Vetolu il özel idareleri yasası Meclis'te görüşüldü

İl Özel idarelerini yeniden yapılandıran, görev ve yetkilerini genişleten yasanın vetolu 3, 6, 7, 10, 13 ve 13. maddeleri TBMM Genel Kurulu'nda kabul edildi. Görüşmeler yarın da sürecek.
Yasa ilk olarak TBMM Genel Kurulu'nda 24 Haziran 2004 tarihinde kabul edilmişti. Ancak, yasa 10 Temmuz 2004 tarihinde Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer tarafından, İl Özel İdaresi Kanunu'nun 3, 6, 7, 10, 11, 13, 15, 18, 25, 35, 45, 47, 52 ve geçici 1. maddelerinde il özel yönetimlerinin yapılanması ve işleyişine yönelik köklü değişiklikler getirdiği, bu düzenlemelerin hukukun genel ilkelerine, anayasal kurallara ve kamu yararına uygun düşüp düşmediğinin değerlendirilmesi ve yeniden görüşülmesi için TBMM'ye iade edilmişti. Yasa bugün yeniden ele alındı. Genel Kurul' da yapılan görüşmelerde yasanın vetolu 3, 6, 7, 10, 13 ve 13. maddeleri kabul edildi.

Yasa, kanunlarla başka bir kamu kurum ve kuruluşuna verilmeyen mahalli müşterek nitelikteki her türlü görev ve hizmetin yapılmasını, gerekli kararların alınmasını, uygulanmasını ve denetlenmesini İl Özel idarelerine veriyor. Yoksullara mikro kredi verilmesi, İl Özel İdaresi'nin görev ve sorumlulukları arasında yer alıyor. İl Özel idarelerinin görev alanının ilin sınırlarını kapsamasını öngören yasaya göre, idarenin organları, İl Genel Meclisi ve İl Encümeni'nden oluşacak. İl Özel İdaresi bünyesinde yerel hizmetleri ve görevleri yerine getirmek için büyükşehirlerde daire başkanlıkları, diğer illerde de müdürlükler şeklinde birimler oluşturulacak. İlçelerde ise İl Özel İdaresi'yle ilgili görevleri kaymakam yerine getirecek.
Yasayla getirilen bazı düzenlemeler, Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı'nın yasalaşmasıyla işlerlik kazanacak. Bazı bakanlıkların taşra teşkilatlarının özel idarelere devredilmesiyle bu alanlara ilişkin görev ve yetkilerle çalışacak personele ilişkin tasarruflar da İl Özel İdaresi'nce gerçekleştirilecek.

İL GENEL MECLİSİ SEÇİLMİŞ ÜYELERDEN OLUŞACAK
İl Özel İdaresi'nin karar organı niteliğindeki İl Genel Meclisi, seçilmiş üyelerden oluşacak. İl Genel Meclisi'nin başkanı, üyeleri arasından seçilecek. Yürütme organı olarak görev yapacak İl Encümeni ise valinin başkanlığında, İl Genel Meclisi'nin üyeleri arasından seçeceği 5 kişi ile valinin her yıl birim amirleri arasından seçeceği 5 üyeden oluşacak. Valinin katılmadığı encümen toplantılarına Genel Sekreter başkanlık edecek. İl Genel Meclisi bütçe hazırlamak, borçlanmaya karar vermek gibi ana yetkilerle donatılacak. İl Encümeni ise uygulamalara ilişkin kararları verecek.

Vali, İl Özel İdaresi'nin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisi olarak idarenin sevk ve idaresinden, hak ve çıkarlarının korunmasından sorumlu olacak. Organlar, İl Özel İdaresi Teşkilatı, Genel Sekreterlik, Mali İşler, Sağlık, Tarım, İmar, İnsan Kaynakları ve Hukuk İşleri birimlerinden oluşacak. İlin coğrafi ve sosyo-ekonomik durumu dikkate alınarak ihtiyaca göre İl Genel Meclisi'nin kararıyla başka birimler de kurulabilecek.

İl Özel İdaresi personeli vali tarafından atanacak ve İl Genel Meclisi'nin bilgisine sunulacak. Norm, kadro unvan ve sayıları dahilinde olmak üzere sözleşmeli personel çalıştırılabilecek, diğer kamu kurumlarından geçici personel görevlendirilebilecek. Sözleşmeli ve işçi statüsünde çalışanlar hariç olmak üzere İl Özel İdaresi memurlarına başarı durumlarına göre toplam memur sayısının yüzde 10'unu ve devlet memurlarına uygulanan aylık katsayının 20 bin gösterge rakamının çarpımı sonucu bulunacak miktarı geçmemek üzere en fazla iki ikramiye ödenecek. Büyükşehir belediyelerinde bu rakam 30 bin olarak uygulanacak.

İl Özel idarelerinin iç denetimi, Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Yasası hükümleri uyarınca yapılacak, dış denetim ise Sayıştay tarafından gerçekleştirilecek. İl Özel idarelerinin harcama yetkilisi, ödenek tahsis edilen her birimin en üst yöneticisi olacak.

İl Özel İdaresi, görev ve hizmetlerinin gerektirdiği giderleri karşılamak amacıyla belli koşullarla borçlanma yapabilecek, tahvil ihraç edebilecek. Dış borçlanma, Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde ve sadece İl Özel İdaresi'nin yatırım programında yer alan projelerin finansmanı amacıyla yapılabilecek.
İl Özel İdaresi ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin yüzde 50'sinden fazlasına sahip olduğu şirketlerinin faiz dahil iç ve dış borç stok tutarı, en son kesinleşmiş bütçe gelirleri toplamının, yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarını aşamayacak. Bu miktar, büyükşehir belediyeleri için 1.5 kat olarak uygulanacak.

