Bilgi Edinme Ücretleri Ne Kadar Olmalıdır?

Dosyayı hazırlayanın rumuzu: Yüksek lisans öğrencisi

24.10.2003 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanununun 10'uncu maddesinin son fıkrasında "Başvurunun yapıldığı kurum ve kuruluş, erişimine olanak sağladığı bilgi veya belgeler için başvuru sahibinden erişimin gerektirdiği maliyet tutarı kadar bir ücreti bütçeye gelir kaydedilmek üzere tahsil edebilir." hükmüne yer verilmiştir.

Bu Kanunun 31'inci maddesinde gereğince yürürlüğe konulan "Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmeliğin" "Başvuru ücretleri başlıklı" 22. maddesinde "Kurum ve kuruluşlar, erişimine olanak sağladıkları bilgi veya belgeler için başvuru sahibinden, bilgi veya belgelere erişimin gerektirdiği inceleme, araştırma, kopyalama, postalama ve diğer maliyet unsurları ile orantılı ölçüde ücret tahsil edebilir. Kurum ve kuruluşlar bu amaçla her yıl bütçe kanununda belirlenecek ilkelere göre bilgiye erişim ücret tarifesi belirler..." hükmüne, geçici 6'ncı maddesinde ise "Geçici Madde 6- 22 nci maddenin birinci fıkrasında belirtilen başvuru ücretlerine ilişkin ilkeler belirleninceye kadar, 2004 yılı için uygulanmak üzere kurum ve kuruluşlar tarafından tespit edilecek tarifelere göre ücret tahsil edilebilir. Ancak erişimine olanak sağlanan bilgi veya belgelerin ilk on sayfalarının kopyaları için, postalama maliyeti dahil herhangi bir ücret alınmaz." hükmüne yer verilmiştir.

Bu hükümler yanında, Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu 2004/158 sayılı kararında şu hususları belirtmiştir.

"4982 sayılı Kanun ile ilgili Yönetmeliğin yukarıda belirtilen hükümleri birlikte değerlendirildiğinde,
1- Kurum ve kuruluşların başvuru sahiplerine istisnalar hariç olmak üzere bilgi verme yükümlülüğünde olduğu,
2- Kurum ve kuruluşların "ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz neticesinde oluşturulabilecek türden bir bilgi veya belge için yapılacak başvurulara" olumsuz cevap verebilecekleri, ancak isterlerse bu başvurulara da olumlu cevap verebilecekleri,
3- Kurum ve kuruluşların bu amaçla kayıtlarındaki bilgi ve belgeleri hızlı etkin ve doğru bir şekilde başvuru sahibinin erişimine açmak için gerekli idari ve teknik tedbirleri almak zorunda oldukları; bu yükümlülüğün kurum ve kuruluşların yerine getirmekle yükümlü oldukları "asli kamu hizmetlerinden" olduğu şeklinde anlaşılması gerektiği,
4- Kurum ve kuruluşların talep edilen bilgi ve belgeler için maliyetle orantılı ücret alabilecekleri, başvuru ücretlerine ilişkin ilkeler belirleninceye kadar 2004 yılı için uygulanmak üzere kurum ve kuruluşlar tarafından tespit edilecek tarifelere göre ücret tahsil edilebileceği, ancak erişimine olanak sağlanan bilgi veya belgelerin ilk on sayfalarının kopyaları için postalama maliyeti dahil herhangi bir ücret talep edilmeyeceği,
5- Başvuru sahiplerinden alınacak ücretin "bilgi veya belgelere erişimin gerektirdiği inceleme, araştırma, kopyalama, postalama ve diğer maliyet unsurları ile orantılı ölçüde" olması gerektiği; bu çerçevede başvuru sahibinden talep edilecek ücret belirlenirken "ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz neticesinde oluşturulabilecek türden bir bilgi veya belge için" idarenin takdirine bağlı olarak olumlu cevap verilecekse, sadece bu başvurular için "inceleme, araştırma ve analiz için yapılan çalışmanın" bir maliyet unsuru olarak diğer maliyet unsurlarıyla birlikte hesaba katılmasının gerekeceği, diğer bütün başvuruların cevaplanmasında asli kamu hizmeti veriliyor olması ve bunun da maaşlı kamu görevlileri vasıtasıyla yapılıyor olması, ayrıca bilgi vermenin kurum ve kuruluşlar için bir yükümlülük ve görev olması nedenleriyle "araştırma ve inceleme" adı altında ek bir maliyet çıkarılmaması, sadece kopyalama ve postalama gibi maliyet unsurlarının başvuru sahibinden alınacak ücretin hesabında dikkate alınmasının gerektiği,
6- Milli Eğitim Bakanlığı'nca tereddüte düşülen "geçmişe yönelik Teftiş Kurulu raporları ile sicil notlarının arşivden çıkarılması, arşiv incelemesi ve ihalelerle ilgili doküman tutarları gibi konularda" ise, bu bilgi ve belgelerin kayıtlarda mevcut bulunması, oluşturulması için ayrı veya özel bir araştırma, inceleme ya da analiz yapılmasının gerekli olmaması nedenleriyle, bu tür bilgi ve belge taleplerinden alınacak ücretin hesabında "inceleme, araştırma veya analizin" birer maliyet unsuru olmayacağı, diğer taraftan arşivden çıkarılmasının 4982 sayılı Kanun ile mezkur Yönetmelikte bahsi geçen "araştırma ve inceleme" kapsamında olmadığı,"

