Asistan hekimlerin nöbetine ilişkin ombudsman kararı
ŞİKAYET NO : 01.2013/210
KARAR TARİHİ : 13/01/2014
KISMEN TAVSİYE KISMEN RET KARARI
ŞİKAYETÇİ __________________
ŞİKAYET EDİLEN İDARE :1-T.C. Sağlık Bakanlığı, Mithatpaşa Caddesi No:3,
06434 Sıhhıye/ ANKARA
2-Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu (TKHK) İzmir Güney
Kamu Hastaneleri Birliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk
Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İsmet
Kaptan Mahallesi Sezer Doğan Sokak No:11, 35210 Konak /
İZMİR (re'sen)
ŞİKAYETİN KONUSU __________[İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi
Eğitim ve Araştırma Hastanesinde asistan hekim olarak görev yapmakta olan şikayetçinin
kesintisiz 24 saatin üzerinde nöbet tutturulmak suretiyle çalıştırılması
ve asistan hekimlere uzmanlık diplomalarının mecburi hizmet sonrasında
verilmesi uygulamasının kaldırılması yönünde tavsiye kararı verilmesi talep
edilmektedir.
ŞİKAYET BAŞVURU TARİHİ : 01.06.2013 I.USÜL
A. Şikayet Başvuru Süreci
1) Şikayet başvurusu, Kurumumuza elektronik ortamda 01/06/2013 tarihinde yapılmış
olup, 03/06/2013 tarih ve 3324 sayı ile kayıt altına alınmıştır. Şikayet başvurusunun
karara bağlanması için 28/3/2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede
yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar
Hakkında Yönetmeliğin 41/1-a maddesi ve İmza Yetkileri Yönergesinin 7 inci maddesinin
birinci fıkrasının (e) bendi uyarınca, ş ikayetin incelenmesine ve araştırmasına
geçilmiş, 01.2013/210 şikayet 01.2013/774 Karar numaralı kısmi tavsiye kısmi
red önerisi Kamu Başdenetçisine sunulmuştur.
B. Ön İnceleme Süreci
2) Şikayet başvurusunun ön incelemesinde, şikayet başvurusunun diğer şartları
taşıdığı, ancak 2377 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 11 'inci maddesi
uyarınca idari başvuruda bulunulmadığı yada idari başvuru yollarının tüketilmemiş
olduğu görülmekle birlikte 28/03/2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi
Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin
Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 12'inci maddesinin 5'inci fıkrasında yer
alan "İdarenin tutum ve davranışına karşı idari başvuru yollarının tüketilmesi
şart değildir' hükmüne istinaden idari başvuru yollarının tüketilmesi koşulu
aranmadan inceleme ve araştırma aşamasına geçilmesine engel bir eksikliğinbulunmadığı
tespit edilmiştir.
II. OLAY VE OLGULAR
A. Şikayetçinin Konu Hakkındaki Açıklamaları ve İddiaları
3) İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesinde
asistan hekim olarak görev yapmakta olan .......... şikayet dilekçesinde; Türkiye'de
görev yapan yirmi bin asistan hekimin ortak sorunu olan kesintisiz ve insanlık
dışı 33 saat nöbet devamlılığının dünyadaki hiçbir çalışan güvenliği kanununa
uymadığını, yıllardır hiçbir düzeltme yoluna gidilmediğini, sağlık hizmetlerinin
24 saat devamlılığının kendileri üzerinden sürdürüldüğünü belirtip, ayrıca bu
meşakkatli eğitim süreci sonrasında diplomalarının insan haklarına aykırı bir
şekilde mecburi hizmet dayatması sonrasında verildiğini ve bu nedenle çoğu hekimin
aile bütünlüğü bozularak anayasaya aykırı davranıldığını, bu konularla ilgili
pek çok kez hukuk yoluna başvurulduğu halde hiçbir gelişme olmadığını beyan
ederek şikayetlerinin Kamu Denetçiliği Kurumu tarafından çözüme kavuşturulmasını
talep etmiştir.
B. İdarenin Şikayete İlişkin Açıklamaları
4) Şikayet konusu ile ilgili olarak 18/06/2013 tarih ve 1812 sayılı yazımız
ile Sağlık Bakanlığından bilgi ve belge istenilmiş olup, 28/11/2013 tarih ve
929 sayılı yazı ile Bakanlık tarafından konunun hukuki boyutlarına ilişkin açıklamalarda
bulunulmuştur. Ayrıca, TKHK İzmir Güney Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği
İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesinden
de 26/07/2013 tarih ve 3261 sayılı yazımız ile bilgi ve belge istenilmiş olup,
Hastane tarafından 13/08/2013 tarih ve 9063 sayılı yazı ile cevap verilmiş ve
yazı ekinde konuyla ilgili Çocuk Cerrahisi Eğitim Sorumlusu ......... görüşünün de
yer aldığı belgeler Kurumumuza gönderilmiştir. Bahse konu yazıların ayrıntılarına
"C. Olaylar" bölümünde yer verilmiştir.
