AYM: Daire başkanları ve dekanlar memur sendikalarına üye olabilir

Anayasa Mahkemesi, 4688 sayılı Kanunun 15 inci maddesinde yer alan 'kurum ve kuruluşların daire başkanları ve bunların yardımcıları' ile 'fakülte dekanları, enstitü ve yüksekokulların müdürleri ile bunların yardımcıları'nın sendika kurucusu ve üyesi olamayacaklarına ilişkin hükmün iptaline karar verdi.

Eğitim-Bir-Sen'in Iğdır Üniversitesinde daire başkanları, enstitü ve yüksekokul müdürleri ile yardımcılarının üye yapmasına Türk Eğitim Sen itirazda bulunmuş, bu kadrolarda bulunan kamu görevlilerinin sendika üyesi olamayacaklarını iddia etmişti. Yetki tespiti işleminde bu kişilerin sendika üyesi olarak kabulü üzerine Türk Eğitim Sen tarafından Ankara 4. İş Mahkemesine daire başkanları, enstitü ve yüksekokul müdürlerinin Eğitim-Bir-Sen üyeliklerinin iptaline ilişkin yetki tespitinin iptali istemli dava açılmıştı.

Davanın kabulü ve bölge adliye mahkemesinde de onanması üzerine Eğitim-Bir-Sen, söz konusu kararın örgütlenme özgürlüğüne ilişkin uluslararası hukuk ve anayasa hükümlerine aykırı olduğu cihetle Yargıtay'a temyiz başvurusu yapmıştı. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi de 4688 sayılı Kanun'un 15 inci maddesinde bahse konu unvanlar yönünden getirilen yasağın sendika üyesi olma hakkının ihlali teşkil ettiği gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi'ne itiraz yoluyla norm denetimi başvurusu yapmıştı.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, ".4688 sayılı Kanun kapsamında bulunan 'kurum ve kuruluşların daire başkanları ve bunların yardımcıları' ile 'fakülte dekanları, enstitü ve yüksekokulların müdürleri ile bunların yardımcıları'nın çalışma şartlarının iyileştirilmesi ve özlük haklarının geliştirilmesi gibi bireysel ve ortak menfaatlerinin korunmasına yönelik sendikal faaliyetlerde bulunmasını gerektirmektedir. Bu nedenle, anılan nitelikteki kamu görevlilerinin sendika kurmalarının ve sendikaya üye olmalarının yasaklanması, demokratik toplum düzeni açısından meşru ve ölçülü bir müdahale niteliği taşımamaktadır. İtiraz konusu kanun hükümlerinin Anayasa'nın 13 üncü ve 51 inci maddelerine aykırı olduğu sonucuna varılmıştır. " gerekçesine yer vermişti.

Anayasa Mahkemesi, daire başkanları, enstitü ve yüksekokul müdürleri ile yardımcılarının tek başlarına politika belirleme işlevlerinin bulunmadığı, kamu gücünün kullanımına katılıyor olmanın bir kamu görevlisinin sendika kurmalarının yasaklanmasını kategorik olarak zorunlu kılmadığı, sendika hakkının kullanılamaz kılınmasının demokratik toplumda zorunlu ihtiyacı karşılamadığı gerekçesine yer verdi.

Bu kararla birlikte daire başkanları, enstitü ve yüksekokul müdürleri ile yardımcılarının sendika kurucusu ve üyesi olmaları mümkün hale gelmiş oldu.

ANAYASA MAHKEMESİ:

DAİRE BAŞKANLARI, FAKÜLTE DAKANLARI, ENSTİTÜ VE YÜKSEKOKULLARIN MÜDÜRLERİ İLE BUNLARIN YARDIMCILARI

SENDİKA ÜYESİ OLABİLİR !

Anayasa Mahkemesinin, 13/9/2023 tarihli, 2023/156 Karar ve 2023/92 Esas sayılı kararıyla, Daire Başkanları, Fakülte Dekanları, Enstitü ve Yüksekokulların Müdürleri ile bunların yardımcılarının sendikalara üye olması ve sendika kurmasının önündeki engel kaldırılmış oldu.

Bilindiği üzere, 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanununun 15 inci maddesinde, "Bu Kanuna göre kurulan sendikalara;

a) Cumhurbaşkanlığı merkez teşkilatında, bağlı kurullarında ve Diyanet İşleri Başkanlığı, Savunma Sanayi Başkanlığı ile İletişim Başkanlığı hariç olmak üzere bağlı kuruluşlarında, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinde çalışan kamu görevlileri,

b) Yüksek yargı organlarının başkan ve üyeleri, hakimler, savcılar ve bu meslekten sayılanlar,

c) Bakanlar, bakan yardımcıları, bu Kanun kapsamında bulunan kurum ve kuruluşların başkanları, genel müdürleri, daire başkanları ve bunların yardımcıları, yönetim kurulu üyeleri, merkez teşkilatlarının denetim birimleri yöneticileri ve kurul başkanları, hukuk müşavirleri, bölge, il ve ilçe teşkilatlarının en üst amirleri ile bunlara eşit veya daha üst düzeyde olan kamu görevlileri, (.)(9) belediye başkanları ve yardımcıları,(9)[10]

d) Yükseköğretim Kurulu Başkan ve üyeleri ile Yükseköğretim Denetleme Kurulu Başkan ve üyeleri, üniversite ve yüksek teknoloji enstitüsü rektörleri, fakülte dekanları, enstitü ve yüksek okulların müdürleri ile bunların yardımcıları,

e) Mülki idare amirleri,

f) Silahlı Kuvvetler mensupları,

g) (İptal: Anayasa Mahkemesi'nin 10/4/2013 tarihli ve E.: 2013/21, K.: 2013/57 sayılı Kararı ile.)

