Sağlıkta eşitsizlik uçurumu

Ülkemizde bölgesel eşitsizliklerin vahameti bildim bileli tartışılır. AB ile müzakereler başlayalı sorun daha da önem kazandı. AB haklı olarak aşırı eşitsizliklerin azaltılmasını bekliyor. Sağlık hizmetleri açısından durum değerlendirildiğinde bunun hiç de kolay olmayacağı anlaşılıyor.

Tabloda 81 ilin, verilen sağlık hizmetlerinin miktar ve niteliği açısından sıralaması yer alıyor. Sıralama "temel bileşenler analizi" adı verilen bir yöntemle yapıldı. Yöntemin temel fikrini şöyle özetleyebilirim. Sağlık hizmetinin temel unsurlarının illere dağılımı arasındaki farklar değerlendirilir ve indeks tabir edilen tek bir sayısal göstergeye dönüştürülür. Bilgisayar farkların ortasını hesaplar ve bu noktayı sıfır kabul eder. Ardından iller, sahip oldukları sağlık hizmeti unsurlarının miktarına göre sıfırın üzerinde ya da altında bir konuma yerleştirilir.

Üç temel unsur
Hesaplar Galatasaray Üniversitesi iktisat Bölümü 4. sınıf öğrencisi Berkay Habiboğlu tarafından bitirme ödevinin kapsamında yapıldı. Berkay sağlık hizmetini temsilen üç temel bileşeni dikkate alıyor:

1- Kişi başına düşen doktor sayısı

2- Kişi başına düşen hastane yatağı sayısı

3- Bebek ölüm oranı

Sağlık hizmeti elbette bu unsurlardan ibaret değil. Ancak tüm illeri kapsayan daha geniş bir veri seti bulmak olanaksız. Bu üç unsurun sağlık hizmetlerini miktar ve nitelik açısından önemli ölçüde belirlediğini herhalde kabul edebiliriz. Doktor, yatak ve bebek ölüm oranlan 2000 nüfus sayımına dayanıyor. Dolayısıyla tablodaki eşitsizlikler 2000 yılına ait. Aradan geçen beş yılda bu eşitsizliklerde dikkate değer değişiklikler olduğunu hiç sanmıyorum.

Sanki iki farklı ülke
Ortada iki il var: Ordu ve Aksaray. İlki sıfırın biraz üzerinde (0.026), diğeri sıfırın biraz altında (-0.025). Sıfırın, yani ortalamanın üzerinde 54 il bulunuyor. Bu önemli bir sonuç. İllerimizin çoğunluğu ortalamanın üzerinde. Daha da önemlisi bu ortalama üstü illerin arasında çok büyük farklar yok. Aralarındaki eşitsizlik bir Güney Avrupa ülkesindeki kadar. En iyi sağlık hizmeti alan Ankara'nın indeks sayısı 1,369.

Buna karşılık ortalamanın altındaki iller için durum çok farklı. Eksi indeks sayısına sahip 27 ilimiz var. Bu illerin 11'inde indeks sayıları -1.369'un bir hayli altında. En kötü durumdaki Ağrı'da indeks -3,732 ye kadar düşüyor. Bu 11 il ortalamanın çok altında sağlık hizmeti alıyor. Kötü kader mi yoksa tarihin cilvesi mi, buna siz karar verin, bu illerde çoğunlukla Kürt vatandaşlarımız ikamet ediyor. Bu iller diğerlerine kıyasla o kadar dışta ki, istatiksel açıdan adeta bir başka ülkeye aitmiş gibi duruyorlar.

SEYFETTİN GÜRSEL/VATAN