C. Olaylar
5) Şikayet başvurusunun Kurumumuza ulaşması üzerine konuyla ilgili olarak, Sağlık
Bakanlığından bilgi ve belge istenmiş olup, Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri
Genel Müdürlüğünün cevabi yazısında; asistan hekimlere kesintisiz nöbet tutturulmasının
çalışanın ve hizmet alanların güvenliği açısından kabul edilemez bir uygulama
olduğunu, ancak 24 saat kesintisiz sunulan sağlık hizmeti ile uzmanlık eğitiminin
iç içe geçtiğini, nöbet uygulamalarının merkezi idare tarafından takip edilmesi
ve düzenlenmesinin mümkün olmayıp, ilgili eğitim kurumlarının sorumluluğunda
olduğunu, Bakanlığın 15/04/2011 tarih ve 5662 sayı ile yayımlanan 2011/33 sayılı
Genelgesinde "asistanlara blok şeklinde veya gün aşırı nöbet tutturulmayacağı,
nöbet programlarının hasta ve çalışan güvenliğini sağlayacak şekilde düzenleneceği'"
belirtilerek Bakanlığa bağlı tüm sağlık kuruluşlarının bu genelgeye uyması husunda
uyarıldığı ifade edilmiştir. Ayrıca, asistan hekimlere uzmanlık diplomalarının
mecburi hizmet sonrasında verilmesi konusuyla ilgili olarak ise; İzmir Dr. Behçet
Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesinde çocuk cerrahisi
asistanı olarak görev yapmakta olan ............. mezuniyet tarihi itibariyle devlet
hizmeti yükümlülüğünün bulunmadığını, ancak şikayetçinin asistanlık eğitimini
tamamlayıp uzman olması durumunda ise 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanununun
Ek 4'üncü maddesinin 3'üncü fıkrası, 12/09/2013 tarih ve 25934 sayılı Başbakanlık
Genelgesi ile 11/09/2006 tarih ve 4882 sayılı Bakanlık Makamının Onayına istinaden
şikayetçinin uzmanlık belgesinin mecburi hizmetini bitirdikten sonra verilebileceği
açıklanmıştır.
6) Ayrıca, TKHK İzmir Güney Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Yöneticiliğinden bilgi ve belge istenilmiş olup, adı geçen Hastanenin cevabi yazısında; 2012-2013 yılının ilk ayında ihtisasını tamamlayan dört asistan hekim yerine aynı sayıda asistan hekim kontenjanı açılmadığını, Çocuk Cerrahisi Kliniğinin halen dört asistan hekim ile çalışıyor görünmesine rağmen bir asistan hekimin kronik hastalığı nedeniyle, diğerinin refakat nöbeti tutması nedeniyle Çocuk Cerrahisi Kliniğinde nöbete dahil olmadıklarını ve Asistan Dr. ........ şikayetinin iş yoğunluğu yüksek bir klinikte çalışmasından kaynaklandığını belirtilerek, Çocuk Cerrahisi Eğitim Sorumlusu ............Hastane tarafından da uygun görülen görüşü yazı ekinde Kurumumuza gönderilmiştir.
7) Çocuk Cerrahisi Eğitim Sorumlusu ................ 01/08/2013 tarihli Hastane Yönetimine hitaben hazırladığı görüş yazısında; 65 yatak sayısı olan (yoğun bakım ve yanık ünitesi dahil) Çocuk Cerrahisi Kliniğinde aktif iki asistan hekimle hizmet verdiklerini, 2012 yılı ameliyat sayılarının 9410 olduğunu, asistan hekim ihtiyaçlarını defalarca sözlü ya da yazılı olarak Başhekimliğe, Hastane Yönetimine, Kamu Hastaneleri Genel Sekreterliğine ve Sağlık Müdürlüğüne iletmelerine rağmen asistan hekim sayısının arttırılmadığını, fakat tüm bu olumsuzluklara rağmen şikayetçinin belirttiği şekilde 33 saat kesintisiz nöbetin söz konusu olmadığını, adı geçen asistanın nöbet sonrası mesaiye devamı kastettiğini, Sağlık Bakanlığının 15/04/2011 tarihli Genelgesine uyularak kliniklerinde asistan hekimlerin nöbet sayısının 10'u geçmeyecek şekilde asistan hekimlerin kendi istekleri doğrultusunda, kendileri tarafından belirlenen günlerde yapıldığını, nöbet ertesi mesaiye devam etmelerinin de eğitimin devamlılığı açısından gerekli olduğunu, nöbet izni kullanamadıkları için de 130 saate kadar nöbet ücreti aldıklarını, cerrahi eğitimde devamlılığın esas olduğunu, hem teorik hem de uygulamalı eğitim açısından asistan hekimin nöbet ertesi mesaiye devam etmesi gerektiğini, bunun tüm klinik branşlarda bu şekilde uygulandığını, şikayetin asistan hekim sayısının azlığından kaynaklandığını, çözüm önerisi olarak ise yıllık ameliyat sayısı ve klinik yatak sayısı göz önüne alınarak asistan hekim sayısının arttırılması gerektiğini, böylece nöbet sayılarının da azalacağını, ayrıca tutulan nöbetlerin saat sayısının tümünün ücretlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir.
