Ancak spor derneklerine üye olabilir. Emniyet Teşkilatı bünyesine spor amacıyla kurulmus, derneklerin yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler." denilmektedir.

Dernek Üyeliğine İlişkin Kayıtlar

Dernekler Yönetmeliğinin 83. maddesinde 1 Ekim 2018 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan değişiklik gereğince bütün derneklerin üyelerinin kimlik bilgileri, meslekleri ve öğrenim durumları, derneğe ne zaman üye oldukları gibi bilgilerin İçişleri Bakanlığı Dernekler Bilgi Sistemi DERBİS'e kaydedilmesi ve dernek beyannamesinde bildirilmesi zorunlu hale gelmiştir. Derneğin üyeler listesine yeni bir üyenin eklenmesi veya bir üyenin listeden çıkarılması durumunda da bildirim için yeni yılın ilk dört ayı beklenmeksizin, 30 gün içinde beyan edilmesi gerekmektedir.

2018 yılında yapılan Yönetmelik değişikliği öncesinde dernek yönetim kurulu başkanları, her yılın ilk 4 ayı içinde, bir önceki yıla ait "Dernek Beyannameleri"ni mülki idare amirliğine vermekle yükümlüydü. Eski yönetmeliğe göre bu yükümlülüğün gereği olarak dernekler; asıl ve onursal üyelerinin sadece sayısını bildirmekte, toplam sayıyı kadın ve erkek olarak ayrı ayrı iletmekte, sadece derneklerin kurucularının adres ve kimlik bilgileri ile mesleklerinin beyan edilmesi gerekmekteydi.

Günümüzde ise dernek üyelerinin kimlik bilgileri ile üye olma ve ayrılma tarihleri DERBİS'te kayıt altında tutulmaktadır.

Dernek üyeliği ve güvenlik soruşturması

657 sayılı Kanunda 2016 yılında yapılan değişiklikle güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılması zorunlu hale geldi. Ancak Anayasa mahkemesi geçtiğimiz yıl yapılan bu düzenlemeyi iptal ederek atamalarda güvenlik soruşturması zorunluluğunu kaldırdı. İptal hükmü yürürlüğe girmiş olmakla birlikte 4045 sayılı Kanun çerçevesinde belirli görevlere atanacaklar için güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılması zorunluluğu devam etmektedir. Diğer taraftan Anayasa Mahkemesinin gerekçeli kararında yer alan hususlar dikkate alınarak güvenlik soruşturmasının yeniden getirilmesi yönünde hazırlıklar yapılmakta olup, Cumhurbaşkanımızın da bu iradeye sahip olduğu anlaşılmaktadır.

4045 sayılı Kanun'da guvenlik sorus,turması ve ars,iv araştırmasının kamu kurum ve kuruluşlarında yetkili olmayan kişilerin bilgi sahibi olmaları halinde devlet güvenliğinin, ulusal varlığın ve butunlugun, ic, ve dıs, menfaatlerin zarar görebileceği veya tehlikeye dus,ebilecegi bilgi ve belgelerin bulunduğu gizlilik dereceli birimler ile askeri^ teşkilatlarda, emniyet ve istihbarat teşkilatlarında çalıştırılacak kamu personeli, ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde çalışacak personel hakkında yapılacağı düzenlenmiştir.

Bu doğrultuda Yönetmelik çıkarılmış, olup, Yönetmeliğin 4. maddesinde güvenlik soruşturması "kişinin kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının, kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerinde ilişiği ile adli sicil kaydının ve hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının, yıkıcı ve bölücü faaliyetlerde bulunup bulunmadığının, ahlaki durumunun, yabancılar ile ilgisinin ve sır saklama yeteneğinin mevcut kayıtlardan ve yerinden araştırılmak suretiyle saptanması ve değerlendirilmesi" şeklinde tanımlanmıştır. Arşiv araştırması ise kişinin kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığının, kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerinde ilişiği ile adli sicil kaydının ve hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının mevcut kayıtlardan saptanması olarak belirtilmiştir.

Yönetmeliğin 7. maddesi uyarınca güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması Milli İstihbarat Teşkilatı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve mahalli mülki idare amirlikleri tarafından yapılacaktır.

Yönetmeliğin 11. maddesinde; güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasında kişinin içinde bulunduğu ortam da dikkate alınarak kimlik kontrolü, kimlik kayıtlarının doğruluk derecesi, uyrukluğu, geçmişte yabancı bir devletin uyrukluğuna girip girmediği, kolluk kuvvetleri tarafından halen aranıp aranmadığı, kolluk kuvvetlerinin ve istihbarat ünitelerinin arşivlerinde bilgiler bulunup bulunmadığı, adli sicil kaydının ve hakkında bir tahdidin olup olmadığı, yıkıcı faaliyetlerde bulunup bulunmadığı, 25/7/1951 tarihli ve 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun'a ve Atatürk ilke ve inkılaplarına aykırı davranıp davranmadığı, şeref ve haysiyetini ihlal edecek ve görevine yansıyacak şekilde kumara, uyuşturucuya, içkiye, paraya ve aşırı bir şekilde menfaatine düşkün olup olmadığı, ahlak ve adaba aykırı davranıp davranmadığı, yabancılarla, özellikle hasım ve hasım olması muhtemel devlet mensupları ve temsilcileriyle olan ilgi derecesinin iç yüzü ve nedeni, sır saklama yeteneğinin olup olmadığı hususlarının araştırılacağı belirtilmiştir.

Bu hükümlerden dernek üyeliğine ilişkin bilgilerin kişisel veri olduğunu, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasına konu edilemeyeceğini düşünüyoruz. Bu düşüncemizin kaynağı Anayasa Mahkemesinin güvenlik soruşturması konusunda bireyden yana ve özgürlükçü bir yaklaşıma sahip olmasıdır. Yüksek Mahkeme 29/5/2019 tarihli Turgut Duman Başvurusuna ilişkin verdiği Kararda bu tutumunu açıkta ortaya koymuştur.

Ayrıca Mahkeme başka bir kararında kamu kurum ve kuruluşlarının arşivinde fişleme niteliğinde yer alan ve hukuki denetimden geçmeyen bilgilerin artık güvenlik soruşturmalarında kullanılamayacağına karar vermiştir.

Sonuç olarak;
- Dernek kurmak ve üye olmak Anayasal bir haktır.
- Kamu görevlilerinin dernek kurma ve derneklere üye olma hürriyet ancak kanunla kısıtlanabilir,
- Memuriyet öncesi dönemde veya üniversite öğrenciliği sürecinde yasal olarak faaliyet gösteren derneklere üye olunabilir,
- Arşiv araştırması veya güvenlik soruşturmasında nelere bakılacağı mevzuatında belirlenmiş olup, dernek üyeliğinin bu kapsamda olmaması gerekir. Aksi durumlar yargı denetimine tabidir.