Sandıktan çıkan 26 maddelik yeni hayat
Referandum sandığından 'EVET'in çıkmasıyla birlikte Türkiye bu sabah yeni bir güne uyandı. EVET'le birlikte hayatımızda pek çok şey değişti. Anayasa Mahkemesi'nin şu anki 4 yedek üyesi asıl üye oldu. 7 üyeli HSYK, bir ay içinde 22 üye ile üç daire şeklinde yapılandırılacak. Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları da Yüce Divan'da yargılanacak
Halkoylamasından yaklaşık yüzde 58 'evet' oyu çıkmasıyla birlikte 26 maddelik anayasa değişikliği paketi de kabul edilmiş oldu. Anayasa değişikliklerinin referandumdan onay alması ile birlikte TBMM'nin 1 Ekim'de başlayacak yeni yasama döneminde yeni maddelere uyum çerçevesinde, yasalar görüşülecek.
Referandumdan çıkan 'Evet' oyu ile birlikte madde madde değişen anayasanın getirdiği yeni düzenlemeler şöyle:
10. MADDE/POZİTİF AYRIMCILIK: Yapılan bu değişiklikle 'pozitif ayrımcılık' kavramı Anayasaya girdi. Maddede yer alan 'Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür' ibaresine 'Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz' cümlesi ile 'Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz' fıkrası eklendi.
20. MADDE/FİŞLEMEYE ANAYASAL ÖNLEM: Kişisel verilerin gizliliği konusunda önemli bir adım atıldı. Fişlemeye karşı anayasal bir önlem getirildi. Buna göre herkes, kişisel verilerin korunmasını isteyebilecek. Bu hak ile kişiler kendisiyle ilgili veriler hakkında bilgilendirilebilecek, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını da öğrenebilecek.
23. MADDE/SEYAHAT ENGELİ KALKTI: Askerlik veya vergi borcu nedeniyle yurtdışına çıkış yasağı konmayacak. Buna göre, vatandaşın yurtdışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması sebebiyle hakim kararına bağlı olarak sınırlanabilecek.
51. MADDE/SENDİKAL ÖZGÜRLÜK: İşçiler, aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olabilecek. Uluslararası Çalışma Teşkilatı'nın ilgili sözleşmesine aykırı olan anayasanın hükmü kaldırıldı.
53. MADDE/MEMURLARA TOPLU SÖZLEŞME: Memurlar bundan böyle toplu sözleşme yapacak. Anayasa giren yeni hükümle, memur ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı getirildi.
54. MADDE/GREV ZARARINI SENDİKA ÖDEMEYECEK: Siyasi grev, lokavt, dayanışma grevi, genel grev, işi yavaşlatma ve direniş yasağı olmayacak. İşyerindeki grev zararını sendika ödemeyecek. Grev ve lokavt hakkına sınırlamalar getiren, anayasanın 54. maddesinin üçüncü ve yedinci fıkraları yürürlükten kaldırıldı.
74. MADDE/OMBUDSMANLIK SİSTEMİ GELDİ: Vatandaşların idareyle ilgili şikayetlerine Kamu Denetçisi bakacak. Yapılan düzenlemeyle Kamu Denetçiliği Kurumu (ombudsman) oluşturuldu. Kurum, TBMM Başkanlığı'na bağlı olarak kurulacak ve idarenin işleyişi ile ilgili şikayetleri inceleyecek. Kamu baş denetçisi, TBMM tarafından gizli oyla ve 4 yıl için seçilecek.
84. MADDE/TÜRK VE TUĞLUK'A SİYASET YOLU: Partisi kapatıldığı için yasaklanan isimlerin artık milletvekilliği düşmeyecek. Anayasanın 'Milletvekilliğinin Düşmesi' başlıklı 84. maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırıldı. Anayasa Mahkemesi'nin DTP'nin kapatılmasına ilişkin verdiği karar ile, Ahmet Türk ve Aysel Tuğluk, milletvekili sıfatını kaybetmişti. Referandum oylaması ile anayasa değişikliklerinin geçmesiyle şimdi iki eski vekil Anayasa Mahkemesi'ne başvurup milletvekilliklerinin iadesini talep edebilecek.
