Yanardağ patlaması, her an Türkiye'de de olabilir

Ülkemizde birçok volkanik dağ bulunduğu, Ağrı Dağı'nın volkanik bir dağ olduğu belirtildi.

Selçuk Üniversitesi (SÜ) Mimar Mühendislik Fakültesi Jeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Fetullah Arık, Türkiye'de volkanik faaliyetlerin milattan önceki yıllara kadar dayandığını belirterek, Çatalhöyük kazılarında bazı evlerin duvarlarında Hasandağı'nın patlamasına ait resimler bulunduğunu anlattı.

İzlanda'da yanardağın patlaması ve oluşturduğu kül bulutunun tüm Avrupa'yı etkilemesinin ardından dünyadaki volkanik faaliyetler tekrar gündeme geldi. Binlerce yıldır doğal afetler içinde yer alan ve birçok medeniyetin yok olmasına yol açan volkanik patlamalar, Türkiye içinde risk içeriyor. Dünyada bin 500 civarında aktif volkan olduğunu ve her yıl bunların yaklaşık 50'sinin faaliyete geçtiğini belirten SÜ Mimar Mühendislik Fakültesi Jeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Fetullah Arık, "Bunlardan en tehlikeli olanlar Güneydoğu Asya ve Pasifik Okyanusu kıyısında bulunan ve Ateş Çemberi olarak da adlandırılan 100 adet volkanik dağdır. Volkanik faaliyetler, yakınındaki veya uzağındaki yaşamı doğrudan veya dolaylı yoldan tehdit etmektedir. Bazen afetler volkanik faaliyetle eş zamanlı gelişirken, bazen de volkan oldukça suskunken aniden faaliyete geçebilir. Volkanların etkileri büyüklüklerine, olayın yayılımına, yollarında canlı olup olmamasına bağlı değişmektedir" dedi.

300 BİNDEN FAZLA İNSAN HAYATINI KAYBETTİ

Volkanik felaketlerin binlerce yıldır insan yaşamını tehdit ettiğini ifade eden Yrd. Doç. Dr. Arık, şunları söyledi: "Milattan Sonra 1500'den beri volkanik faaliyetler sebebiyle 300 binden fazla insan yaşamını yitirmiştir. Ölen insanların çoğu belli başlı birkaç büyük patlamanın sonucunda yaşamlarını yitirmiştir. Örneğin, Tambora Volkanı'nın 1815'teki patlamasıyla 90 binden fazla insan, doğrudan veya mahsullerin ve ekinlerin yok olmasına bağlı olarak açlıktan ölmüştür. 20. yüzyılda Pelee (1902 patlaması 30 bin kişi) ve Nevado del Ruiz (1985 patlaması 23 bin kişi) volkanları 50 binden fazla kişinin ölmesine neden olmuştur. Günümüzde felaket bölgelerinin belirlenmesi ve erken uyarı sistemleri mümkün olsa da, her geçen gün bu tehlikeyle yüz yüze olan insan sayısı artmaktadır. Bilim adamları 2000 yılında en azından 500 milyon insanın volkanların riski altında olduğunu belirtmişlerdir."

VOLKANİK FAALİYETLER ÖNCEDEN TESPİT EDİLEBİLİR

Volkanik faaliyetlerin önceden tespit edilebilme şansı olduğunu ifade eden Arık, sözlerine şöyle devam etti: "Volkan püskürmesinin tahminindeki ilk basamak ilgili volkanın aktif olup olmadığının tespitidir. Bir volkan, tarihi zamanlar içerisinde püskürdü ise aktif olarak kabul edilmelidir. Volkanların aktif ömrünün 1-2 milyon yıl arasında olduğu tahmin edilmektedir. Volkanik faaliyetleri önceden tespit etmenin ilk yolu magma hareketinin zeminde oluşturduğu termal değişiklik ve gaz çıkışlarının uydular aracılığıyla gözlenerek merkezlere aktarılmasıdır. Ayrıca magmanın yüzeye yaklaşmasıyla volkanın çevresinin daha sıcak bir hale gelmesi, kızılötesi teleskop ve hava fotoğraflarında ortaya çıkacağı için bu da başka bir yöntem olarak kullanılabilir."

