Sosyal güvenlikte merak edilenler, Yeni sistemde emekliliğin yol haritası

Milyonlarca kişiyi etkileyen yeni Sosyal Güvenlik Yasası'nda en çok sorulan soru 'Benim emekli maaşım ne kadar olacak?' Yanıt ise her meslek grubu için farklı...

Başlarken

Türkiye'de halen 12 milyon 'aktif' yani çalışan sigortalı, 7 milyon emekli bulunuyor. 12 milyon kişinin yatırdığı primlerle 72 milyon nüfusa sahip ülkenin sosyal güvenlik finansmanı sağlanmaya çalışılıyor. Yani, emekli maaşları ödeniyor ve sağlık hizmetleri karşılanıyor. Söz konusu sağlık hizmeti, TBMM'de 'jet hızıyla' tek çatı altında toplanan SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı kanalıyla 42 milyon kişiye veriliyor. Bunlara 13 milyon yeşil kartlıyı da eklediğinizde rakam 55 milyona ulaşıyor. Geriye kalan milyonlarca kişinin ise hiçbir sosyal güvencesi bulunmuyor.

Doğal olarak, 12 milyon aktif sigortalının primi ve 7 milyon pasif sigortalının (emekli) katkı payı bu gideri karşılamaya yetmiyor. İşte bu noktada da devlet devreye giriyor. 2005 yılında bu anlamda bütçeden sosyal güvenlik kuruluşlarına aktarılan toplam kaynak 23 milyar 259 milyon YTL. Bu durum da, IMF'nin gözden geçirmeler için şart koştuğu 'reform' yapılması gereken noktalardan birini oluşturuyor. Bu tabloyu alt alta koyan hükümet, yeni sosyal güvenlik sistemiyle nimet-külfet eşitliği sağlamaya çalıştığını iddia ediyor. Acaba nimet-külfet dengesi sağlanabildi mi? Kazanılmış haklar korunabildi mi? Kimler üzülecek, kimler sevinecek? Genç kuşakların işi neden zor? Bunların yanıtını dizi boyunca, hep birlikte arayacağız.

Hükümetin 'jet hızıyla' görüşerek Meclis'ten geçmesini sağladığı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, işçi, memur, esnaf, emekli başta olmak üzere işveren ve hatta işsizlerin bile kafasında onlarca soru yarattı.

Akla gelen ilk sorulardan biri emekli aylığının değişip değişmeyeceği oldu? İşçi, memur, esnaf ve emekli bu sorulara yanıt bulmak amacıyla başta basın yayın organları olmak üzere ulaşabildiği her birimi soru yağmuruna tutmaya başladı.

Mevcutlar etkilenmiyor

Yeni Sosyal Güvenlik Yasası emekli aylıklarını iki kademede düşürmeyi öngörüyor. Emekliliği elde etmiş olan işçiyi olumsuz etkilemiyor. Yasanın yürürlüğe gireceği 1 Ocak 2007'ye kadar emeklilik hakkını elde eden işçiye bağlanacak aylığın düşmesi asla söz konusu değil.

Mevcut mevzuata göre bağlanacak aylıklar aynen alınacak. Kanunun yürürlüğe gireceği tarihte emekliliği elde etmiş ve prim gün sayısı 9 bin günü tamamlamış olanların, 9 bin günden fazla prim ödemesi halinde bağlanacak aylıkları artabilecek. Yürürlük tarihi itibarıyla emekliliğine beş yıl ve daha fazla süre kalanların hizmet süresine göre, ileride bağlanacak emekli aylıkları ise düşecek.

Memurun durumu

Yeni yasayla özellikle memur aylıkları yeni sistemde geçirilen süreye bağlı olarak olumsuz etkilenecek. Söz konusu etki, memurdan memura farklı olacak. Örneği az da olsa, uzman kadrosunda bulunanlar gibi bazı memurların emekli aylıkları yeni sistemde artış gösterecek. Ancak, memurların geneli itibarıyla, çalışma süresinin tamamını mevcut sistemde geçiren bir memur emeklisine göre, çalışma yaşamının tamamını yeni sistemde geçirecek memur emeklisinin aylığı üçte bir oranında azalmış olacak.

ğ-Kur'lu ne olacak?

Bağ-Kur'lu emekli aylığı için halen 25 yıl prim ödüyor. Mevcut sistemde süreyi tamamlayan esnaf basamağa göre prime esas kazancının yüzde 65'i oranında emekli aylığı alıyor. Bu tutar 2016'ya kadar hemen hemen değişmiyor. Daha sonra sistemde kalmaya devam ederse aylık bağlama oranı daha da düşeceği için olumsuz etkilenecek.

Sorun yanıtlayalım

Yeni sistemle mevcut emekli maaşı ne olacak?

Emeklilerin aylıklarının düşmesi söz konusu değil. Bir kişi ne kadar emekli maaşı alıyorsa, o maaşı almaya devam edecek. Her yıl emekli maaşındaki artışlarla ilgili düzenleme yapılıyor. Bu artışların genellikle son altı ayda gerçekleşen TÜFE (tüketici fiyat endeksi) artış oranı kadar olması sağlanıyor.

Şu an 47 yaşında emekli olacak bir kişinin, yeni Sosyal Güvenlik Yasası yürürlüğe girdiğinde emeklilik yaşında bir değişiklik olacak mı?

Halen çalışan kimsenin emekliliği hak etme koşulu değişmeyecek. Mevcut kanunlara göre bir kişi hangi yaşta emekli olacaksa, o yaşta emekli olabilecek. Mevcut üç sosyal güvenlik kurumunda emeklilik yaşı kademeli olarak artmakta ve 2023'te kadın için 58'e, erkek için 60'a yükselecek. Yeni sistemde ise 2035'e kadar emekli yaşı 58-60 yaş olarak kalmaya devam ediyor. Emeklilik yaşı 2036'dan itibaren kademeli olarak artacak ve 2048 yılında 65'e ulaşacak.

Bağ-Kur'luların prim avantajı ne olacak?

Halen ilk 12 basamağa kadar her yıl otomatik artış var. 12 ile 24'üncü basamaklar arasındaki artış isteğe bağlı. 12 yıl zorunlu artırım olması, zarar eden küçük esnafı ağır prim yüküyle karşı karşıya bırakıyor. Yeni sistemde esnaf, hangi kazanç üzerinden prim ödeyeceğini, ödeme gücüne göre kendisi belirleyecek.