Adnan Menderes'in İmralı'daki Son Yolculuğu

1960 darbesi demokrasiye geçişin sancıları sürerken yaşandı.

Başbakan Adnan Menderes'in idamının arkasındaki sır perdesi bugün bile hala tam olarak aralanmış değil. 1. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı'yla yoğrulan Adnan Menderes, Serbest Cumhuriyet Fırkası ile siyasete girdi. 62 yıllık hayat macerası, DP iktidarının 10. yılında Yassıada'da son buldu.

Menderes'in sağ çıktığı inanılmaz kaza neydi?

Menderes neden intihar etmeye kalkıştı?

Menderesi tokatlayan asker kimdi?

Doktorlar idamdan dört saat önce niçin prostat muayenesi yaptı?

Menderes'in son isteği neden kabul edilmedi?

İdam edilen başbakanın son sözleri ne oldu?

1960'taki 27 Mayıs ihtilâlinden sonra 14 Ekim günü kurulan "Yüksek Adalet Divanı" isimli özel mahkeme 9 ay 20 gün sonra, 1961'in 15 Eylül'ünde kararlarını açıklamış, devrik Demokrat Parti'nin 15 yöneticisini idama mahkûm etmişti.

Ankara'da iktidarı elinde bulunduran Milli Birlik Komitesi bu 15 idamın 12'sini ömür boyu hapse çevirecek ve üçünü, Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ile Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın cezalarını onaylayacaktı.

Adnan Menderes hangi suçlamalardan yargılandı?

Bebek Davası: Doktorunu, sanatçı Ayhan Aydan'dan doğan gayri meşru çocuğunu öldürmeye azmettirmekle suçlandı.

Örtülü Ödenek Davası: Örtülü ödenek paralarını zimmetine geçirmekten yargılandı. 6-7 Eylül Olayları: 6-7 Eylül Olayları'na önceden haberi olduğu halde olarak müdahele etmemek.

Vatan Cephesi: Kurulan bir örgütü başka bir sınıf üzerinde baskı aracı olarak kullanmak, İstanbul'da Bulvar ve yol açmak için pek çok vatandaşın evini, parasını geciktirerek ya da hiç ödemeden istimlak etmek, Kanuna aykırı olarak üniversite basmak ve halka ateş açtırtmak,

Bazı muhalefet milletvekillerinin ve muhalefet liderinin seyahat özgürlüğünü kısıtlamak, Döviz Yasası'nı ihmal etmek, Devlet radyosunu siyasi çıkarları için kullanmak, Halkı Demokrat İzmir gazetesinin matbaasını tahrip etmeye teşvik etmek,

Kırşehir'in haksız olarak ilçe yapılması, Yargı bağımsızlığının ihlali, Tahkikat Komisyonu'nun kurulup olağanüstü yetkilerle donatılması, CHP'nin mallarına "haksız" yere el konulduğu iddiaları. Menderes bütün bu suçlamalardan sadece Bebek Davası'nda masum bulundu.

Menderesin ilk icraatı neydi?

Adnan Menderes'in 10 yıllık başbakanlık döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimler oldu. 1. Menderes Hükümetinin ilk icraatı fazla masraf olduğu gerekçesiyle devlete ait otomobilleri satmak oldu.

Menderes döneminde, paralara mevcut cumhurbaşkanının resminin basılması uygulamasını kaldırılmış, tekrar ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün resimleri basılmaya başlanmıştır.

17 Şubat 1959'da Kıbrıs konusunda Yunanistan'la imzalanan ikili antlaşmanın ardından üçlü görüşmeler için Birleşik Krallık'a giden Menderes'in uçağı Londra Gatwick Havalimanı yakınlarında alçalırken düşüp paramparça oldu. Ancak Menderes kazadan yara almadan kurtuldu.

İsmet İnönü'nün eşi Mevhibe Hanım'ın yeğeni Kadriye Çımbarcı, başta İsmet İnönü olmak üzere CHP'lilerin ihtilal öncesi amansız bir muhalefet yürüttüğünü ve darbecileri tahrik ettiğini söylüyor.

Çımbarcı,"İsmet İnönü'nün tahrikleri ihtilalde etkili oldu. İsmet İnönü amansız bir muhalefet yürütüyordu. Bizi her yerde irtica ve rejim düşmanlığı ile suçluyordu. Oysa hiçbirimizin ne cumhuriyetle ne de laiklikle ilgili en ufak bir sorunu vardı" diyor. Çımbarcı, 7 Ocak 1946'da kurulan Demokrat Parti'nin 14 yıl boyunca kadın kolları başkanlığını yapmıştı.

Menderes'e idamından dört saat önce neden prostat muayenesi yapıldı?