8) Görüş yazısı ekinde yer alan 2013 yılı Haziran ayı nöbet listesinde, şikayetçi doktora Haziran ayının 2. 6. 8. 10. 13. 16. 19. 22. 24. 30. günlerinde tutulmak üzere aylık on gün nöbet yazıldığı görülmüştür. Ayrıca, Başhekimlik Makamına hitaben 05/01/2012 tarihinde yazılan yazı ile ihtisas sürelerini tamamlayacak dört asistan hekim yerine; 2012 yılı ilkbahar dönemi Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanından dört asistan hekimin talep edildiği anlaşılmıştır.
D. Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan'ın İnceleme ve Araştırma Bulguları
9) 5, 6, 7 ve 8 numaralı paragraflarda açıklandığı üzere; şikayete konu idarenin
tutum ve davranışı ile ilgili bilgi ve belgeler öncelikle Sağlık Bakanlığından
istenilmiş TKHK Denetim Hizmetleri Daire Başkanlığının 10/07/2013 tarih ve 3899
sayılı yazısı ile yazımızın ilgisi nedeniyle Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğüne
gönderildiği bilgisinin verilmesi üzerine, TKHK İzmir Güney Kamu Hastaneleri
Birliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve
Araştırma Hastanesinden de bilgi ve belgeler istenmiştir. Adı geçen Hastane
13/08/2013 tarih ve 9063 sayılı yazı ile Sağlık Bakanlığı ise 28/11/2013 tarih
ve 929 sayılı yazı ile cevap vermiştir.
III. HUKUKİ DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE
A. İlgili Mevzuat
10) İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 24'üncü maddesinde, " Her şahsın
dinlenmeye,
eğlenmeye, bilhassa çalışma müddetinin makul surette tahdidine ve muayyen devrelerde
ücretli
tatillere hakkı vardır' denilmektedir.
11) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmenin 7'inci
maddesinde, "Bu
Sözleşme'ye Taraf Devletler, herkesin adil ve elverişli çalışma koşullarından
yararlanmak
hakkını kabul ederler. Bu hak özellikle şunları güvence altına alır:... (b)
Güvenli ve sağlıklı
çalışma koşulları;... (d) Dinlenme, boş zaman, çalışma saatlerinin makul ölçülerde
sınırlanması,
ücretli dönemsel tatiller ve resmi tatillerde ücret verilmesi" hükümleri
yer almaktadır.
12) Anayasamızın ''Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı'' başlıklı 50'inci maddesinde,
"...Dinlenmek çalışanların hakkıdır...'' hükmü yer almaktadır. Ayrıca,
Anayasamızın 18'inci
maddesinde "Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır..." hükmü
düzenlenmiştir.
13) 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 99, 100 ve 101'inci maddelerinde memurların
haftalık
çalışma süresinin genel olarak 40 saat olduğu, ancak özel kanunlarla yahut bu
kanuna veya özel
kanunlara dayanılarak çıkarılacak tüzük ve yönetmeliklerle, kurumların ve hizmetlerin
özellikleri dikkate alınmak suretiyle farklı çalışma süreleri tespit olunabileceği,
günlük
çalışmanın başlayış, bitiş saatleri ile öğle dinlenme süresi, bölgelerin ve
hizmetin özelliklerine
göre merkezde Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığının teklifi üzerine Bakanlar
Kurulunca,
illerde valiler tarafından tespit olunacağı, memurların yürüttükleri hizmetin
özelliklerine göre,
bu madde uyarınca tespit edilen çalışma saat ve süreleri ile görev yerlerine
bağlı olmaksızın
çalışabilmelerinin mümkün olduğu, günün yirmidört saatinde devamlılık gösteren
hizmetlerde
çalışan devlet memurlarının çalışma saat ve şekillerinin kurumlarınca düzenleneceği
hüküm
altına alınmıştır. Ayrıca aynı Kanunun 178'inci maddesinde fazla çalışma ücreti
düzenlenmiş,
33'üncü ek maddede ise "Yataklı tedavi kurumları, seyyar hastaneler, ağız
ve diş sağlığı
merkezleri ve 112 acil sağlık hizmetlerinde haftalık çalışma süresi dışında
normal, acil veya
branş nöbeti tutarak, bu nöbet karşılığında kurumunca izin kullanmasına müsaade
edilmeyen
memurlar ile sözleşmeli personele, izin suretiyle karşılanamayan her bir nöbet
saati için (nöbet
süresi kesintisiz 6 saatten az olmamak üzere) aşağıda gösterilen gösterge rakamlarının
aylık
katsayısı ile çarpılması sonucu hesaplanacak tutarda nöbet ücreti ödenir. Ancak
130 saatten
fazlası için ödeme yapılmaz..." hükmü yer almaktadır.
14) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği nin 37'nci maddesinde, yataklı
tedavi
kurumlarında çalışmaların günün 24 saatinde kesintisiz devam edeceği, normal
mesai saatleri
dışındaki hizmetlerin, acil vakaların muayene ve tedavisini, acil ameliyat ve
müdahalelerin
yapılmasını ve yatmakta olan hastaların bakımlarının devamını kapsadığı belirtilmiştir.
Aynı
yönetmeliğin 38'inci maddesinde, yataklı tedavi kurumlarında tüm personelin
mesai başlayış,
bitiş saatlerinin, hizmetin ve mahallin özelliği ile kurum personel kadrosu
göz önüne alınarak
ilgili kanunlara göre Valilikçe belirleneceği, hastane baştabiplerinin de, sağlık
hizmetlerinin
sürekliliği ve kesintiye uğramaması amacıyla personel sayısını da dikkate alarak
vardiya ve
nöbet gibi hizmetlerde farklı çalışma saatleri belirleyebileceği düzenlenmiştir.
