Doğru planlama yapılmazsa YTL vatandaşı tefeciye mahkûm eder
Yeni Türk Lirası uygulamasına artık sayılı günler kaldı. Türkiye cumartesi gününden itibaren paradan 6 sıfır atacak.
Ancak oluşacak risklerin üzerinde çok fazla durulmadığını ve halkın yeterince bilgilendirilmediğini düşünen uzmanlar endişeli. En kötü senaryo şöyle özetleniyor: ?Banka şubesi olmayan küçük yerleşim yerlerinde insanlar yeni yıl ile birlikte YTL'ye geçileceğini biliyor; ancak elindeki parasından kaç sıfır atacağını bilmiyor. Eski parayı ne kadar süreyle kullanabileceğinden de haberdar değil. Parayı bir an önce elinden çıkarmayı düşünüyor. Banka olmadığı için ne yapacağını şaşırmış bir durumdayken devreye tefeciler giriyor. Bunlar Türk Lirası'nı düşük bir rakama alıp YTL ile değiştiriyor.?
Uzmanlar, yeni paranın yeterince tanıtılmaması, altyapı yetersizliği ve vatandaşların gereksiz yere paniğe kapılmasının, kötü niyetli kişilerin suiistimaline imkan sağlayacağı uyarısını yapıyor. 850 civarında belde, 50'ye yakın ilçe ve 35 bin köyde banka şubesinin bulunmadığına dikkat çeken uzmanlar, bu yerlerin risk alanları olduğunu vurguluyor ve ekliyor: ?Buralarda tefeciler, 1 YTL karşılığında 1 milyon 200 bin TL veya daha fazla para isteyebilir.?
Tüketiciler Birliği Başkanı Bülent Deniz, vatandaşların paniğe kapılarak fırsatçılara açık kapı bırakmamasını istiyor. Geçişe üç gün kalmasına rağmen birçok kişinin konuyla ilgili yeterince bilgi sahibi olmadığına dikkat çeken Deniz, hükümete YTL'nin tanıtımını bir yıl boyunca devam ettirmesini öneriyor. ?Yetkililer, bankanın olmadığı yerlerde PTT'yi, bu kurumun olmadığı yerlerde de belediyeyi devreye sokarak bankaların açıklarını kapatmalı.? diyen Deniz, yerel yönetimlere de YTL hakkında bilgi veren afiş asmaları çağrısında bulunuyor.
Piyasa uzmanı Mehmet Ali Yıldırımtürk de Yeni Türk Lirası'nın değişiminde banka şubelerinin olmadığı yerlerde problem yaşanabileceği görüşünde. Yıldırımtürk, cebine yüklü miktarda para koyan fırsatçıların köy ve beldelerde dolaşarak bankaya gidemeyen vatandaşların ellerindeki parayı daha düşük değerle ellerinden toplayabileceğine dikkat çekiyor. Türkiye'de benzer bir problemin marktan Euro'ya geçişte yaşandığını hatırlatan Yıldırımtürk, birçok döviz büfesinin ?Zamanı geçiyor.' diyerek piyasadan düşük fiyatla topladıkları markları fazla fiyata Alman Merkez Bankası'ndan değiştirdiğini aktarıyor. Yıldırımtürk, şube ağı yeterli olmayan bankaların gezici (mobil) araçları devreye sokarak gidilmeyen yerlere ulaşmasını öneriyor. İstanbul Kuyumcular Odası Başkanı Ahmet Karbeyaz, konuya daha önce kötü niyetli bazı kişilerin düşük fiyata yırtık para toplamasını örnek gösteriyor. Karbeyaz'a göre de bankaların mobil araçlarla köy köy dolaşması suiistimalleri engelleyebilir.
Tüketici Hakları Derneği Başkanı Turhan Çakar ise olayın farklı bir boyutuna dikkat çekiyor. Küsüratlardaki yuvarlamalarda bazı esnafın etiketleri, fiyatı yukarı yuvarlanacak şekilde ayarlayabileceğini söyleyen Çakar, bunun hem tüketiciyi fazla para ödemek zorunda bırakacağını, hem de enflasyonu artıracağını kaydediyor. ?Bırakın ilkokul, ortaokul ve lise mezunlarını, üniversite mezunları dahi altı sıfır atarken tereddüt yaşıyor.? diyen Turhan Çakar, yılın ilk üç-dört ayında ciddi sıkıntılar yaşanabileceğini; ancak zamanla vatandaşların buna alışacağını ifade ediyor. Çakar, ayrıca paranın 10 yıl süreyle daha değiştirilebileceğini hatırlatarak, önümüzdeki yıl sonunda ortaya panik havasının çıkmaması gerektiğine vurgu yapıyor.