94. MADDE/TBMM BAŞKANI'NIN GÖREV SÜRESİ: TBMM Başkanı'nın 2 artı dönem sonu olan görevi süresi anayasaya eklendi. Buna göre, TBMM Başkanlık Divanı seçimleri her yasama döneminde iki kez yapılacak ve ilk seçilenlerin görev süresi iki yıl, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi ise o yasama döneminin sonuna kadar devam edecek.
125. MADDE/YAŞ'A YARGI YOLU: Yüksek Askeri Şura'da ihraç edilen yargıya gidebilecek. Kadrosuzluktan emekli edilenler ise dönemeyecek. Şimdi bu sürecin nasıl işleyeceğine ilişkin, yeni yasal düzenlemeler de yapılması gerekiyor. Yeni yasal düzenlemelerde göreve iade edilecek kişinin hangi rütbe ve kıdemden göreve döneceği, tazminat olasılığı gibi unsurların yer alması gerekecek.
128. MADDE: MEMURLARIN ÖZLÜK HAKLARI: Yasalar dışında toplu sözleşmelerle de memurlara özlük hakları sağlandı. Memur ve diğer kamu görevlilerinin nitelik, atanma, aylık, ödenek gibi özlük hakları kanunla düzenlenecek.
129. MADDE/DİSİPLİN CEZALARI İÇİN YARGIYA: Memurlar, disiplin cezalarına karşı yargıya başvurabilecek. Memurlar ve diğer kamu görevlilerine verilen uyarma ve kınama cezaları da yargı denetimine açıldı.
144. MADDE/ADALET DENETÇİLERİ: Adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığı'nca denetimi, adalet müfettişleri ile hakim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yapılacak.
145. MADDE/ASKERE SİVİL YARGI YOLU AÇILDI: Darbe girişiminde bulunan askerler, sivil mahkemelerde yargılanacak. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar her halde adliye mahkemelerinde görülecek. Savaş hali haricinde, asker olmayan kişiler asker? mahkemelerde yargılanamayacak.
146. MADDE/ANAYASA MAHKEMESİ YENİDEN YAPILANDIRILDI: Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısı 11'den 17'ye çıkartıldı. TBMM, 3 üyeyi seçecek. Cumhurbaşkanı, 4 üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hakim ve savcılar ile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından doğrudan atayacak. 10 üyeyi de Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay ve YÖK'ün adayları içinden Cumhurbaşkanı atayacak. Aday belirleyecek kurumlarda yapılan seçimlerde her üye adayların her biri için ayrı ayrı oy verebilecek.
147. MADDE/12 YIL SINIRI: Yeni Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilecek.
148. MADDE/PAŞALAR DA YÜCE DİVAN'A: Anayasa Mahkemesi vatandaşların bireysel başvurularına da bakacak. Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları ve Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan'da yargılanacak. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Genel Kurul'un yeniden inceleme sonucu verdiği kararlar kesin olacak.
149. MADDE/12 ÜYEYLE KARAR: Anayasa Mahkemesi, anayasa iptalleri ve partilerin kapatılmasına, en az 12 üyenin oyuyla karar verecek. Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi için komisyonlar oluşturabilecek. Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için üye tam sayısının üçte ikisinin oyu aranacak.
156. VE 157. MADDE/ASKERLİK HİZMETİNİN GEREKLERİ: Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi üyelerinin disiplin ve özlük işlerinde askerlik hizmetinin gereklerine bakılmayacak. Bunun için hakimlik teminatı esasları dikkate alınacak.
