Memurların Hediye Almaları Yasak mı?

2007/1 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu İlke Kararında hediye; kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini yapmasını etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik değeri olan ya da olmayan, doğrudan ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat olarak tanımlanmıştır.

657 sayılı Kanunun "hediye alma, menfaat sağlama yasağı" başlıklı 29'uncu maddesi aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.

" Devlet memurlarının doğrudan doğruya veya aracı eliyle hediye istemeleri ve görevleri sırasında olmasa dahi menfaat sağlama amacı ile hediye kabul etmeleri veya iş sahiplerinden borç para istemeleri ve almaları yasaktır.

Kamu Görevlileri Etik Kurulu, hediye alma yasağının kapsamını belirlemeye ve en az genel müdür veya eşiti seviyedeki üst düzey kamu görevlilerince alınan hediyelerin listesini gerektiğinde her takvim yılı sonunda bu görevlilerden istemeye yetkilidir."

Madde ile devlet memurlarının ister görevleri sırasında olsun isterse de görevleri dışında olsun hediye almaları ve menfaat sağlamaları yasak kılınmakla beraber kanun koyucu tarafından Kamu Görevlileri Etik Kuruluna hediye alma yasağının kapsamını belirleme yetkisi verilmiştir. Burada ince nokta, birincisi memurların hediye istemeleri, ikincisi istememiş olsalar dahi menfaat sağlama amacı ile hediye kabul etmelerinin yasak olduğudur. Başka bir ifade ile memurların hediye istemeleri ile hediye kabul etmeleri farklıdır. Hediye isteminde menfaat sağlama amacına bakılmaz iken hediye kabulünde menfaat sağlama amacına bakılmaktadır. Bununla beraber memurların hediye kabul etmeleri ayrıca 657/10 hükmünde "hediyesini kabul edemez" ibaresi ile de açıkça yasak edilmiştir. Bazen, bazı memurların hediye istemesi veya bazı memurlara hediye teklif edilmesi ve akabinde memur tarafından kabul edilmesi 657/10-29 madde hükümlerini aşmak suretiyle "rüşvet" kapsamına dahil edilmesi mümkün olabilmektedir. Genellikle rüşvette genellikle doğrudan çıkar sağlamak amacı yatmakta iken hediyede doğrudan çıkar amacı dışında çıkar sağlamaya matuf bir ihtimal yatmaktadır. Başka bir ifadeyle, hediyede her daim çıkar sağlamak düşüncesi yatmaz.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun "rüşvet" başlığını taşıyan 252'nci maddesinin (1), (2) ve (3) numaralı fıkralarına göre; görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kişi, dört yıldan oniki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için, doğrudan veya aracılar vasıtasıyla, kendisine veya göstereceği bir başka kişiye menfaat sağlayan kamu görevlisi de birinci fıkrada belirtilen ceza ile cezalandırılır. Rüşvet konusunda anlaşmaya varılması halinde, suç tamamlanmış gibi cezaya hükmolunur.

5237 sayılı Kanunun "görevi kötüye kullanma" başlıklı 257'nci maddesinin (1) ve (2) numaralı fıkralarına göre; kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme göstererek, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu'nun "hediye" başlıklı 3'üncü maddesine göre; yukarıdaki maddede sayılan kamu görevlileri, milletlerarası protokol, mücamele veya nezaket kaideleri uyarınca veya diğer herhangi bir sebeple, yabancı devletlerden, milletlerarası kuruluşlardan, sair milletlerarası hukuk tüzelkişiliklerinden, Türk uyruğunda olmayan herhangi bir özel veya tüzelkişi veya kuruluştan; aldıkları tarihteki değeri on aylık net asgari ücret toplamını aşan hediye veya hibe niteliğindeki eşyayı aldıkları tarihten itibaren bir ay içinde kendi kurumlarına teslim etmek zorundadırlar. Ancak, yabancı devlet adamları ve milletlerarası kuruluş temsilcileri tarafından verilen imzalı hatıra fotoğraflarının çerçeveleri bu madde hükümlerine dahil değildir. Hediyelerin bedellerinin tespiti çıkarılacak yönetmeliğe göre Maliye ve Gümrük Bakanlığınca yapılır.

"Görevi ile ilgili olarak her ne şekilde olursa olsun çıkar sağlamak" fiili 657/125-Dc kapsamında kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektirir. Burada geçen çıkar sağlamak maddi olabileceği gibi manevi de olabilir. Bu durumda suçun teşekkülü için memurun görevle ilgili olarak her ne şekilde olursa olsun çıkar sağlamış bulunması gerekmektedir. Burada hareketin şekli hiç önemli değildir. Önemli olan hareketin görevle ilgili ve çıkar sağlama amacı ile yapılmış olması durumudur. Bu konuda Danıştay Onikinci Dairesinin kararında (K: 2019/3434); çıkar sağlama fiili maddi çıkar dışındaki menfaatleri de kapsadığı ve bu kapsamda verilen kademe ilerlemesinin durdurulması cezasında hukuka aykırılık görülmemiştir.