Yeni liraya geçişle paranın değerinde değişiklik olmayacak. Ancak Türk parasının diğer paralar karşısında gösterimi kafaları karıştırabileceği endişesi var. Karışıklık yaşanacağı görüşüne katılmayan Döviz Büfeleri Yetkili Mümessiller Derneği Başkanı Seyran Çakmakçı, vatandaşları ayaküstü döviz alım satımında uyarıyor. İnsanların aklı karışsa bile döviz alım/satımı sonrası bilgisayar fişinde hata olmayacağını vurgulayan Çakmakçı, ?Büfelerde böyle şeyler görülmez; ama ayaküstü işlemlerde kandırmalar olabilir. Ödemeyi dövizle yapmak zorunda kalan birinden fazladan para almaya kalkışabilirler.? diyor. Bazı büfeler Euro'ya geçişte mark, frank gibi eski paraları düşük fiyattan toplamıştı.
Hesaplar bir gecede YTL olacak
Bankalar YTL'ye geçiş için çalışmalarının büyük bir kısmını tamamladı. Müşterilerin hesaplarındaki paralar, 1 Ocak 2005 saat 00.00 itibarıyla otomatik olarak YTL karşılıklarına dönüşecek. Türkiye Bankalar Birliği'nin yayımladığı duyuruda geçiş sırasında kesintisiz olarak verilen ATM, internet bankacılığı, telefon bankacılığı hizmetleri ile 24 saat açık olan şube hizmetlerindeki olası kesinti süresinin 31 Aralık 2004 akşam saatlerinden itibaren ortalama 4 saat olacağı, kredi kartı hizmetlerinde ise kesinti süresinin ortalama 1 saat olmasının beklendiği kaydedildi.
Türkiye Bankalar Birliği'nin çalışmasına göre, bankadaki döviz hariç tüm hesaplardaki bakiyeler 1 milyon TL eşit 1 YTL dönüşüm oranına göre YTL'ye çevrilecek. 1 Ocak 2005'ten itibaren hesaplar YTL olarak takip edilecek. Döviz hesaplarında herhangi bir değişiklik olmayacak. Banka gişelerinden yapılacak tüm ödeme ve tahsilatlarda 2005 yılı süresince hem TL hem de YTL kullanılabilecek. Dekontlar YTL olarak düzenlenecek. Bankalar tarafından alınacak komisyon bedelleri hem TL, hem de YTL olarak bir arada ilan edilecek.
ATM'lerden yılbaşından itibaren TL veya YTL çekilebilecek, ancak tüm kayıtlar YTL olarak tutulacağı için ATM slipleri de bu para üzerinden verilecek. Kredi kartı ile alışverişlerde imzalanacak olan POS sliplerindeki tutarlar da yeni lira olacak. Kart ekstrelerindeki ödeme tutarları da yeni para olacak. Taksitli kredi kartları ile 2004 yılında yapılan ve taksitleri 2005'e kalan tutarlar YTL'ye çevrilecek. Bankalarda bulunan Türk Lirası tutarlı tüm otomatik ödeme talimatları, 1 Ocak itibarıyla Yeni Türk Lirası'na dönüştürülmüş olacağı ve bu tarihten sonra fatura bedelleri ilgili kuruluşlardan bankalara bu para üzerinden bildirileceği için hesaplardan YTL olarak tahsil edilecek. Bankalardaki düzenli ödeme ve ileri tarihli EFT/havale talimatları da aynı şekilde otomatik yeni paraya dönüştürülecek. İnternet bankacılığı işlemleri, 1 Ocak itibarıyla Yeni Türk Lirası üzerinden yapılacak, bu tarihten önceki hesap hareketleri ise TL olarak görüntülenecek. Banka hesaplarında bulunan çek ve senet tutarları Yeni Türk Lirası'na çevrilecek. Mevcut çek karneleri, çek yaprakları üzerinde yer alan Türk Lirası ibaresi çizilerek ve Yeni Türk Lirası olarak düzenlenip düzeltme imzası ile kullanılmaya devam edilebilecek. Müşterinin mevcut TL ibareli çek karnelerini, kullanmadan tam olarak şubesine iade etmesi durumunda, aynı sayıda Yeni Türk Lirası ibareli çek karnesi ile herhangi bir değerli kağıt bedeli tahsil edilmeden değiştirilecek. Yeni çek karneleri 3 Ocak 2005 itibarıyla banka şubelerinden alınabilecek.
Müşteri portföyündeki yatırım fonları adet olarak değişmeyecek, portföy değeri 1 milyona bölünerek Yeni Türk Lirası'na çevrilecek. Fon birim fiyatlarının gösterim şekli Yeni Türk Lirası bazında ve 6 ondalık hanesi içerecek şekilde olacak. Yatırım hesaplarında bulunan tahvil ve Hazine bonolarının, vadesi 1 Ocak 2005'ten sonraya kalanların vade sonu değeri 1 milyona bölünmek suretiyle Yeni Türk Lirası'na çevrilecek. 1 Ocak 2005 tarihi itibarıyla tahvil ve Hazine bonolarında birim fiyatlar 100 YTL nominal değer kıymet için açıklanacak ve gösterimi yani para bazında ve 3 ondalık hanesi içerecek şekilde olacak.
zaman