159. MADDE/HSYK'YA YENİ YAPI: Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) halen 7 olan asıl üye sayısı 22'ye, 5 olan yedek üye sayısı ise 10'a çıkarıldı. 4 üyeyi Cumhurbaşkanı atayacak. 3 üye Yargıtay'da, 2 üye Danıştay'da, 1 üye Türkiye Adalet Akademisi'nde seçilecek. 7 üye adli yargıdaki, 3 üye idari yargıdaki kürsü hakimlerinden olacak. 3'er aday belirleyecek kurumlarda yapılan seçimlerde her üye adayların her biri için ayrı ayrı oy verebilecek. HSYK, 3 daire halinde çalışacak.
166. MADDE/'ESK' ANAYASAYA GİRDİ: Ekonomik ve Sosyal Konsey (ESK) anayasal kurum haline geldi; Konsey, ekonomiye ilişkin konularda hükümete danışmanlık yapacak.
GEÇİCİ 15. MADDE/DARBECİLER YARGILANACAK: 12 Eylül 1980 darbecileriyle o dönem görev yapan hükümet üyeleri ve darbe dönemi işlemlerine karşı davalar açılabilecek. Evet oyu ile birlikte anayasanın, 12 Eylül dönemindeki Milli Güvenlik Konseyi üyeleri ile bu dönemde kurulan hükümetler ve Danışma Meclisi'nde görev alanların yargılanmasını önleyen geçici 15. maddesi yürürlükten kaldırıldı.
GEÇİCİ MADDE/YEDEK ÜYELER 'ASIL ÜYE' OLDU: Kabul edilen paketle anayasaya yeni bir geçici madde de eklendi. Buna göre, Mevcut Anayasa Mahkemesi üyeleri 65 yaşına kadar görevlerini sürdürecek. Yedek üyeler asıl üye sıfatını kazanacak. HSYK, 30 gün içinde yeni hükümlere göre yapılandırılacak. ANKARA - AKŞAM
Türkiye dün 25 maddelik anayasa değişiklik paketi için referanduma gitti. 49 milyon seçmen 151 bin sandıkta tercihini yaptı. Yüzde 58 oyla kabul edilen paket ve getirdiği düzenlemeler şöyle:
Kadına pozitif ayrımcılık: Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahip olacak. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlü olacak. Bu maksatla alınacak önlemler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamayacak. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vezife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak önlemler eşitlik ilkesine aykırı sayılamayacak.
Türban MADDESİ?Mİ?: Anayasanın ?eşitlik? başlıklı 2. maddesine, ?Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı yorumlanamaz? hükmü eklenecek. Bu ifadenin, türbanla ilgili atılacak adımlara zemin oluşturacağı iddia ediliyor.
Bireysel verilerin korunması: Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahip olacak. Kişisel veriler, ancak yasada öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilecek. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller yasayla düzenlenecek.
Yurtdışına çıkış yasağı: Vatadaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hakim kararına bağlı olarak sınırlanabilecek.
Çocuk hakları: Her çocuk, yeterli himaye ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahip olacak. Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu önlemleri alacak.
Memurlara toplu sözleşme hakkı: Memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahip olacak. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kurulu'na başvurabilecek. Ancak Uzlaştırma Kurul kararları kesin ve toplu sözleşme hükmünde olacak.
Siyasi greve yeşil ışık: Çalışanlar, aynı anda birden fazla sendikaya üye olabilecek. Greve katılan işçilerin ve sendikanın işyerinde sebep oldukları maddi zarardan sendika sorumlu tutulamayacak. Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişler yapılabilecek.
Kamu denetçiliği: Herkes bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahip olacak. TBMM Başkanlığı'na bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikayetleri inceleyecek. Kamu başdenetçisi, TBMM tarafından gizli oyla 4 yıl için seçilecek.
Parti kapatmada vekillik düşmeyecek: Partilerin kapatılmasına neden olan milletvekillerinin vekilliği düşmeyecek.
YAŞ'a yargı yolu: YAŞ'ın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç, her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açık olacak.
Disiplin cezalarına yargı yolu: Memurlara verilen uyarma ve kınama cezaları da yargı denetimine tabi tutulacak.
