Doğum öncesi ve sonrası verilen mazeret ve aylıksız izinler bir çok tartışmaya neden olmaktadır. Hukuki metinlerin yorumlanmasından ortaya çıkan farklılıklardan dolayı uygulamada kurumdan kuruma değişiklikler yaşanabilmektedir. Memurlar.NET olarak, sitemiz Uzmanlar Ekibinin hazırladığı bu konuya ilişkin dosyanın hem memurlara hem de Kanun uygulayıcılarına yol göstermesini umuyoruz. Ayrıntılar için tıklayın.

---

Doğum İzinleri;
*Mazaret (doğum) izinleri,
*Erkek memura eşinin doğum yapması nedeniyle verilen izinler ve
*Aylıksız izinler,
olmak üzere 3 ana başlık altında incelenecektir.

---

Mazeret (Doğum) İzinleri

Madde Hükümleri
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun Mazeret İznini düzenleyen 104'üncü maddesinde doğum öncesi ve doğum sonrası aylıklı izinler düzenlenmiştir. Buna göre; ?Kadın memura doğum yapmasından önce 3 hafta ve doğum yaptığı tarihten itibaren 6 hafta müddetle izin verilir. Bu süreden sonra da 6 ay süre ile günde birbuçuk saat süt izni verilir.
............
Erkek memura, karısının doğum yapması sebebiyle isteği üzerine üç gün izin verilir.
.........
Bu izinler sırasında özlük haklarına dokunulmaz. ? hükmü yer almaktadır.

Doğum yapan memura verilecek aylıksız izne 657 sayılı Kanunun 108' inci maddesinin 3'üncü fıkrasında yer verilmiştir. Buna göre; ?Doğum yapan memurlara istekleri halinde en çok on iki aya kadar aylıksız izin verilebilir.? hükmü, 5'inci fıkrasında ise; ?Aylıksız izin süresinin bitiminden önce mazeretini gerektiren sebebin kalkması halinde, memur derhal görevine dönmek zorundadır. Mazeret sebebinin kalkması halinde veya aylıksız izin süresinin bitiminde görevine dönmeyenler, memuriyetten çekilmiş sayılırlar.?hükmü yer almaktadır.

---

Burada, doğum olayının tam olarak tespit edilmesi ve bilinmesi gerekmektedir. Bunun için doğum olayının doktor raporu ile tespit edilmesi gerekmektedir.

Mazeret İzinleri
Mazeret izinlerini yukarıdaki Kanun metni bağlamında gruplandıracak olursak,
-Doğumdan önce 3 hafta
-Doğumdan sonra 6 hafta
-6 haftalık süre sonunda 6 ay süreyle günde bir buçuk saat süt izni
-Erkek memura 3 gün izin.

Doğum Öncesi Verilen 3 Haftalık Süre İçinde Doğum Olayının Gerçekleşmemesi
Uygulamada sıkça karşılaşılan sorunlardan biri de, doğum öncesi verilen 3 haftalık izin süresi içinde doğum olayının gerçekleşmemesi halinde nasıl bir yol izleneceğidir. Bu durumda yetkili amirin takdiri ile 657 Sayılı Kanunun 104/Ç fıkrası gereğince on gün mazeret izni verilebilir ve ihtiyaç halinde on gün daha mazeret izni verilerek yıllık izinden düşülebilir. Belirtmiş olduğumuz bu husus sağlık izni alınamadığı durumlar için geçerlidir. Şayet memur hastaneye yatmışsa veya sağlık nedeniyle rapor almışsa hastalık izni verilmesi gerekmektedir. Bu durumlarda genellikle hastalık izni kullanmaktadırlar.

Dikkat edildiği takdirde bu izinlerin kullanılmasında amirin takdir hakkı bulunmamaktadır. Doğum olayına ne kadar süre kaldığı doktor raporu ile tespit edildikten sonra bu durum kuruma bildirilir ve memur doğum öncesi 3 haftalık izni kullanmaya başlar.

Günde Bir buçuk Saat Süt İzni
Doğumdan sonraki 6 haftalık izin süresinin bittiği tarihten itibaren de 6 ay müddetle günde bir buçuk saat süt izni verilmesi gerekmektedir. Süt izninin mesai saatleri içindeki dağılımı memurun isteği, amirin de uygun görmesi ile belirlenmektedir.

3 Haftalık Süre Dolmadan Doğumun Olması
Doğumdan önce verilen 3 haftalık mazeret izni sona ermeden doğum yapan kadın memurun bu izin hakkı doğum yaptığı tarihte sona erer. Doğum sonrası 6 haftalık mazeret izin süresi ise, doğumdan itibaren başlar.