Yönetmeliğin
41'inci maddesinde ise "...e) Gece nöbeti tutanlara ertesi günü görev verilmez.
Geceyi yoğun
mesai ile uykusuz geçiren personele, kurumun personel durumu ve imkanları müsait
olmak,
hizmeti aksatmamak kaydıyla evinde veya kurum içerisinde lüzum görüldüğü sürece
dinlenmesi
için baştabip izin verebilir. Bu takdirde de bunlar acil durumlarda baştabip
veya nöbetçi
tabibin davetine uymaya mecburdurlar. Hafta tatillerinde ve resmi tatil günlerinde
nöbet
tutanlara hizmeti aksatmamak kaydıyla diğer iş günlerinde nöbet süresi kadar
izin verilebilir.
f)Kurum nöbet cetvelleri her hizmet bölümü veya meslek grubu için ayrı ayrı
düzenlenir. Nöbet
listeleri aylık olarak hazırlanır; ... Nöbet listelerinin birer örneği baştabip
odasına, nöbetçi tabip
odalarına ve ayrıca kurumun görülebilen bir yerine asılır. Birer örneği de Sağlık
müdürlüğüne
gönderilir..." hükümleri yer almaktadır. Yataklı Tedavi Kurumları İşletme
Yönetmeliğinin
42'inci maddesinde nöbet türleri evde nöbet, normal, acil, branş nöbeti olmak
üzere dört
şekilde düzenlenmiş olup, acil ve branş nöbetlerinin hangi hallerde, tutulacağının
hastanenin
türüne, iş durumuna, personel mevcuduna, hizmetin gereklerine göre baştabip
tarafından tespit
edileceği, Eğitim Hastanelerinde de uzman ve uzmanlık eğitimi görenlerden kimlerin
hangi
nöbete gireceklerinin ve ne nöbeti tutacaklarının da baştabip tarafından tespit
edileceği hüküm
altına alınmış ve branş nöbeti; "Birden fazla genel cerrahi, iç hastalıkları
klinikleri ve kadın
hastalıkları ve doğum kliniği bulunan yataklı tedavi kurumlarında uzman ve klinik
adedi göz
önüne alınarak acil hizmet için kliniklere bütün personeliyle birlikte branş
nöbeti tutturulabilir.
Gerek görülürse ve uzman adedi yeterli bulunduğu takdirde acil vak'ası bulunan
dallardan
birer uzman, yoksa kıdemli uzmanlık eğitimi görenler de bu ekibe eklenebilir,
veya davet
edilebilir. Branş nöbetini üstlenen klinikler, gece nöbetini ifa edecek tabib
ve personel
ekiplerini düzenleyerek gereği yapılmak üzere baştabibliğe verirler. Bu kliniklere
gereğinde
başka hizmetlerden personel takviyesi yapılabilir. Branş nöbetlerini üstlenen
klinikler o dalın
acillerinin yatarak tedavi hizmetlerini de ifa ederler ve bu klinik personeline
başkaca nöbet
hizmetleri verilmez." şeklinde düzenlenmiştir. Ayrıca Yönetmeliğin uzmanlık
eğitimi görenlerin
nöbetlerinin anlatıldığı 46'ıncı maddesinde " Kurumda üçten fazla uzmanlık
eğitimi gören
bulunduğu hallerde genel uzmanlık eğitimi görenler nöbeti tutulur. Bu nöbeti
baştabip düzenler.
Genel uzmanlık eğitimi görenler nöbeti tutanlar genel hastane nöbeti tutan uzman
nezaretinde
çalışırlar. Kurumdaki uzmanlık eğitimi görenlerin hepsi yalnız bir dalda bulunduğu
takdirde
servis nöbeti tutmazlar. Genel uzmanlık eğitimi görenler nöbetine girerler.
Uzmanlık eğitimi
görenlere hiçbir zaman uzman nöbeti tutturulamaz. Bir serviste ikiden fazla
uzmanlık eğitimi
gören bulunduğu takdirde, bunlar sıra ile servis nöbeti tutarlar. Servis nöbetini
servis şefi
düzenler. Bu düzenlemede genel uzmanlık eğitimi görenler nöbeti göz önünde bulundurulur."
denilmektedir.
15) Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliğinin 4'üncü maddesinde
uzmanlık
öğrencisi; kurumlarındaki kadro ve pozisyonları ne olursa olsun Yönetmelik hükümlerine
göre
uzmanlık eğitimi gören kişiler olarak tanımlamıştır. Aynı Yönetmeliğin 26'ıncı
maddesinde;
"(1) Uzmanlık öğrencisinin, kurum ve birimlerde eğitimin çağdaş standartlarda
verilmesinin
sağlanmasını isteme hakkı vardır ve bunu sağlamak kurum amirlerinin görevidir.
