Türkiye, Net yatırım ihraç eden ülke konumuna geldi

Türkiye'de son dönemde bozulan yabancı doğrudan yatırımlar görünümündeki tersine etki devam ediyor. 2024 yılı Şubat ve Mart aylarının ardından Ağustos ayında ödemeler dengesi hesabına göre Türkiye, net yatırım ihraç eden bir ülke oldu. Bu durum, gayrimenkul, tasfiye vb. tüm unsurlar dahil Türkiye'ye 1 ayda gelen net yabancı doğrudan yatırım toplamından daha fazla tutarda yurt dışına doğrudan yatırım gitmesi anlamına geliyor.

Ödemeler dengesinde bu şekilde yapılan hesaplamaya göre Türkiye hala yıllık ve dönemlik bazda yabancı doğrudan yatırımda fazla veren, yani gelen yatırımın, giden yatırımdan daha fazla olduğu bir süreci yaşıyor. Tutar bakımından 4 milyar dolarlara kadar düşmüş olsa da fazlalık sürüyor ancak uluslararası doğrudan yatırım hesaplama modelinde kullanılan netleştirmeler yapılmadan ve son dönemde Türkiye açısından hem gelen, hem de giden gayrimenkul yatırımları dışarıda bırakılarak sadece "net sermaye" giriş-çıkışına bakıldığında, manzara son 30 yılın en dengesiz durumuna geldi.

Yabancı doğrudan yatırımlar ödemeler dengesindeki netleştirmeler dışında, uluslararası istatistiklerde, ülkedeki yerleşik kişilerin (şahıs ve şirket) yatırım nitelikli olarak bulundukları ülkelerden başka ülkelere yaptığı yatırımlardan izleniyor. Gayrimenkul alımları ve diğer sermaye olarak adlandırılan kalemler dahil edilerek, ülkeye gelen ve giden yatırımlar -net varlık edinimi (giden), net yükümlülük oluşumu (gelen)- farkı olarak uluslararası yatırımların tutarı hesaplanıyor. Bunun içinde doğrudan ekonomik faaliyet için gelen yatırım ve aynı dönemde aynı nitelikteki yatırımlardan yapılan tasfiyeler netleştirilerek "sermaye" yatırımı hesaplanıyor ve uluslararası standartlardaki yabancı doğrudan yatırım bu kalemde izleniyor. Ticaret Bakanlığı da istatistiklerinde gayrimenkul dahil edilerek net yükümlülük oluşumu altında bu kalem gösteriliyor.

1984 yılından bu yana en yüksek seviye
EKONOMİ'nin derlediği verilere göre, yabancı doğrudan yatırım istatistiklerinde, gayrimenkul ve diğer sermaye dahil edilerek bakıldığında (net varlık edinimi, net yükümlülük oluşumu) istatistiklerde gelen ve gideninin yer aldığı 1984 yılından bu yana, giden yatırımın, gelen yatırıma oranının en yüksek olduğu seviyelere ulaşıldı. 2023'ün tamamında, Türkiye'ye gelen her net 100 dolarlık yabancı doğrudan yatırıma karşılık, 55,99 dolar yurt dışına net doğrudan yatırım gitti. 2024 Ocak-Ağustos dönemindeki 8 ayda ise gelen her 100 dolarlık yatırıma karşılık, 59,17 dolar yatırım yurt dışına yapıldı.

Gayrimenkul ve diğer sermaye (ana şirketlerin yabancı ülkedeki kendi şirketine verdiği borç-kredi) dışarıda bırakılarak, tasfiye edilen yatırımlar da düşülerek net sermayeye bakıldığında ise giden yatırımın son dönemde gelen yatırımdan daha fazla olduğu görüldü. İstatistik veri olan 1991 yılından bu yana ilk kez 2023 ve 2024'te giden yatırım, gelen yatırımdan daha yüksek hale geldi. 2023'ün tamamında gelen her 100 dolarlık "sermaye" nitelikli net yabancı doğrudan yatırıma karşılık, Türkiye'den 103,61 dolar yurt dışına yatırım gitti. 2024 Ocak-Ağustos döneminde ise gelen her 100 dolarlık "sermaye" nitelikli yatırıma karşılık, 104,3 dolar yurt dışına yatırım yapıldı.

Gayrimenkul alımı artarak devam ediyor
Merkez Bankası, Temmuz ayından itibaren, 2017'den bu yana olan Türkiye'deki yerleşik kişilerin yurt dışından aldığı gayrimenkullere yönelik tutarları da bilgi amaçlı istatistiklere dahil etti. Daha önce sektörel ayrımda, diğer gayrimenkul alım ve yatırımlarına yönelik olarak geniş tanımlı veriler sektörel istatistiklerde yer alıyordu.

2024 Ocak-Ağustos döneminde Türkiye'deki kişilerin gayrimenkul alımının tutarı, bir önceki yıl aynı döneme kıyasla yüzde 17,09 artarak 1 milyar 377 milyon dolara ulaştı. Türkiye'de yerleşik kişilerin yurt dışından aldığı gayrimenkulün tutarı 2021'de 371 milyon, 2022'de 628 milyon dolarken, 2023'te sıçrama yaparak 1 milyar 782 milyon dolara ulaştı. 2024'te de bu tutarın üzerinde oluşma ihtimali belirdi. Yıllıklandırılmış tutarda da 2024 Ağustos ayı itibariyle 1 milyar 983 milyon dolarlık gayrimenkul alımı yapıldı.

MEHMET KAYA / EKONOMİM