Yukarıdaki hüküm ve açıklamalara göre;

1- 2004 yılı içinde, erişimine olanak sağlanan bilgi veya belgelerin ilk on sayfalarının kopyaları için, postalama maliyeti dahil herhangi bir ücret alınmamıştır.

2- 2005 yılı içindeki ücret tarifelerinin bütçe kanununda belirlenecek ilkelere göre tespit edilmesi gerekmektedir. Yönetmelik hükmü ile belirlemenin Bütçe Kanunları ile yapılacağı belirtilmiş olmasına rağmen böyle bir belirleme yapılmamıştır. Bu nedenle bir üst hukuk normu olarak Kanuna müracaat etmenin uygun olacağını düşünüyoruz. Bilgi Edinme Hakkı Kanununun 10'uncu maddesinin son fıkrasında ücreti bütçeye gelir keydedilmek üzere bir tahsilat yapılabileceği belirtilmiştir. Ancak, bu tahsilat miktarı erişimin gerektirdiği maliyet kadar olması gerekmektedir. Erişimin gerektirdiği maliyet bilgi üretim maliyeti anlamına gelmez. Zira bu halde kamuda üretilen hiçbir bilgiye değer biçilemez. Madde açık olarak bir erişim maliyetinden bahsetmektedir.

4- Mecliste yapılan görüşmelerde 10'uncu maddenin son fıkrasına ilişkin olarak Hükümet "Tahsil edilecek ücretin, erişimin gerektirdiği maliyet tutarı kadar olacağı belirtilerek hem başvuru sahiplerinin hem de kurum ve kuruluşların ek bir maddi yük altına girmelerinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır." gerekçesine, AB Komisyonu ise "Tasarının 10 uncu maddesi, bilgi ve belgeye erişimi düzenlemektedir. Maddenin son fıkrasında, bilgi ve belge karşılığında, erişimin gerektirdiği maliyet tutarı kadar bir ücretin tahsil edilebileceği öngörülmektedir. Bu konuda AB'ye üye ülkelerin mevzuatı incelendiğinde, ülkelerin bazılarında maliyetin ne kadarının karşılanacağı konusunun idarecilerin takdirine bırakıldığı; diğer bazılarında belirli bir sınıra kadar olan maliyetlerin kurum bütçesinden karşılandığı; bu sınırın üstündekilerin, başvuru sahibinden tahsil edildiği görülmektedir. Bu biçimdeki esnek uygulama, hem vatandaşın bilgi edinmesini kolaylaştırmakta, hem de belirli bir meblağı aşan maliyetler söz konusu olduğunda, kamunun kaynak kaybına uğraması engellenmektedir. Komisyonumuz idareye belirli bir takdir yetkisi vermek için maddenin sonunda geçen ?tahsil eder? ibaresini, verilen redaksiyon yetkisi çerçevesinde ?tahsil edebilir? biçiminde değiştirmiştir. Böylece idare, maliyetin belirli bir kısmına kadarını kendisi karşılama, hizmeti bedelsiz sunma yetkisiyle donatılmış olmaktadır. 10 uncu madde bu değişiklikle birlikte kabul edilmiştir." gerekçelerine yer vermiştir. Her iki gerekçe birlikte incelendiğinde bilgi ve belgelerin vatandaşın bilgi edinmesini kolaylaştırıcı bir nitelikte sunulması gerektiği açık olarak görülmektedir.

5- Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde Milli Eğitim Bakanlığının soru başına 2 YTL istemesi, kar amaçlı çirkin bir yaklaşımdır. Milli Eğitim Bakanlığı Ölçme ve Değerlendirme Merkezinin görevi soru hazırlamaktır. Bu görev için kendisine bütçeden (vatandaşın vergileri) para aktarılmaktadır. Tüm bunlar görmezden gelinip kar saikiyle hareket edilmesi bilgi edinme hakkını bir süre işlemez hale getirecektir.

Bu çerçevede, astronımik paralar istenen ziyaretçilerin dava yoluna gitmeden önce yeniden Bilgi Edinme Değerlendirme Kuruluna başvuruda bulunmalarının uygun olacağını düşünüyoruz.