10 soruda Toplu Sözleşme İkramiyesi: AYM gerekçeleri ve gerçekler

1- Toplu Sözleşme İkramiyesi Nedir ve Kimlere Ödenir?
Toplu sözleşme ikramiyesi, 2005 yılında toplu görüşme döneminde elde edilmiş bir kazanımdı ve kamu görevlilerinden sendika üyesi olanlara ödenmekteydi. 6. Dönem Toplu Sözleşme'de hizmet kolunda üye olabilecek kamu görevlisi sayısının %1'inden fazlasını kaydeden sendikalara daha yüksek ödenmesi öngörülerek düzenlenmişti. Danıştay'ın bu düzenlemeyi iptal etmesinin ardından Meclis tarafından düzenleme yapılarak %2 barajı belirlendi. %2'nin altında olan sendikaların üyelerine ise toplu sözleşme desteği ödenmesi öngörüldü. Bu kararı da Anayasa Mahkemesi iptal etti.

2- Toplu Sözleşme İkramiyesi ve Toplu Sözleşme Desteği Alan Kamu Görevlisi Sayısı ve Tutarları Ne Kadardı?
2023 yılı kamu görevlileri sendikaları üye sayısı tebliğine göre 2.130.644 sendika üyesi kamu görevlisinden, 2.018.670 kişi toplu sözleşme ikramiyesinden yararlanmaktaydı. 111.974 üye ise toplu sözleşme desteğinden yararlanmaktaydı. 2023 yılında 2.018.670 olan üye sayısının bugün itibariyle 2 milyon 150 bin civarında olduğu tahmin edilmektedir. %2'yi geçen 2.018.670 üyenin bağlı olduğu sendika sayısı 47 iken, 111.974 üyenin bağlı olduğu sendika sayısı 180'den fazladır. Bu veriler de göstermektedir ki; kamu görevlileri sendikacılığında, görev ve sorumluluğu olmayan yüzlerce sendika bulunmaktadır. Toplu sözleşmede alınan karara göre toplu sözleşme ikramiyesi 538 TL, toplu sözleşme desteği 190 TL civarında ödenmekteydi. Bu tutarın sendikalara değil, sendika üyelerine ödenmekte olduğu unutulmamalıdır. Toplu Sözleşme İkramiyesi; 2012 yılında 45 TL, 2014 yılında 60 TL, 2016 yılında 750 gösterge rakamına (3 aylık) ve 2023 yılında aylık 707 gösterge rakamına (538 TL) yükseltilmiştir.

3- Sendikalar Anayasa Mahkemesi Gerekçeli Kararına Neden Tepki Gösteriyor?
Anayasa Mahkemesi'nin 18/01/2024 tarihinde aldığı karar, kamuoyuna "AYM %2 barajını iptal etti" şeklinde yansıdı. CHP veya AYM tarafından bir bilgilendirme yapılmadığından o tarihte neyin CHP tarafından dava konusu edildiği ve mahkemenin neyin iptaline karar verdiği bilinmiyordu. Bu yüzden karar sendikalar tarafından "%2" ibaresine dava açılmış ve bu kısım iptal edilmiş gibi yorumlandı. Fakat gerekçeli kararın 05.03.2024 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanmasıyla, AYM'nin %2 barajını değil toplu sözleşme ikramiyesi hükmünün dayanağı olan yasa maddesini tümden iptal ettiği görüldü. Böylece CHP'nin talebi sonucunda 2 milyonu aşkın memur mağdur edildi.

4- Neden CHP'ye Tepki Gösteriliyor?
Çünkü 2 milyondan fazla memuru mağdur edecek şekilde Anayasa Mahkemesine başvuran CHP'dir. CHP, "en az %2" ibaresine dava açmak yerine, kasten maddenin tamamına dava açmış ve toplu sözleşme ikramiyesinin iptal edilmesine neden olmuştur. Oysa CHP %2 barajının iptaline ilişkin dava açmış olsaydı; 2 milyondan fazla kamu görevlisi mağdur edilmemiş olacaktı. Aynı şekilde CHP, 2005 yılında da sendika ödeneğine dava açmış ve iptal ettirmişti. Sağlık çalışanlarına, din görevlilerine, öğretmenlik meslek kanununa ve kamu görevlilerine ilave mali ve sosyal hak sağlayan birçok düzenlemeyi yine CHP ana muhalefet partisi sıfatıyla iptal ettirmiştir.

