Vergide adalet ve denetim sorunu sürüyor...
Türkiye'de son 12 yıllık dönemde beyan edilen her 100 liranın ancak 14.3 lirasının
vergi incelemesine tabi tutulabildiği, beyannameli mükelleflerin ödedikleri
verginin toplam vergi gelirleri içindeki payının ise yüzde 1'lere kadar düştüğü
bildirildi.
Maliye Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Başkanlığı'nca çıkarılan
"Maliye Dergisi"nde yer alan bir araştırma, ülkedeki vergi adaletsizliği
ve denetimdeki etkinlik sorununu bir kez daha gözler önüne serdi.
İki öğretim üyesinin gerçekleştirdiği araştırmaya göre, Türkiye'de çeşitli
sebeplerle mükelleflerin vergi ödeme bilinçleri oldukça düşük seviyede bulunuyor.
Bu nedenle vergi bilincinin oluşturulması amacına yönelik olarak, mükelleflerin
vergilerini gönüllü olarak ödeyebilmelerini sağlayacak tedbirlerin alınması
gerekiyor.
Ülkede en önemli vergi kalemlerinden birisi olan gelir vergisinde de beyan esası
işlemiyor.
Araştırmaya göre, 1992-2003 yılları arasında, beyanname veren gelir vergisi
mükelleflerinin gelir vergisi içindeki payları giderek düştü. 1992 yılında yüzde
12.1 olan beyannameli gelir vergisi mükelleflerinin gelir vergisi içindeki payı,
2003 yılında yüzde 6.4'e geriledi. Yine beyanname veren gelir vergisi mükelleflerinin
ödedikleri vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı da bu süreçte yüzde
5.1'den yüzde 1.3'e indi.
Araştırmada, "Bu oranlar, oldukça düşündürücüdür. Yaşanan krizlerin de,
oranların düşmesinde etkili olduğu bilinse de, genel anlamda bakıldığında beyan
edilen toplam tutarın gelir vergisi içindeki payının çok düşük olduğu bir gerçektir"
denildi.
HER 10 DOSYANIN 8'İNDE UZLAŞILIYOR
Maliye Dergisi'ndeki araştırma, vergi kaçakçıları için düzenlenen raporlardaki
yüksek uzlaşma oranına da dikkat çekiyor. Buna göre, 1996-2003 döneminde Hesap
Uzmanları Kurulu tarafından düzenlenen her 100 raporun 77 tanesi için uzlaşma
talep edildi. Uzlaşmaya konu olan her 100 raporun da 82 tanesinde uzlaşmaya
varıldı.
DENETİM SORUNU
Verilerin, Türkiye'de vergi denetiminin ne derece önemli olduğunu ortaya koyduğu
belirtilen araştırmaya göre, Türkiye'de vergi denetimleri hem sayısal, hem de
oransal olarak oldukça yetersiz düzeyde kalıyor.
Araştırmada denetimle ilgili olarak da şu tespitlerde bulunuldu:
"Türkiye'de vergi denetim elemanına isabet eden vergi mükellefi sayısı
oldukça yüksektir. Bu sayı son yıllarda giderek daha da artmıştır. 1991'de bir
denetim elemanına 355 mükellefin isabet ettiği ülkemizde bu sayı 1998 yılında
1.075, 2000 yılında ise 1.513 olarak belirlenmiştir. Denetim elemanı başına
düşen mükellef sayısı, 2001 yılında 908, 2002 yılında da 926 olarak ölçülmüştür.
Ülkemizde incelemeye tabi tutulan verginin tahakkuk eden vergiye oranı, 1991'de
yüzde 14.56, 1994'de yüzde 16.93, 1998'de yüzde 17.10, 1999'da yüzde 7.55, 2000
yılında yüzde 12.36, 2001 yılında yüzde 16.62, 2002 yılında ise yüzde 21.25
oldu.
Sonuç itibariyle oldukça önemli olan vergi denetimi, ülkemizde yeterince yapılamamaktadır.
Beyannameli gelir vergisi mükelleflerinin toplam vergi gelirleri içindeki payının
son yıllarda yüzde 1.2'lere kadar düşmesi oldukça çarpıcıdır. Bu oran, mükellefleri
'Nasıl olsa denetlenmeyiz' düşüncesiyle bildirimlerindeki bilgilerini ya eksik
vermeleri ya da hiç vermemelerine sevk etmektedir." Araştırmadaki rakamlar,
baz alınan son 12 yılda ülkemizde beyan edilen her 100 liralık gelirin ancak
14.3 liralık bölümünün incelemeye tabi tutulabildiğini ortaya koydu. Türkiye'de
bu süreçte denetime alınan mükelleflerin oranı da ortalama yüzde 2.94 oldu.