Havalandırma sisteminde eksiklik ve aksaklık mı var?

MURAT ÇELİK

Soma'da yaşanan faciada can kaybının bu denli büyük olmasının ardında, maden ocağının havalandırma sistemindeki eksiklik ve aksaklıklar mı var?

Türkiye'yi yasa boğan olayın üçüncü gününde sıklıkla seslendirilen bu soruya, başlatılan soruşturma kapsamında da yanıt aranacak.

Yer altı madenciliği konusunda tecrübe sahibi uzmanlar, Soma galerilerinin doğal ve mekanik havalandırma tertibatının titizlikle değerlendirilmesi gerektiği görüşünde birleşiyorlar.

Maden ocaklarında, özellikle de kömür madenlerinde en önemli konulardan biri 'havalandırma'. Hatta en önemlisi. Çünkü temiz havanın olmadığı yerde işçi sağlığından söz etmek de mümkün değil, verimli üretimden de.

Yer altının havalandırması teknik ve ayrıntılı bir konu. Bu konuda olması gerekenler, mevzuatta detaylarıyla yer alıyor.

Soma ile ilgili olarak ise merak edilen, maden ocağındaki sistemin mevzuata ne derece uygun olduğu.

Havalandırmada 2 yol var

Konunun uzmanları, havalandırmada temel ilkenin, temiz havayı en alt kota indirmek ve oradan da gereken noktalara yeterli miktarda dağıtmak olduğunu hatırlatıyorlar.

Sistemi oluşturan iki yöntemden ilki 'doğal', ikincisi ise 'mekanik' havalandırma.

Temiz havanın giriş ve çıkış kuyu ya da galerilerinde oluşan hava yoğunlukları arasındaki farkın yarattığı basınç, içeride doğal bir sirkülasyon sağlıyor. Bu 'doğal havalandırma'.

Mekanik havalandırma ise üfleyici ve emici pervaneler vasıtasıyla yapılıyor.

Havalandırılması mümkün olmayan bölümlerin işçilerin giremeyeceği şekilde kapatılması gerektiğini söyleyen madenciler, ana hava akımından etkilenmeyen kısımlara da pervaneler aracılığıyla temiz hava akımının ulaştırılması gerektiğinin altını çiziyorlar.

Soma'da durum neydi?

Uzmanlar, maden ocağına verilen temiz havanın, yolların direncine göre yeteri kadar dağılamayabileceğini söylüyorlar.

Farklı bölümlerde yapılan işlerin niteliğine göre, ihtiyaç duyulan hava miktarının da değiştiğini belirten tecrübeli madenciler, içerideki hava miktarının sürekli olarak ölçülmesi ve alınan sonuçlara göre müdahale edilmesi gerektiğini vurguluyorlar.

Bir de 'mevsim faktörü' var.

Havanın yönü, yaz ve kış aylarında farklılıklar gösterebiliyor. Sıcaklıktaki farklılıklar, içerdeki hava akımında yön değişikliklerine yol açabiliyor. Bu nokta, tam da mevsimin yaza döndüğü şu günlerde, Soma'da gözden kaçmış olabilir mi?

Soma ile ilgili olarak gündemdeki tek soru bu değil.

Şu sorulara da yanıt bulunması gerekiyor: Sistem, ocak yollarının direnç özelliklerine göre yeterli miydi?

Ocağın gaz yayılım özelliklerine göre havalandırma kontrolleri yapılıyor muydu?

Ana aspirator karakteristikleri mevzuata uygun muydu?

Ocağın tozluluk durumu ve kömür damarlarının kendiliğinden yanmaya eğilimli olup olmadığı hakkındaki veriler nelerdir?

Tali havalandırma boruları da mı yandı?

Ve yine 'havalandırma' ana başlığının altında çok önemli bir başka nokta...

Genel sistemin, ana hatlar dışındaki kısmı. Yani, 'tali havalandırma' bölümü.

Bu sistemde hava, üfleyici pervaneler yardımıyla hava boruları veya vantupler içinden, doğrudan ihtiyaç duyulan noktaya gönderiliyor.

Bu, çalışılan yere doğrudan ve hızlı şekilde temiz hava gelmesini sağlaması açısından önemli ve avantajlı bir yöntem.

Ancak bu noktada çarpıcı bir detay var.

Tali havalandırmada kullanılan borular, genellikle elastik malzemeden üretilmiş oluyor.

O elastik boru eğer 'yanmaz' nitelikte değilse, bir yangın durumunda işlev görmesi mümkün olmuyor.

Soma'daki bu adı 'tali' ama işlevi itibariyle 'hayati' havalandırma borularının hammaddesi ve içerideki yangın sonundaki akıbeti, gündemdeki diğer kritik mesele.

MEVZUATTAKİ O BÖLÜM VE KRİTİK SORU...

Madende değişiklik yapıldı mı?

VATAN'a konuşan uzmanlardan biri, Soma maden ocağında, içeride son dönemde herhangi bir yapısal değişiklik yapılıp yapılmadığının çok önemli bir nokta olduğunu söyledi.

"Bu can alıcı bir nokta" diyen uzman, yönetmeliklerde yer alan şu bölümü kamuoyunun bilgi ve dikkatine sunmamızı istedi:

Yer altı ocak havalandırma şebekeleri, birbirine bağlı hava yollarından oluşan kapalı ve karmaşık bir sistemdir. Bu sistemin herhangi bir noktasındaki bir değişiklik diğer noktalarda çok farklı etkiler yapabilmektedir. Ocakta hazırlık galerilerinin sürülmesi, yeni havalandırma yollarının açılması, bazı ocak kesimleri ve üretim panolarının isletmeye kapatılması veya yenilerinin açılması, vantilatör yerlerinin değiştirilmesi ve benzeri haller karşısında dirençlerde ortaya çıkan farklılıklar hava dağılımına etki eder. Bu konuların ne gibi bir sonuç yaratacağının önceden bilinmesi sayısız yararlar sağlar."