İl Özel İdaresi ve bunların sermayesinin yüzde 50'sinden fazlasına sahip oldukları şirketler, bütçe gelirlerinin yılı içinde yüzde 10'unu geçmeyen iç borçlanmayı, İl Genel Meclisi'nin kararıyla, geçen miktarları ise İl Genel Meclisi'nin salt çoğunluğunun kararı ve İçişleri Bakanlığı'nın onayıyla yapabilecek. İl Özel idarelerinin teknoloji ve büyük miktarlı altyapı yatırımları, DPT Müsteşarlığı'nın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla yapılacak, miktar sınırlaması aranmayacak.

Kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında şirket kurabilecek olan İl Özel idarelerinin kamudan alacak ve borçları takas ve mahsup edilecek ancak Hazine alacakları bunun dışında tutulacak.

Cezaları da düzenleyen yasaya göre, İl Özel İdaresi'nin görev ve yetki alanlarına giren konularda kararlara aykırı davrananlara, mevzuatta başka bir ceza öngörülmemişse 300 milyon liraya kadar ceza verilecek. İşyerleri adına işlenen suçlarda bu ceza iki katı olarak uygulanacak. Suçun yeme, içme, eğlenme, dinlenme, yatma, bakım ve temizlenme gibi ihtiyaçlarla ilgili olarak ticaret, sanat ve meslekleri yapanlar tarafından işlenmesi durumunda, ayrıca 3-7 gün arasında işyerleri kapatılacak.

İl Özel İdaresi'nin görev ve sorumluluk alanlarında bulunan tesislere zarar verilmesi halinde, eski durumuna getirmek için yapılan masraflar yüzde 30 fazlası ile tahsil edilecek. Cezalar İl Encümeni tarafından verilecek, ancak vali ve kaymakam da 3 güne kadar kapatma ve 100 milyon liraya kadar para cezası verebilecek.

İl Özel idareleri, İl Genel Meclisi'nin kararıyla görev alanıyla ilgili konularda uluslararası teşekkül ve organizasyonlara kurucu üye olabilecek, bunlarla ortak faaliyet ve hizmet projeleri gerçekleştirebilecek.

Diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla bedelli ya da bedelsiz olarak ticari işbirliğine gidebilecek olan İl Özel idareleri, meslek kuruluşları, kamu yararına çalışan dernekler, vergi muafiyeti tanınmış vakıf kurumlarından geçici personel ve meslek odaları ile de ortak hizmet projeleri gerçekleştirebilecek.

İl Özel idareleri, kendilerine ait taşınmazları, asli görev ve hizmetlerinde kullanmak üzere ve 25 yılı geçmemek koşuluyla diğer kamu kurum ve kuruluşlarına tahsis edebilecek veya kiralayabilecek. Yangın, sanayi kazaları, deprem ve diğer doğal afetlere karşı acil durum planlaması yapacak ve buna ilişkin ekip ve donanımı yapmakla yükümlü olacak İl Özel idareleri, halkın bu anlamda eğitimi için gerekli önlemleri de alacak.

Kaymakamlar, valinin verdiği il özel idare görevlerini yapmakla yükümlü olacaklar ve bu görevleri karşılığında 12 bin rakamının aylık katsayı ile çarpımıyla bulunacak miktarda ek ödenek alacaklar.

VETO GEREKÇELERİ
Yasa, 10 Temmuz 2004 tarihinde Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer tarafından, İl Özel İdaresi Kanunu'nun 3, 6, 7, 10, 11, 13, 15, 18, 25, 35, 45, 47, 52 ve geçici 1. maddelerinde İl Özel yönetimlerinin yapılanması ve işleyişine yönelik köklü değişiklikler getirdiği, bu düzenlemelerin hukukun genel ilkelerine, anayasal kurallara ve kamu yararına uygun düşüp düşmediğinin değerlendirilmesi ve yeniden görüşülmesi için TBMM'ye iade edilmişti. Yasanın veto gerekçesinde şu ifadeler yer aldı:

"İl Özel Yönetimi tanımlanırken, 'il halkı' yanında ilin yerel ortak gereksinmelerinin de bu yönetimlerce karşılanacağına yer verilerek, il özel yönetimleri farklı bir boyuta taşınmaktadır. İl özel yönetimindeki yetkileri zayıflatılan vali, devletin ve hükümetin ildeki temsilcisi olmasına karşın gücünü ve etkisini yitirmektedir. Ayrıca, pek çok maddesi Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu'nca kabul edilen Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Yasa Tasarısı'nda, merkezi yönetimin il örgütlerinin çoğunun kaldırılması, kimilerinin de yerel yönetimlere devredilmesi öngörülerek valinin il genel yönetimindeki yetkileri de azaltılmaktadır. Yürürlüğe girmemiş bir düzenlemeye dayanılarak il genel meclisine görev ve yetki verilmesi, yasa yapma tekniğine uygun düşmemekte, hukuk devleti ilkesiyle bağdaşmamaktadır. Anayasaya göre, idari işlem ve eylemlerin hukuka uygunluk denetimi idari yargı yerlerince yapılmaktadır. Bu sistemin önüne, Kamu Yönetimi Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Yasa Tasarısı'nın incelenmesinden anlaşıldığı üzere, yine hukuka uygunluk denetimi yapan bir birimin eklenmesi anayasal sorun yaratacak niteliktedir. Kararlar arasındaki çelişkinin yoğunlaşması yargıya karşı güven bunalımına neden olacaktır."