İç denetçiler: Adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri Adalet Bakanlığı müfettişleri ile hakim ve savcı mesleğinden olan iç denetciler tarafından yapılacak. Araştırma inceleme ve soruşturam işlemlerini sadece adalet müfettişleri yapabilecek.
Darbe suçları sivil yargıda: Askeri mahkemeler, asker kişilerin sadece askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri askeri suçlara ait davalara bakacak. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar her halde sivil mahkemelerde görülecek.
Anayasa Mahkemesi'nin yapısı: Anayasa Mahkemesi 17 üyeden oluşacak. TBMM, iki üyeyi Sayıştay'dan, bir üyeyi ise baro başkanlarının avukatlar arasından gösterecekleri 3'er aday arasından gizli oylamayla seçecek. Cumhurbaşkanı ise 14 üye seçecek. Cumhurbaşkanı üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay, birer üyeyi Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, üç üyeyi YÖK'ün belirleyeceği öğretim üyelerinden, dört üyeyi avukatlar ve Anayasa Mahkemesi raportörlerinden seçecek.
Bireysel başvuru: Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapılabilecek. Herkes, AİHS kapsamındaki anayasal hak ve özgürlüklerden birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla ve kanun yollarının tüketilmiş olması şartıyla anayasa Mahkemesine başvurabilecek. Bireysel başvurularında duruşma yapılmasına karar verilebilecek.
Yüce Divan'a yargı yolu: Yüce divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek.
Komutanlar da Yüce Divan'da yargılanacak: Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanları görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan'da yargılanabilecek.
Kapatma üçte iki oyla: Anayasa mahkemesi 2 bölüm ve Genel Kurul halinde çalışacak. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Genel Kurul'ca bakılacak. Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için üye tam sayısının ücte iki oy çokluğu şart olacak.
Hâkimlik teminatı: Askeri Yargıtay ve askeri Yüksek İdare Mahkemesi'nin kuruluşu, işleyişi yargılama usulleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenecek.
HSYK silbaştan: 7 üyeli Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 22 asıl 12 yedek üyeden oluşacak. Üç daire halinde çalışacak. Kurulun Başkanı Adalet Bakanı olacak. Adalet Müsteşarı Kurulu'un tabi üyesi olacak. Kurul'un 4 asıl üyesi Cumhurbaşkanı tarafından seçilecek. 3 üyesi Yargıtay, 2 üyesi Danıştay, 1 üyesi Adalet Akademisi, 7 üyesi adli yargı hâkim ve savcılarınca, 3 üyesi idari yargı hakim ve savcıları tarafından 4 yıllığına seçilecek. HSYK'nın meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargıya başvurulamayacak. Böylece daha önce yargı yoluna gidemeyen Van Savcısı Ferhat Sarıkaya gibi meslekten atılanlar yargıya başvurabilecek. HSYK 30 gün içinde yeniden yapılandırılacak.
ESK anayasal kurum: Ekonomik ve Sosyal Konsey, anayasal kurum haline gelecek.
Darbecilere yargı yolu: Mevcut anayasının 12 Eylül askeri darbesini yapanlara yargı yolunu kapatan Geçici 15 maddesi yürürlükten kaldırılacak.
Mevcut üyeler 65 yaşı tamamlayacak: Anayasa Mahkemesi'nin mevcut yedek üyeleri kanun yürürlüğe girdiği tarihte asıl üye olacak. Kanun yürürlüğe girdiği tarihte üye olanlar yaş haddine(65) kadar görevlerine devam edecek.
Mevcut üyeler ne olacak?: Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 30 gün içinde HSYK üyeleri seçilecek. Mevcut üyeler sürelerinin sonuna kadar kalacak.
Danıştay'a fren: Yargı yetkisi, yerindelik denetimi şeklinde kullanılamayacak. Bu hükümle Danıştay'ın yerindelik denetimi yaparak bazı özelleştirme ihalelerini iptal etmesinin önüne geçiliyor. - MİLLİYET