Patlama öncesi bazı volkanların yüksekliklerinde artış da gözlenebildiğini ifade eden Arık, şöyle konuştu: "Volkanik patlama, milyonlarca ton magmanın yüzeye doğru transferini içerdiğinden volkanların yüksekliğinde değişikliğe sebep olur. Örneğin Hawaii'deki Kilauea'nın zirvesi, patlama öncesi aylarda bir metreye yakın yükselmiştir. Bir diğer örnek ise Mount St. Helens'dir. Mount St. Helens'in yamacı günde iki metre olmak üzere 100 metre kadar yükselmiştir."

Sıcak su kaynaklarındaki ısı değişikliklerinin de volkanik bir faaliyete işaret olabileceğini anlatan Arık, sözlerini şöyle sürdürdü: "Volkanik patlamanın yaklaşmasıyla, sıcak su kaynakların ve krater göllerinin sıcaklıkları artar. Ayrıca volkan yanlarında bulunan fümerollerden çıkan gazlarda Hidroklorik Asit, Hidrojen Florür ve Karbondioksit miktarlarında artış gözlenebilir. Ayrıca sıcaklık artışıyla kayaçların manyetik özelliklerinde değişiklik meydana gelebilmektedir. Bu değişikliğin tespiti yine sürekli yapılmakta olan gözlemler sayesinde ortaya çıkmaktadır."

ANADOLU AKTİF BİR VOLKAN VOLKANİK KUŞAK ÜZERİNDE

Türkiye'nin de aktif bir volkan kuşağının üzerinde yer aldığını ve tarih içinde Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde volkanik faaliyetlerin yaşandığını ifade eden Arık, şöyle konuştu: "Türkiye'de insanların yaşadığı dönemlerde volkanik faaliyetlerin oluştuğuna dair arkeolojik ve jeolojik kanıtlar var. Özellikle Manisa'nın Kula ilçesinde volkanik küllerin içinde bulunan insan ayak izlerinin, volkan patlamasından kaçan bir insana ait olması da yakın zamanda ülkemizde de volkanik faaliyetlerin gerçekleştiğinin bir kanıtıdır. Ayrıca, Konya'nın Çumra ilçesinde bulunan ve dünyanın en eski yerleşim birimi olma özelliği olan Çatalhöyük'te yapılan kazılar sırasında, bir evin duvarına çizilen volkanik patlama resminin büyük ihtimal Hasan Dağı'nın patlamasıyla alakalı olarak çizildiği tahmin ediliyor. Yani ülkemizde volkanik faaliyetlerin tarihi milattan öncelere kadar dayanıyor."

Ülkemizde birçok volkanik dağ bulunduğunu dile getiren Arık, "Türkiye'nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağı, volkanik bir dağdır. Bunun yanı sıra Nemrut, Süphan, Karacadağ, Kapadokya Bölgesi, Konya ve yakın çevresi, Batı Anadolu ve diğer pek çok bölgede volkanik dağlar ve bu dağlardan fırlayan malzemelerle oluşan kayaçlar bulunmaktadır" dedi.

Türkiye'de bulunan pek çok jeotermal su çıkışının da volkanik sahalarla alakalı olduğunu anlatan Arık, sözlerini şöyle tamamladı: "Mevcut bilgimize göre, Türkiye'de yakın zamanda faaliyete geçmesi beklenen bir volkanik faaliyet yok. Ancak, depremler ve diğer doğa olaylarında olduğu gibi volkanik faaliyetlerinde kesin oluş tarihini bilmemiz çok güçtür. Bir volkan, tarihi zamanlar içinde faaliyet göstermişse, aktif olarak kabul edilmeli ve buna göre önlemler alınmalıdır."