Nöbet,
çalışma ve eğitim odaları gibi uzmanlık eğitimi alan kişinin eğitsel ve sosyal
gereksinimlerini
karşılayan alt yapı kurumca sağlanır. (2) Uzmanlık öğrencileri uzmanlık eğitimi
uygulamasından sayılmayan işlerde görevlendirilemez. (3)
Uzmanlık öğrencisi, eğitim sorumlusunun gözetim ve denetiminde araştırma ve
eğitim
çalışmalarında ve sağlık hizmeti sunumunda görev alır, deontolojik ve etik kurallara
uyar. "
düzenlemesi yer almaktadır.
16) Sağlık Bakanlığının 15/04/2011 tarihli 2011/33 sayılı genelgesinde eğitim
ve araştırma
hastanelerinde sağlık hizmetlerinin uzmanlık eğitimleri ile birlikte yürütülmekte
olduğu, sağlık
hizmetinin vazgeçilmez unsuru olan uzmanlık öğrencilerinin (asistanların) tuttukları
nöbetlerin,
eğitimlerine önemli katkı sağlayacağı, zaman zaman asistanlara blok olarak,
günaşırı ya da fazla
sayıda nöbet tutturulduğunun görüldüğü belirtilmek suretiyle bu kabil uygulamaların
hasta ve
çalışan güvenliği açısından kabul edilemez olduğu ifade edilmiştir. ayrıca,
sağlık hizmetlerine
önemli katkı sağlayan asistanların eğitimlerinin daha etkili ve verimli yürütülebilmesinin
sağlanması, hasta ve çalışan güvenliğinin korunması amacıyla başkaca hususlarla
birlikte
konumuzla ilgili olarak; asistanlara blok şeklinde veya günaşırı nöbet tutturulmayacağı
ve nöbet
programlarının, hasta ve çalışan güvenliğini sağlayacak şekilde düzenleneceği
konularında
açıklama yapılmıştır.
17) 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri
Hakkında Kanun
Hükmünde Kararnamenin "Uzmanlık eğitimi yaptırılması'" başlıklı 56'ıncı
maddesinde "Bakanlık
veya bağlı kuruluşlarının kadrolarında tıpta ve diş hekimliğinde uzmanlık mevzuatına
göre diğer
kamu kurum ve kuruluşlarında uzmanlık eğitimi veya yan dal uzmanlık eğitimi
yaptırılabilir.
Bunlar, eğitimlerini tamamladıklarında görevlendirme süresi kadar Bakanlık veya
bağlı
kuruluşlarında hizmet yapmakla yükümlüdür..." denilmektedir.
18) 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu na 5371 sayılı Kanun ile eklenmiş
Ek Madde 3'de;
"İlgili mevzuata göre yurt içinde veya yurt dışında öğrenimlerini tamamlayarak
tabip, uzman
tabip ve yan dal uzmanlık eğitimini tamamlayarak uzman tabip unvanını kazananlar,
her
eğitimleri için ayrı ayrı olmak kaydı ile Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
tarafından
hazırlanan İlçelerin SosyoEkonomik Gelişmişlik Sıralamasında yer alan ...merkezlerinde
... gün,
Sağlık Bakanlığı veya Sağlık Bakanlığınca uygun görülen diğer kuruluşlarda Devlet
memuru veya
ilgililerin talebi halinde 10.7.2003 tarihli ve 4924 sayılı Kanuna tabi sözleşmeli
sağlık personeli
olarak Devlet hizmeti yapmakla yükümlüdürler..." hükmü yer alır iken Ek
Madde 4'de de "Devlet
hizmeti yükümlülüğü kapsamındaki personel, bu görevlerini tamamlamadan mesleklerini
icra
edemezler." hükmü yer almaktadır.
19) Devlet Hizmeti Yükümlülüğü ile ilgili 12/09/2005 tarihli ve 25934 sayılı
Resmi
Gazetede yayımlanan 2005/22 sayılı Başbakanlık Genelgesinde de 3359 sayılı Sağlık
Hizmetleri
Temel Kanununa, 5371 sayılı Kanunla eklenen hükümler ile yurt içinde veya yurt
dışında
öğrenimlerini bitirerek tabip, uzmanlık ve yan dal uzmanlık eğitimini tamamlayarak
uzman tabip
unvanını kazananlara getirilen Devlet hizmeti yükümlülüğüne ilişkin açıklamalar
yapılmıştır.
B. Şikayet Konusuna İlişkin Uygulamalar
20) Anayasa Mahkemesi 13/03/2006 tarih ve E. 2006/21 K. 2006/38 sayılı kararında;
yurt içinde veya
yurt dışında öğrenimlerini tamamlayıp tabip, uzman tabip ve yan dal uzmanlık
eğitimini
tamamlayarak uzman tabip unvanını kazananların, her eğitimleri için ayrı ayrı
olmak kaydı ile
görev yapacakları ilçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyine göre 300 ila
600 gün arasında
değişen sürelerle Devlet hizmeti yapmakla yükümlü kılınmalarının düzenlendiği
3359 sayılı
Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu'nun Ek 3'üncü maddesinde yer alan "...her
eğitimleri için ayrı
ayrı olmak kaydı ile..." ibaresinin, Anayasa'ya aykırı olmadığına oyçokluğu
ile karar verilmiştir.