5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun gereği yayımlanan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin "hediye alma ve menfaat sağlama yasağı" başlıklı 15'inci maddesi aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.

" Kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini yapmasını etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik değeri olan ya da olmayan, doğrudan ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat hediye kapsamındadır.

Kamu görevlilerinin hediye almaması, kamu görevlisine hediye verilmemesi ve görev sebebiyle çıkar sağlanmaması temel ilkedir.

Kamu görevlileri, yürüttükleri görevle ilgili bir iş, hizmet veya menfaat ilişkisi olan gerçek veya tüzel kişilerden kendileri, yakınları veya üçüncü kişi veya kuruluşlar için doğrudan doğruya veya aracı eliyle herhangi bir hediye alamazlar ve menfaat sağlayamazlar.

Kamu görevlileri, kamu kaynaklarını kullanarak hediye veremez, resmi gün, tören ve bayramlar dışında, hiçbir gerçek veya tüzel kişiye çelenk veya çiçek gönderemezler; görev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanları veremezler.

Uluslararası ilişkilerde nezaket ve protokol kuralları gereğince, yabancı kişi ve kuruluşlar tarafından verilen hediyelerden, 3628 sayılı Kanunun 3. maddesi hükümleri saklı kalmakla birlikte, söz konusu maddede belirtilen sınırın altında kalanlar da beyan edilir.

Aşağıda belirtilenler hediye alma yasağı kapsamı dışındadır:

a) Görev yapılan kuruma katkı anlamına gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yürütülmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirbaş listesine kaydedilmek ve kamuoyuna açıklanmak koşuluyla alınanlar (makam aracı ve belli bir kamu görevlisinin hizmetine tahsis edilmek üzere alınan diğer hediyeler hariç) ile kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar,

b) Kitap, dergi, makale, kaset, takvim, cd veya buna benzer nitelikte olanlar,

c) Halka açık yarışmalarda, kampanyalarda veya etkinliklerde kazanılan ödül veya hediyeler,

d) Herkese açık konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya buna benzer etkinliklerde verilen hatıra niteliğindeki hediyeler,

e) Tanıtım amacına yönelik, herkese dağıtılan ve sembolik değeri bulunan reklam ve el sanatları ürünleri,

f) Finans kurumlarından piyasa koşullarına göre alınan krediler.

Aşağıda belirtilenler ise hediye alma yasağı kapsamındadır:

a) Görev yapılan kurumla iş, hizmet veya çıkar ilişkisi içinde bulunanlardan alınan karşılama, veda ve kutlama hediyeleri, burs, seyahat, ücretsiz konaklama ve hediye çekleri,

b) Taşınır veya taşınmaz mal veya hizmet satın alırken, satarken veya kiralarken piyasa fiyatına göre makul olmayan bedeller üzerinden yapılan işlemler,

c) Hizmetten yararlananların vereceği her türlü eşya, giysi, takı veya gıda türü hediyeler,

d) Görev yapılan kurumla iş veya hizmet ilişkisi içinde olanlardan alınan borç ve krediler.

Bu Yönetmelik kapsamına giren en az genel müdür, eşiti ve üstü görevliler, bu maddenin 5 inci fıkrası ve 6 ncı fıkranın (a) bendinde sayılan hediyelere ilişkin bir önceki yılda aldıklarının listesini, herhangi bir uyarı beklemeksizin her yıl Ocak ayı sonuna kadar Kurula bildirirler."

Kamu Görevlileri Etik Sözleşmesinde "görevimi, görevle ilişkisi bulunan hiçbir gerçek veya tüzel kişiden hediye almadan, maddi ve manevi fayda veya bu nitelikte herhangi bir çıkar sağlamadan, herhangi bir özel menfaat beklentisi içinde olmadan yerine getirmeyi" taahhüt ederim şeklinde ibare de yer almaktadır.

Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kasım 2009 Basım Tarihli Etik Rehberinde aşağıdaki olayları hediye yasağı kapsamında olduğunu değerlendirmiştir.

Selim Beyin kızının matematik öğretmenine kullandırılmak üzere okula dizüstü bilgisayar hediye etmesi, okul müdürünün de bilgisayarı demirbaşa kaydedip Selim Bey'in kızının matematik öğretmenine tahsis etmesi.
İl'e yeni atanan Vali'ye hoş geldiniz ziyaretinde bulunan bir müteahhidin, kıymetli bir el halısı hediye etmesi.
Yaşlı bir teyzenin, askere giden çocuğuna yardımda bulunan Kaymakam'a, hindi hediye etmesi
Başarılı Çocuklara Yardım Derneği, derneği denetlemekle görevli bir denetim elemanının kızına burs vermesi.
Sınıf annelerinin Öğretmene, Öğretmenler Günü'nde 22 ayar bir bilezik hediye etmeleri.

Sonuç olarak olayın özü şu olmalı ve hayatımızın düsturu yapalım. Kamu görevinde değil de analarımızın babalarımızın kendilerimizin evinde otursaydık bu kamu görevlerinde bulunmasaydık o hediye yine de gelir miydi?