Mazeret İzni Sonrası Yıllık İzin ve Aylıksız İzin İlişkisi
Memurun 6 haftalık mazeret izninden sonra yıllık izin kullanması da mümkündür. Ancak aşağı da açıklayacağımız üzere 140 seri no'lu Maliye Bakanlığı Devlet Memurları Kanunu Genel Tebliğine göre bundan sonra kullanılabilecek aylıksız iznin yıllık iznin bitiminden başlatılacağı ve madde hükmünde azami verilebilecek izin süreleri belirtilmiş olduğundan doğum sonrası 6 haftalık mazeret izni süresini müteakip bir yıllık süreyi aşmaması gerekmektedir.
Buna göre, memur 6 haftalık mazeret izninin bitiminden itibaren yıllık iznini kullanabilecek, ancak, 12 aylık ücretsiz izin süresi mazeret izninin bitiş tarihinden itibaren başlayacaktır. Örnek verecek olursak;
Doğum tarihi: 1 Ekim 2002
Mazeret iznin bitiş tarihi: 12 Kasım 2002
Mazeret izninden sonraki kullanılan yıllık iznin bitiş tarihi: 2 Aralık 2002
Aylıksız iznin hesaplanmasına temel tarih: 12 Kasım 2002

Sezaryan Doğum
Sezeryanla doğum yapan memurlara doğum sonrası 6 haftalık mazeret izninden daha uzun süreli sağlık izni verilebilmektedir. Ancak, hastalık izniyle aynı tarihlere rastlayan doğum sonrası mazeret izninin sağlık izninden sonra ayrı olarak kullanılması mümkün değildir. Memura doğum sonrası verilen 2 aylık sağlık izninin 6 haftalık süresi mazeret izni, bundan sonrası ise sağlık izni olarak değerlendirilmelidir.

Aylıksız İzinde İken Doğum Olması
Aylıksız izin kullanan bir personelin doğum yapması halinde, aylıksız izninin, 657 sayılı Kanunun 104'üncü maddesi hükümleri uyarınca doğum iznine çevrilmesi ve anılan hüküm uyarınca ilgililere doğum sonrası izin süresi için aylık ödenmesi gerekmektedir. Bu durumun tespit edilmesi için memurun bildirimde bulunması gerekmektedir. Aksi takdirde kurumlar kendiliğinden işlem yapmamakta ve memurlar mağdur olmaktadırlar.

Ölü Doğum veya Doğumdan Hemen Sonra Ölüm Olayı
Doğum öncesi 3 haftalık mazeret iznini kullanarak ölü doğum yapan ya da doğumdan hemen sonra çocuğu ölen kadın memurun doğum sonrası 6 haftalık mazeret iznini kullanmaları gerekir. Burada ölü doğumun ne olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. Sayıştay'ın K.T:5.4.1979, K.No:3986/1 kararında; Devlet memurlarına miadında(180-300 gün) ölü doğan çocukları için de ölüm yardımı ödeneği verilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bu nedenle 180-300 gün arasında ölü doğum olmuşsa burada ölü doğumdan bahsedilir. Bunun haricinde ise düşük olayından bahsedilir. Düşük halinde mazeret izni değil sağlık izni kullanılmaktadır.

Çünkü, doğum sonrası mazeret izni, doğum yapan kadın memurlara doğumları nedeniyle kullandırılmaktadır. Çocuğun ölü doğması ya da sonradan ölmesi kadın memurun bu hakkına engel değildir. Doğum gerçekleşmiştir ve kadın memur 6 haftalık doğum sonrası mazeret iznini kullanmaya hak kazanmıştır.

---

Eşi Doğum Yapan Memura Verilen Mazeret İzni

657 sayılı Kanunun değişik 104 üncü maddesinin (B) fıkrasında; ?Erkek memura, karısının doğum yapması sebebiyle isteği üzerine üç gün izin verilir.? hükmü yer almaktadır. Bu hükümde idareye takdir hakkı tanınmamıştır.

Doğumun tatil günlerinde olması halinde memura doğumu takip eden iş günlerinde bu izin verilecek, fakat doğumdan sonraki üç günlük süreye tatil günleri de dahil edilecektir.

Yıllık İzin ve Doğum Olayı
Başka bir husus da yıllık izinde olan bir memurun çocuğunun olması halidir. Bu durumda memur idareye durumu bildirmeli ve yıllık iznin 3 günü mazeret iznine çevrilmelidir. İdarenin çevirip çevirmeme hususunda takdir hakkı yoktur. Çünkü, madde metni emredici bir hüküm taşımaktadır.