21) Anayasa Mahkemesi 16/12/2010 tarih ve E. 2007/24 K. 2010/113 sayılı kararında;
21.6.2005 tarih
ve 5371 sayılı Kanunun 1'inci maddesiyle, 7/5/1987 tarih ve 3359 sayılı Sağlık
Hizmetleri Temel
Kanununa eklenen ek madde 4'ün üçüncü fıkrasında yer alan "Devlet hizmeti
yükümlülüğü
kapsamındaki personel, bu görevlerini tamamlamadan mesleklerini icra edemezler'
ibaresinin
Anayasa'ya aykırı olmadığına oyçokluğuyla karar verilmiştir.
22) Anayasa Mahkemesi 14/02/2013 tarih ve E. 2011/150 K. 2013/30 sayılı kararında;
663 sayılı
Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
Hükmünde
Kararnamenin "Uzmanlık eğitimi yaptırılması" başlıklı 56'ıncı maddesi ile
bu maddede yer alan
mecburi hizmet yükümlülüğünün Anayasa'ya aykırı olmadığına ve bu maddeye ilişkin
iptal
isteminin oybirliği ile reddine karar verildiği görülmüştür.
C. Hukuka ve Hakkaniyete Uygunluk Yönünden Değerlendirme ve Gerekçe
23) 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre haftalık çalışma süresi 40 saattir.
Aynı Kanunda,
kurumların ve hizmetlerin özellikleri dikkate alınmak suretiyle farklı çalışma
sürelerinin
belirlenebileceği belirtilmiş olup, sağlık hizmetini sunan personelin çalışma
usulleri de Yataklı
Tedav Kurumları İşletme Yönetmeliğinde düzenlenmiştir.
24) Sağlık Bakanlığı şikayet konusu olan asistan hekimlere kesintisiz nöbet
tutturulması ile ilgili
olarak; çalışanın ve hizmet alanların güvenliği açısından asistanlara blok şeklinde
veya gün aşırı
nöbet tutturulmayacağım, nöbet programlarının hasta ve çalışan güvenliğini sağlayacak
şekilde
düzenleneceğini, ancak nöbet uygulamalarının merkezi idare tarafından takip
edilerek
düzenlenmesinin mümkün olmayıp, ilgili eğitim kurumlarının sorumluluğunda olduğunu
belirtmiştir. Ancak, hastane tarafından her meslek grubu için ayrı ayrı hazırlanacak
nöbet
listelerinin birer örneğinin sağlık müdürlüklerine gönderilmesi gerektiği ve
il sağlık
müdürlüklerinin Bakanlığın taşradaki temsilcisi olduğu göz önünde bulundurulduğunda,
merkezi
idare tarafından hastanelerdeki nöbet uygulamalarının
takip edilemediği açıklaması ikna edici bulunmamıştır.
25) İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma
Hastanesi şikayetçi
asistanın şikayetinin, iş yoğunluğu yüksek bir klinikte çalışmasından kaynaklandığını
ifade ederek
konuyla ilgili açıklamaları içeren Çocuk Cerrahisi Eğitim Sorumlusu Doç. Dr.
Münevver
Hoşgör'ün görüşünü sunmuştur, doktor görüşünde 7 numaralı paragrafta değinilen
hususları
açıklamıştır.
26) Her ne kadar bir üst paragrafta bahsi geçen görüş yazısında; Sağlık Bakanlığının
15/04/2011
tarihli Genelgesine uyulduğu belirtilmiş olsa da, görüş yazısına ekli 2013 yılı
Haziran ayı nöbet
listesi incelendiğinde, şikayetçi doktora 2, 6, 8, 10, 13, 16, 19, 22, 24, 30
Haziran tarihlerine
toplam on gün, yaklaşık 200 saat nöbet yazıldığı ve bazı nöbetlerin gün aşırı
olduğu görülmüştür.
Nöbet ücretlerinin belirlendiği Devlet Memurları Kanunun Ek 33'üncü maddesinde,
ayda 130
saatten fazlası için nöbet ücreti ödemesinin yapılmayacağının düzenlenmiş olması
karşısında,
kanun koyucunun, nöbet izni kullanılmadığı takdirde, tutulacak nöbetin üst sınırını
130 saat olarak
kabul ettiği anlaşılmaktadır. Sabah mesaiye başlayıp, akşam nöbete kalan ertesi
gün ise mesaiye
devam eden şikayetçi asistan hekimin 10, 11 ve 12 numaralı paragraflarda değinilen
'dinlenme
hakkının ihlal edildiği ve ilgili hekimin bu koşullarda sağlıklı kalmasının,
sağlıklı karar
verebilmesinin, sağlıklı hizmet sunmasının ve uzmanlık eğitimden fayda görmesinin
mümkün
olmadığı kanaatine varılmıştır.
