Memurlar çiftçilikle-arıcılıkla-hayvancılıkla uğraşabilirler mi?

657 sayılı Kanunun "ticaret ve diğer kazanç getirici faaliyetlerde bulunma yasağı" başlıklı 28'inci maddesi şöyle düzenlenmiştir.

" Memurlar Türk Ticaret Kanununa göre (tacir) veya (esnaf) sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi müesseselerinde görev alamaz, ticari mümessil veya ticari vekil veya kollektif şirketlerde ortak veya komandit şirkette komandite ortak olamazlar. (Görevli oldukları kurumların iştiraklerinde kurumlarını temsilen alacakları görevler hariç). Memurlar, mesleki faaliyette veya serbest meslek icrasında bulunmak üzere ofis, büro, muayenehane ve benzeri yerler açamaz; gerçek kişilere, özel hukuk tüzel kişilerine veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ait herhangi bir iş yerinde veya vakıf yükseköğretim kurumlarında çalışamaz.

Memurların üyesi oldukları yapı, kalkınma ve tüketim kooperatifleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulmuş yardım sandıklarının yönetim, denetim ve disiplin kurulları üyelikleri ile özel kanunlarda belirtilen görevler bu yasaklamanın dışındadır.

Eşleri, reşit olmayan veya mahcur olan çocukları, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gün içinde bağlı oldukları kuruma bildirmekle yükümlüdürler."

Bu maddeye göre, memurların çiftçilikle-arıcılıkla-hayvancılıkla uğraşıp uğraşamayacakları, bunlardan bir gelir elde edip edemeyecekleri doğrudan belirtilmemiş, sadece belli temel ölçütler getirilmiştir. Bu ölçütler aslında; sayılı, sınırlı ve açık olarak belirlenmiştir.

Tamamen yasak kapsamında olanlar;

Türk Ticaret Kanununa göre (tacir) veya (esnaf) sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunamayacakları,
Ticaret ve sanayi müesseselerinde görev alamayacakları,
Ticari mümessil veya ticari vekil veya kollektif şirketlerde ortak veya komandit şirkette komandite ortak olamayacakları (görevli oldukları kurumların iştiraklerinde kurumlarını temsilen alacakları görevler hariç),
Mesleki faaliyette veya serbest meslek icrasında bulunmak üzere ofis, büro, muayenehane ve benzeri yerler açamayacakları,
Gerçek kişilere, özel hukuk tüzel kişilerine veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ait herhangi bir iş yerinde veya vakıf yükseköğretim kurumlarında çalışamayacakları.

Tamamen yasak kapsamı dışında olanlar;

Memurların üyesi oldukları yapı, kalkınma ve tüketim kooperatifleri,
Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulmuş yardım sandıklarının yönetim, denetim ve disiplin kurulları üyelikleri,
Özel kanunlarda belirtilen görevler.

Memurlar hakkında uygulanan ticaret yasağının zorunluluğu üzerinde tam bir anlaşma olduğu halde "kapsam" ve "sınırları" tartışmalıdır. Gördükleri kamu hizmetlerinin sürekli hizmetler olması, kamu menfaatlerini doğrudan ilgilendirmesi ve bütün çalışmalarını devlete adama durumunda olmaları dolayısıyla memurların ticaretle veya kazanç getiren herhangi bir işle meşgul olması kural olarak kabul edilmemektedir. Memura konan ticaret veya diğer serbest mesleklerin icrası yasağının iki yönü vardır. Biri devlet memurunun tarafsızlığı gereği memurun görevi ile yapılacak ticaret veya herhangi bir kazanç getirici faaliyet arasında doğacak olası bir menfaat çatışmasını engellemek; diğeri ise memurun görevini hakkı ile yapmasını sağlamak için dikkat ve enerjisinin tamamını görevine vermesini sağlamaktır.

Madde incelendiğinde, zirai kazanç doğrudan yasak kapsamına alınmadığı gibi yasak olmayan kapsamına da alınmamıştır. Bu durumda, yargı kararları ve dönemin Devlet Personel Başkanlığı görüşlerine müracaat etmek gerekecektir. Elbette, bunlardan önce bizim de görüşümüze göre, söz konusu faaliyetlerin 657/28 Madde kapsamı dışında olduğudur.

Danıştay 3. Dairesi (T:28.02.1973, E:1973/20, K:1973107) memurların çiftçilik yapmasını ticari bir faaliyet olarak görmezken, Danıştay 7. Dairesi (T: 05.03.1982, E:1980/1364, K:1982/230) memurların çiftçilik yapmasını ticari faaliyet olarak görmektedir.

Arıcılık faaliyetinden gelir eden bir memurun faaliyetini ticari veya diğer kazanç getirici faaliyet olarak görülmemesinden dolayı ticaret yasağı kapsamı dışında olduğuna dair Danıştay 12. Dairesi (T: 21.03.1995, E:1995/275, K:1995/345) kararı bulunmaktadır.

Bu yapılan açıklamalar ışığında, Türk Ticaret Kanununa göre (tacir) veya (esnaf) sayılmalarını gerektirecek bir düzeyde faaliyet olmadığı sürece memurların çiftçilikle-arıcılıkla-hayvancılıkla uğraşmaları ve uğraşıları sonucu gelir elde etmeleri ticaret ve diğer gelir getirici faaliyetlerde bulunma anlamı taşımayacaktır.