Ölü Doğum Halinde Erkek Memura Verilen Mazeret İzni
Çocuğun ölü doğması veya doğduktan sonra ölmesi halinde erkek memura kaç gün mazeret izni verileceği ile ölüm yardımı verilip verilmeyeceği hususlarında da şunlar söylenebilir.

Sayıştay'ın 5.4.1979 tarihli ve E.1979/2, K.3986/1 sayılı içtihadı birleştirme kararında; ?İster canlı olarak dünyaya geldikten sonra ölmüş olsun ister miadında (180-300 gün) ölü doğmuş bulunsun her iki halde bazı masraflar yapılacağından ölü doğan çocuklar için de ölüm yardımı ödeneği verilmesi zorunlu bulunmaktadır.
Devlet memurlarına miadında ölü doğan çocukları için de 657 sayılı Yasa hükümlerine göre ölüm yardımı ödeneği verilmesi gerektiğine ve içtihadın bu yolda birleştirilmesine karar verildi.? denilmektedir.
Doğum ile beraber ölüm olayının da vuku bulması veya ölü doğum halinde memurun, 657 sayılı Kanunun 104/C fıkrasındaki beş günlük mazeret iznini kullanıp kullanamayacağı hususunda ise, anılan bentte memurun çocuğunun ölümü halinde beş gün izin kullanabileceği belirtilmiştir. Buna göre, ölü doğum nedeniyle 5 gün mazeret izni, doğum nedeniyle doğum yardımı ve ölüm olduğu için de ölüm yardımı ödeneği verilmelidir.

Çocuğun doğumdan birkaç gün sonra ancak üç günden önce ölmesi halinde çocuğun yaşadığı güne kadar doğum izni, ölüm tarihinden itibaren ise ölüm için belirlenen mazeret iznini(5 gün) kullanması gerekir.

Doğum yardımı 657 sayılı Kanunun 208'inci maddesine göre; [ikiden fazla dahi olsa] aile yardımı ödeneğine müstahak çocuğu ölenlere en yüksek Devlet memuru aylığı (ek gösterge dahil) tutarında, ölüm yardımı ödeneği verilir.

Ölüm yardımı ödeneği, hiçbir vergi ve kesintiye tabi tutulmaksızın ve ödeme emri aranmaksızın saymanlarca derhal ödenir. Bu yardım borç için haciz edilemez.?şeklinde düzenlenmiştir.

Buna göre en yüksek Devlet memuru aylığı 9500 gösterge rakamının memur maaş katsayısı ile çarpımı sonucunda bulunacak tutardır.

---

Doğum Yapan Memura Verilecek Aylıksız İzin

Doğum yapan memura verilecek aylıksız izne 657 sayılı Kanunun 108' inci maddesinin 3'üncü fıkrasında yer verilmiştir. Buna göre; ?Doğum yapan memurlara istekleri halinde en çok on iki aya kadar aylıksız izin verilebilir.? hükmü, 5'inci fıkrasında ise; ?Aylıksız izin süresinin bitiminden önce mazeretini gerektiren sebebin kalkması halinde, memur derhal görevine dönmek zorundadır. Mazeret sebebinin kalkması halinde veya aylıksız izin süresinin bitiminde görevine dönmeyenler, memuriyetten çekilmiş sayılırlar.?hükmü yer almaktadır.

Doğum yapan memura verilecek aylıksız iznin, yukarda belirtmiş olduğumuz üzere 6 haftalık mazeret iznini müteakip kullanılması gerekmektedir. Şayet, mazeret izninin kullanılmasından sonra yıllık izin kullanılmışsa, aylıksız izin, yıllık iznin kullanılmasından sonra verilebilir. Ayrıca, 105'inci madde hükmü uyarınca hastalık izni kullanılması ve hastalık izninin 6 haftalık doğum sonrası mazeret izin süresini aşması halinde ilgililere verilecek aylıksız iznin hastalık izninin bitiminden sonra başlatılmalıdır. Ancak, bu halde verilecek aylıksız izin süresi, doğum sonrası 6 haftalık mazeret iznini takip eden 12 aylık süreyi aşamaz.

Aylıksız İzin Mazeret İzninden Hemen Sonra mı Kullanılmak Zorundadır?
Ayrıca şunu da belirtmek gerekir ki, aylıksız iznin doğum iznini müteakip hemen başlaması gerekmez. Doğum nedeniyle verilen aylıksız izin doğum izninin bitim tarihinden itibaren 12 aylık süre içerisinde her hangi bir zamanda kullanılabilir. Yani, memurun 6 haftalık doğum izninden sonra geçen 12 ay içinde aylıksız iznini kullanması gerekir. 12 ay geçtikten sonra aylıksız izin kullanamaz.