h) Milli İstihbarat Teşkilatı mensupları,

ı) Bu Kanun kapsamında bulunan kurum ve kuruluşların merkezi denetim elemanları,

j) Emniyet hizmetleri sınıfı (.)[11] (.)(9) ,

k) Ceza infaz kurumlarında çalışan kamu görevlileri,

l) Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığında görevli subay, sözleşmeli subay, astsubay, sözleşmeli astsubay, uzman jandarma, uzman erbaş, sözleşmeli erbaş ve sözleşmeli erler,

üye olamazlar ve sendika kuramazlar." hükmü yer almaktadır.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi itiraz yoluna başvurarak 4688 sayılı Kanunun 15 inci maddesinde yer alan ".daire başkanları.ve .fakülte dekanları, enstitü ve yüksekokulların müdürleri ile bunların yardımcıları" ibarelerinin Anayasanın 13. Ve 51. Maddelerine aykırı olduğunu ileri sürerek iptalleri için başvurmuştur. Anayasa Mahkemesi işin esasına girerek inceleme yapmış ve aşağıda yer verilen hususları gözeterek karar vermiştir:

İtiraz Konuları:

-4688 sayılı Kanun temel olarak amaçsal bağlamda tüm kamu görevlilerinin sendikal haklardan yararlanmasını hedeflemesine rağmen bazı kamu görevlilerine yaptıkları işler nedeniyle kısıtlama getirmiştir.

-Anayasanın 51. maddesinde, işçi ve memur ayrımı yapılmaksızın tüm çalışanların sendika kurma ve sendikaya üye olma hakkı anayasal olarak güvenceye bağlanmıştır.

-22/10/2014 tarihli Anayasa mahkemesi kararında sendika hakkının örgütlenme özgürlüğünün bir parçası olduğu belirtilmiştir.

-Yine aynı tarihli bu kararda, sendika hakkının çalışanların ve çalıştıranların istenilen sendikayı kurma ve buna üye olma değil aynı zamanda oluşan bu tüzel kişinin varlığının da garanti altına alınmasını içerdiği de belirtilmiştir.

-4688 sayılı Kanunun 15 inci maddesindeki sınırlamanın bu unvandakilerin sendika kurma hakkına sınırlama getirdiği açıktır.

-Anayasanın 13. maddesinde, temel hak ve hürriyetlerin sadece Kanunla sınırlanacağı, bu sınırlamaların Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamayacağı hükme bağlanmıştır.

-Ayrıca, Anayasanın 13. maddesindeki kanunilik sınırlama ölçütü, Anayasanın 2. Maddesinde yer verilen hukuk devleti ilkesi çerçevesinde olmalıdır.

-Daire başkanı, enstitü ve yüksekokulların müdürleri ile bunların yardımcılarının sendika üyesi olmasının ve sendika kurmasının yasaklanmasının bu kamu görevlilerinin niteliğinden olduğu anlaşılmaktadır. Kamu düzeninin sağlanması açısından bu yasağın olduğu açık şekilde görülmektedir. Yani Anayasanın 51. Maddesindeki özel sınırlama sebeplerine bağlı kalınmıştır.

-Sendikal hak ve özgürlüklere tam olarak sahip olmayan toplumların demokratik nitelikler bakımından eksiklikler taşıdığı belirtilmiştir.

-Sendika hakkına yönelik bir sınırlamanın demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun kabul edilebilmesi için zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılaması gerekmektedir.

-Bazı kamu görevlilerinin sendikal faaliyetleri, hizmetin niteliği, önemi, sunulamayan kamu hizmetinin diğer kişilerin hak ve özgürlükleri üzerindeki etkisi, kamu görevlilerinin çalıştıkları birimlerin özellikleri vd. sebeplerle kısıtlanabilir.

-Bazı kamu görevlilerinin sendika hakkından mahrum bırakılması demokratik toplumda zorunlu bir sosyal ihtiyacı karşılamayacaktır.

-Daire başkanları, fakülte dekanları, enstitü ve yüksekokulların müdürleri ile bunların yardımcılarının teşkilat yapısı içinde tek başına politika belirlememektedirler.

-Bunların ilgili mevzuatlarda yer alan görevleri de incelendiğinde, söz konusu unvanlar, belirli kamu hizmetlerini önceden belirlenmiş politikalar çerçevesinde yürütmektedirler.

-Anılan unvanlar her ne kadar yönetici olarak kabul edilse ve kamu gücünü kullandıkları bilinse de bunların sendika kurmasının kategorik olarak yasaklanması uygun olmayacaktır.

-Bu unvandakilerin sendika hakkının kullanılmaz kılınması, demokratik toplumda zorunlu bir sosyal ihtiyacı karşılamamaktadır.

-Bu sebeplerle, Anayasanın 13. ve 51. Maddelerine aykırı olan bu hususlar göz önüne alındığında, 4688 sayılı Kanunun 15 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde yer alan ".daire başkanları." ibaresinin ve (d) bendinde yer alan ".fakülte dekanları, enstitü ve yüksek okulların müdürleri ile bunların yardımcıları," ibaresi,
Anayasaya aykırı bulunmuş ve iptaline oybirliğiyle 13/9/2023 tarihinde karar verilmiştir.

Bu karar sonrasında sendika üyeliği ve sendika kurması konusundaki engeli ortadan kalkmış olan anılan unvandakilere denk diğer unvandakilerin sendika üyelikleri konusu ise bir başka tartışma konusu haline gelmiştir.