27) Ayrıca, 'hekim eksikliği' ve 'eğitimde devamlılığın esas olduğu' gerekçeleriyle
Yataklı Tedavi
Kurumları İşletme Yönetmeliğinin 41 'inci maddesinde belirtilen "Gece nöbeti
tutanlara ertesi
günü görev verilmez" hükmünün asistan hekimler açısından uygulanamaz hale
geldiği
anlaşılmaktadır. Yönetmeliğin ilgili maddesinin devamında, idareye çok geniş
bir takdir yetkisi
tanınmış olup, geceyi yoğun mesai ile uykusuz geçiren personele kurumun personel
durumu ve
imkanları müsait olmak, hizmeti aksatmamak kaydıyla evinde veya hastanede lüzum
görüldüğü
sürece dinlenebilmesi için baştabip tarafından izin verebileceği ancak izin
verilse dahi acil
durumlarda personelin baştabip veya nöbetçi tabip tarafından çalıştırılmaya
devam edilebileceği
düzenlenmiştir. Sağlık hizmetinin 24 saat kesintisiz sunulması gerekliliği bir
yana konulduğunda,
sağlık mevzuatında aylık tutulacak nöbet sürelerinin bir üst sınırının olmaması
nedeniyle
baştabiplerin bahsi geçen takdir yetkilerini, hekimlerin dinlenme haklarını
elinden alacak şekilde
kullanmalarının önü açıktır.
28) Diğer taraftan, teorik ve uygulamalı cerrahi eğitimde devamlılığının esas
olduğu gerekçesiyle,
şikayetçiye nöbet izni kullandırılmadığı ve 130 saatten fazla tuttuğu nöbetler
için ücret
ödenmediği, bu uygulamanın 12 numaralı paragrafta bahsi geçen angarya yasağı
hükmüne de
aykırı olduğu anlaşılmıştır.
29) Sonuç olarak, şikayet konusunun çok geniş bir kesimi ilgilendirdiği, hak
ihlali olduğu, aynı
uygulamalara maruz kalan tüm hekimlerin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama
hakları olduğu
hususları gözetildiğinde; sadece şikayetçinin
şikayetlerinin çözümüne özel bir tavsiyede bulunmanın yeterli olmayacağı anlaşılarak,
konunun geniş bir çerçevede ele alınarak sorunun temelinin belirlenmesi gerekmiştir.
Sorunun
temelinde yatan, hekim eksikliği nedeniyle, sağlık hizmetinin önemli unsurlarından
olan,
eğitim sorumlusunun gözetim ve denetiminde araştırma ve eğitim çalışmalarında
ve sağlık
hizmeti sunumunda görev alması gereken asistan hekimlerin dinlenme haklarının
ellerinden
alınması kabul edilemez bir uygulamadır ve bununla ilgili bir mekanizma ile
denetim sistemi
getirilmesi zorunludur. Öncelikle; hekim ihtiyacı tespit edilerek yasal mevzuat
değişikliği
yapılmak suretiyle hekim eksikliği çözüme kavuşturulmalıdır. Ayrıca; Devlet
Memurları
Kanunu'nun Ek 33'üncü maddesinde 130 saate kadar tutulan nöbet ücretinin ödeneceğine
ilişkin düzenlemenin esas alınarak aylık tutulacak nöbet süresinin üst sınırının
da 130 saat
olarak belirlenmesi için de sağlık mevzuatında düzenleme yapılması gerekmektedir.
Yataklı
Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinin 41 'inci maddesinin e bendinde düzenlenen,
"Gece
nöbeti tutanlara ertesi gün görev verilemez" hükmünün uygulanır hale getirilmesi
sağlanmalı,
bunun için dinlenme hakkı baştabiplerin ve nöbetçi tabiplerin takdir hakkı ile
sınırlandırılmamalı, sınırlama içeren bahsi geçen bendin ikinci ve üçüncü cümleleri
mevzuat
değişikliğiyle değiştirilmelidir. Bunlara ek olarak, asistan hekimlerin nitelikli
eğitim almaları
sağlanmalıdır. Nitelikli olmayan bir uzmanlık eğitimi sonrasında uzmanlığını
alacak olan
hekim, "uzman hekim eksikliğini" sadece nicelik olarak kapatacaktır. Hekimlere
verilecek
cerrahi eğitim programının hekimler açısından verimli ve nitelikli bir hale
gelmesi için; nöbet
listeleri de göz önüne alınarak bir eğitim programı düzenlenmeli, mümkün olduğu
takdirde
özellikle teorik eğitimler uzaktan eğitim, online eğitim tarzında etkin mekanizmalar
ile
desteklenebilecektir. Diğer taraftan; merkezi idarece, asistan hekimlere gün
aşırı ya da blok
halinde nöbet yazılıp yazılmadığının kontrolü yukarıda bahsi geçen Yönetmelik
hükmü gereği
il sağlık müdürlüklerine gönderilmesi gereken aylık nöbet listeleri aracılığıyla
denetlenmektedir. Nöbet listelerinin kontrolünde merkezi idarenin denetimini
artırması
gerektiği sonucuna varılmıştır. Yönetmelikteki düzenlemeye uyulduğu kabul edilerek
merkezin
bu denetimi, zamanında yapması, yerel idareleri yönetmeliğe uyma konusunda uyarması
ve
gerektiğinde yasal yaptırım uygulaması gerekir.