Menderes'in idamına saatler kala, onu aşağılamak için doktorlar prostat muayenesinin gerekli olduğunu söylediler. 17 Eylül 1961'in sabahında saat onu beş geçe Menderes'le doktorlar arasında bir tartışma çıktı.

Menderes bu aşağılanmayı Kabul etmedi. Ancak Ord. Prof. Sedat Tavat "Prostat muayenesi yapmayı unutmuşuz!" diyerek adeta eski başbakanla dalga geçti. Odada bulunan komutan da bu aşağılamaya ortak olarak Menderes'e "Utanmayın, utanmayın" diye sesleniyordu.

Menderes "İstirham ediyorum, yapmayın" dedi defalarca. Ancak darbeciler aldıkları emirler gereği Menderes'i son anına kadar utandırmaya devam ettiler ve prostat muayenesi yapıldı.

Prostat muayenesi nasıl yapıldı?

Muayene tutanaklarında idamından dört saat öncesinde Eski Başbakan'ın "İstirham ediyorum, utanıyorum" demesine rağmen nasıl bir aşağılamaya maruz bırakıldığı açıkça görülüyor. (Prostat muayenesi makattan, "rektal tuşe" ile yapılır.)

Menderes hücresinde bir asker tarafından tokatlandı mı?

Celal Bayar ve Adnan Menderes'in hücreleri yan yana bulunuyordu. Menderes, Bayar'ın avukatını görünce "Beyefendi, benim avukatım nerede?" diye sordu. Menderes'in avukatla görüştüğünü gören nöbetçi asker "Gir hücrene" diyerek Menderes'i tokatladı. İdam edilen Dışişleri eski Bakanı Fatin Rüştü Zorlu da Yassıada'da dövülenler arasındaydı: Nöbetçi üsteğmen kendisi ile tartışan Zorlu'yu yumruklayarak gözünü morartmıştı.

Adnan Menderes neden intihar etmeye kakıştı?

Adnan Menderes mahkeme kararının açıklanmasından önce aylar boyunca biriktirdiği uyku haplarını içerek intihar teşebbüsünde bulunmuş ve idam, tedavi edilene kadar ertelenmişti.

Doktorlar, mahkeme kararının açıklandığı 15 Eylül günü komada bulunan Menderes'i hayata döndürmeye çalışmışlar, eski başbakan ertesi gün kendine gelebilmişti. İdam edilebilmesi için sağlığının yerinde olduğuna dair rapor verilmesi gerekiyordu. Adnan Menderes 17 Eylül sabahı genel bir muayeneden geçirildi ve "sağlam" raporunun verilmesinden birkaç saat sonra, güpegündüz asıldı.

Menderes'e olan aşkını mahkemede saklamayan kadın kimdi?

Opera sanatçısı Ayhan Aydan'ın hayatı 1949 yılında bir toplantıda Adnan Menderes ile tanışmasıyla değişti.

Aydan 27 Mayıs darbesinin ardından Yassıada duruşmalarına çağırıldı. Aydan mahkemede Adnan Menderes'den sahip olduğu bebeği öldürmekle suçlandı. Duruşmalarda aşkını doğrulayan ancak bebeği doğum sırasında kaybettiğini anlatan Aydan, o dönemdeki cesur duruşuyla dikkat çekti. Menderes'in asılmasından sonra zor yıllar geçiren Ayhan Aydan 84 yaşında solunum yetersizliğinden vefat etti.

Hangi devlet başkanları Menderes'in idamını durdurma çağrısı yaptı?

Amerika Birleşik Devletleri başkanı Kennedy, Fransa cumhurbaşkanı Charles De Gaulle, Birleşik Krallık Kraliçesi II. Elizabeth, Almanya Başbakanı Konrad Adenauer, Pakistan devlet başkanı Muhammed Eyüb Han, ve İran şahı Muhammed Rıza Pehlevi, idamların durdurulması için Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi'ne defalarca çağrıda bulundular.

Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi; Celâl Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezasını affetti. Celâl Bayar'ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi.

Menderes günün hangi vaktinde idam edildi?

Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961 tarihinde ve adet olduğu üzere sabaha karşı, o gün başarısız bir intihar teşebbüsünde bulunan Adnan Menderes ise İmralı Adası'nda 17 Eylül 1961'de sağlık muayenesini yapan doktor heyetinden sağlam raporu alındıktan sonra alelacele öğlen 13:21'de idam edildi.

Menderesin son isteği niçin kabul edilmedi?

Menderes, İmralı'da asılmadan hemen önce bir arzusu olup olmadığı sorulduğunda, dini telkin için orada bulunan hoca ile yalnız kalarak görüşmek istediğini söyledi. Ancak görevliler "kanunların buna müsaade etmediğini" söyleyerek Menderes'in son arzusunu da red ettiler.

Menderesin son sözü ne oldu?

"Hayata veda etmek üzere olduğum şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Bu anda karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum..."