Aylık İzinde İdare Taktir Hakkına Sahip midir?
İdarenin doğum nedeniyle 12 aylık aylıksız izin verip vermeme hususunda geniş bir takdir hakkı bulunmaktadır. Yani idare aylıksız izin vermeyebilir. İdare aylıksız izin vermediği takdirde gerekçesini belirtmek durumundadır. Aksi takdirde keyfi bir uygulama olur ve iptal davasına konu teşkil eder.

Aylıksız İzinde Memurun Hakları
140 seri no'lu Devlet Memurları Kanunu Genel Tebliğinin (D) bendinin 2'nci fıkrasında; doğum yapan Devlet memurlarına istekleri halinde en çok on iki aya kadar aylıksız izin verilebilecektir. Bu sürenin başlangıç tarihi olarak da, doğum sonrası verilen 6 haftalık izin süresinin bitiş tarihini izleyen günün esas alınacağı belirtilmiştir. Aylıksız izinli olan memurun memurluk statüsü devam ettiği için aylık haricindeki diğer hakları ve yükümlülükleri devam eder. Örneğin hastalığı halinde sağlık hizmetlerinden faydalanır.

1 yıllık Aylıksız İzin Parça Parça Kullanılabilir mi?
İdarenin aylıksız izni topluca ya da parça parça kullandırma hususunda hizmet ihtiyacı göz önünde bulundurularak takdir hakkı bulunmaktadır.
Danıştay 5. Dairesinin, 2.4.1986 tarihli ve E.1986/784, K. 1986/1489 kararında; Vergi dairesinde memur olan davacının doğum sonrası iznini kullanmakta iken altı ay ücretsiz izin kullanmak isteyen ancak, üç ay ücretsiz izin kullanması uygun görülen, süresi dolmadan önce çalıştığı yere gidip bir aylık ek izin isteyen ve bu istemi sözlü olarak kabul edilen davacının izinsiz ve mazeretsiz devamsızlığı ileri sürülerek görevden çekilmiş sayılamayacağını belirtmiştir.

10 hizmet yılını tamamlamış memurlara verilebilecek 6 aylık Aylıksız İzin ve Doğuma İlişkin 1 Yıllık Aylıksız İzin İlişkisi
10 hizmet yılını tamamlamış memurlara verilebilecek 6 aylık ücretsiz iznin 12 aylık doğum izninden sonra kullanılıp kullanılamayacağı hususunda şunları söyleyebiliriz. 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 108'inci maddesinde düzenlenmiş bulunan aylıksız izin haklarının mahiyetleri bakımından birbirinden farklı olduğu için, doğum sonrası aylıksız izin alan kadın memurlara on hizmet yılını tamamlamış olmaları halinde 108'inci maddenin 2'nci fıkrasında düzenlenmiş bulunan altı aylık süreyle aylıksız izin verilmesi idarenin takdir yetkisinde bulunmaktadır.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 108'inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca aldığı 10 hizmet yılını doldurduğu için 6 aylık ücretsiz izin verilen bu iznini kullanmakta iken doğum yapan ve 42 günlük (6 hafta) doğum sonrası izin kullanan, raporun bitim tarihinden itibaren de aynı maddenin üçüncü fıkrasına göre doğum yapmasından dolayı isteği üzerine 1 yıl daha ücretsiz izin verilen ilgiliye 42 günlük doğum sonrası rapor süresi için ücret ödenecektir. Burada şunu da belirtmek gerekir ki doğumdan önce kullanılan 6 aylık izin süresi doğumdan sonra verilen 12 aylık süreye ilave edilemez.

ÖRNEK 1- 16.1.1995 tarihinde doğum yapan ve 6 haftalık doğum izninden sonra (27.2.1995 tarihinde) göreve başlayan bir memur, isteği ve idarenin de uygun bulması halinde, 6 haftalık izin süresinin bitiminden itibaren hesaplanacak oniki ayı (27.2.1996 tarihini) geçmemek üzere aylıksız izin kullanabilecektir.

ÖRNEK 2- 13.4.1994 tarihinde, doğum yapan bir memurun 24.5.1994 tarihinde 6 haftalık doğum izni, 24.5.1995 tarihinde de oniki aylık aylıksız izin hakkı dolduğundan ilgili bu tarihten sonra aylıksız izin kullanamayacaktır.

ÖRNEK 3- 10.11.1994 tarihinde doğum yapan ve 6 haftalık doğum izninden sonra 22.12.1994 tarihinden itibaren 6 ay aylıksız izin kullanarak 22.6.1995 tarihinde göreve başlayan bir memura isteği üzerine, 21.12.1995 tarihini geçmeyecek şekilde aylıksız izin verilebilecektir.