30) Son olarak, asistan hekimlere uzmanlık diplomalarının mecburi hizmet sonrasında
verilmesi,
663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun
Hükmünde Kararname 56'ıncı maddesinde ve 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel
Kanunun
3'üncü ek maddesinde düzenlenerek tıpta uzmanlık eğitimini tamamlayanların 'devlet
hizmeti
yükümlüğü' olduğu açıklanmıştır. 3359 sayılı Kanunun 4'üncü ek maddesinde de,
Devlet
hizmeti yükümlülüğü kapsamındaki personelin bu görevlerini tamamlamadan mesleklerini
icra
edemeyecekleri hüküm altına alınmıştır. 20, 21 ve 22 numaralı paragraflarda
açıklandığı üzere
ilgili maddelerin Anayasaya aykırı oldukları gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine
iptal
istemiyle yapılan başvurularda iptal istemlerinin reddine karar verilmiştir.
Adı geçen
kararlarının gerekçesinde; "herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama
hakkına sahip
olması karşısında, ülkenin her yöresinde sağlık hizmetlerinden yararlanılabilmesini
sağlamak
amacıyla tabiplerin Devlet hizmeti ile yükümlü kılındığı ve niteliği gereği
sağlık hizmetlerinin
yerine getirilmesinde ortaya çıkacak eksiklik ve gecikmelerin telafisi olanaksız
sonuçlara yol
açacağı hususları dikkate alındığında, ülke ihtiyaçlarının söz konusu Devlet
hizmeti
yükümlülüğünü zorunlu kıldığı..." kabul edilmiştir. Tüm bu açıklamalar
ışığında, yukarıda
açıklanan nöbet ve mesai fazlalıkları hariç asistan hekimlere uzmanlık diplomalarının
mecburi
hizmet sonrasında verilmesinin hukuka aykırı bir yönünün bulunmadığı anlaşılmıştır.
IV. HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN YASAL MEVZUAT
A. Dava Açma Süresinin Yeniden Başlaması
31) Kurumumuzun 20/11/2013 tarih ve 17083 sayılı yazısı ile inceleme ve araştırmanın
şikayet
tarihi olan 01/06/2013 tarihinden itibaren 6 ay içinde sonuçlandırılamaması
nedeniyle,
02/12/2013 tarihinde dava açma süresinin yeniden işlemeye başlayacağı hususunda
şikayetçiye
bilgi verilmiştir.
B. Yargı Yolu
32) 2709 Sayılı 1982 Anayasası'nın Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması Başlıklı
40'ıncı
maddesinin 2'inci fıkrasında, "Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi
kanun yolları ve
mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır." hükmü yer
almakta olup, 6328
sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 20 inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca,
ilgili
idarenin eylem ve işlemlerine karşı 02/12/2013 tarihinden itibaren 60 günlük
süre içerisinde
İzmir İdare Mahkemesine yargı yolu açıktır.
V. KARAR
Açıklanan gerekçelerle; şikayetçi başvurucunun şikayetinin KISMEN KABUL KISMEN
REDDİYLE;
1) Şikayetçinin asistan hekimlere uzmanlık diplomalarının mecburi hizmet
sonrasında verilmesi konusuna ilişkin şikayetinin yerinde olmadığı anlaşıldığından
bu şikayetin
REDDİNE,
2) Şikayetçinin fazla çalıştırılmasına ilişkin şikayetinin KABULÜNE;
a) Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinin 41 'inci maddesinin "e"
bendinde
yukarıda öngörüldüğü üzere "Gece nöbeti tutanlara ertesi günü görev verilmez."
hükmünün
hekimlerin dinlenme haklarının baştabip veya nöbetçi tabibin ucu açık takdir
haklarıyla
sınırlandırılmaması ve bu yönde mevzuat değişikliği yapılması,
b) Hekimlere aylık 130 saatten fazla nöbet yazılmaması konusunda sağlık
mevzuatında düzenleme yapılarak aylık nöbet üst sınırının belirlenmesi,
c) Şikayet konusunun temel sebebi olan hekim eksikliğinin giderilmesi yolunda
YÖK ve
Tıp Fakülteleriyle koordineli işbirliği içerisinde yasal mevzuat değişikliği
yapılması,
d) Aylık nöbet listelerinde asistan hekimlere gün aşırı yada blok halinde nöbet
yazılıp
yazılmadığının sağlık müdürlükleri aracılığıyla etkin bir şekilde merkezden
denetlenmesi
hususlarında Sağlık Bakanlığına TAVSİYEDE BULUNULMASINA,
3) Şikayetçi asistan hekime gün aşırı nöbet konulmaması ve aylık 130 saatten
fazla
nöbet yazılmaması hususunda Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İzmir Güney Kamu
Hastaneleri
Birliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma
Hastanesine
TAVSİYEDE BULUNULMASINA,
4) Bilgileri için kararın YÖK Başkanlığına gönderilmesine,
6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 20 inci maddesinin üçüncü fıkrası
uyarınca, merciince (Sağlık Bakanlığı ve Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İzmir
Güney Kamu
Hastaneleri Birliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim
ve Araştırma
Hastanesi) bu karar üzerine tesis edilecek işlem ya da tavsiye edilen çözümün
uygulanabilir nitelikte
görülmediği takdirde gerekçesinin otuz gün içinde Kurumumuza bildirilmesinin
zorunlu olduğuna,
Bu kararın şikayetçi, Sağlık Bakanlığı ve Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İzmir
Güney
Kamu Hastaneleri Birliği İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi
Eğitim ve Araştırma
Hastanesine tebliğine,
Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisi'nce karar verildi.
M.Nihat ÖMEROĞLU
Kamu Başdenetçisi