5- Memur-Sen Konfederasyonu Tepkisinde Haklı mı?
Anayasal hak olan toplu sözleşme hakkının doğal bir sonucu olan toplu sözleşme ikramiyesi kazanımı, 2 milyondan fazla kamu görevlisinin elinden alınıyorsa doğal olarak bu duruma en çok tepki vermesi beklenen, tüm hizmet kollarında yetkili sendikaların bağlı olduğu konfederasyon olarak Memur-Sen'dir. CHP'nin başvurusuyla, zarar gören ne Memur-Sen ne de kamu görevlileri sendikaları olmuştur, zarar gören kamu görevlileridir. CHP, ilgili maddenin baraj kısmına değil tamamına dava açarak yargının kılıcını kamu görevlilerinin cebine doğrultmuştur. 19 yıldır uygulanan toplu sözleşme ikramiyesine dava açmak, toplu sözleşme hükümlerini tartışmaya açmaya çalışmak demektir. Memur-Sen Konfederasyonu tepkisinde sonuna kadar haklıdır. Çünkü pazarlık masasının yetkilisi Memur-Sen'dir. Diğer sendikaların tepki göstermemesine yönelik cümle kurmak doğru olmamakla birlikte, emek örgütleri arasında çatışma çıkarmaya yönelik bir karar olduğu da söylenebilir.

6- Baraj Uygulaması Nasıl Değerlendirilmelidir?
Baraj uygulaması sendikalar düzeyinde baskı unsuru olarak yorumlanmaya çalışılsa da, siyasi partilerden işçi sendikalarına birçok alanda baraj veya kısıtlayıcı hükümler bulunmaktadır. Siyasi partilere verilen hazine yardımı, bütün siyasi partilere değil seçim barajını aşan partilere verilmektedir. Aynı şekilde, işçi sendikalarında da 2 tür baraj bulunmaktadır. Yetkiyi elde edebilmek için işyerindeki üyelerin %50'sinden fazlasını üye kaydetmek ve toplu iş sözleşmesi yapabilmek için iş kolundaki üyelerin %1'ini üye kaydetme zorunluluğu vardır. Kamu görevlileri sendikalarında ise durum tam tersinedir. Yetkili konfederasyon ya da sendikalar toplu sözleşmede mücadele etmesine ve kazanım üretmesine rağmen, toplu sözleşme kazanımları bütün kamu görevlilerini kapsamaktadır. Bu anlayış, sendika kavramının etimolojisine aykırıdır. Çünkü sendika üyesine hizmeti esas alır.

7- İşçi Sendikalarında Toplu İş Sözleşmesinden Yararlanma Şartları Nedir?
İşçi sendikacılığı kamu görevlileri sendikacılığına oranla; sendikalılığı, sendikacılığı ve sendikal örgütlenmeyi koruyan bir sistem ve düzenleme içermektedir. Yukarıda ifade edilen şartları (%50+1 ve %1 barajı) taşıyan sendikalar toplu iş sözleşmesi yapmaktadır. İşçi sendikacılığında yetkili sendikanın yaptığı toplu iş sözleşmesinden yararlanmak için dayanışma aidatı ödemek zorunludur. Bu durum toplu iş sözleşmesi yapan sendikayı güçlü kılmakta, kazanımlarının değerini artırmakta, örgütlenmeyi pekiştirmektedir.

8- Kamu Görevlileri Sendikalarında Toplu Sözleşmeden Yararlanma Şartı Nedir? İşçi Sendikacılığı ile Farklar Nelerdir?
Kamu görevlileri sendikacılığında en çok üyeye sahip konfederasyon ile birlikte diğer iki konfederasyon da toplu sözleşme masasında yer almaktadır. Toplu sözleşme hükümlerinin tamamı, sendikalı-sendikasız ya da yetkili sendika üyesi ayrımı yapılmaksızın eşit olarak uygulanmaktadır. Bunun tek istisnası toplu sözleşme ikramiyesi ve toplu sözleşme desteğidir. İşçi sendikalarında olduğu gibi toplu sözleşme hükümlerinden yararlanmak için dayanışma aidatı ya da sendika üyeliği zorunluluğu yoktur. Bu durum sendikal örgütlülüğü olumsuz etkilemekte, yetkiyi itibarsızlaştırmakta, pazarlık mücadelesini zayıflatmakta, mücadele edeni ve kazanım üreteni ödüllendirmek yerine cezalandırmaktadır.

9- 7. Dönem Toplu Sözleşme'deki İlgili Hüküm Halen Yürürlükte Mi?
7. Dönem Toplu Sözleşme görüşmeleri Hakem Kurulu Kararı ile tamamlanmıştır. Bu Kararda Hazine ve Maliye Bakan Yardımcısı, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkan Yardımcısı, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakan Yardımcısı ve Sayıştay Başkanı gibi üst düzey yöneticilerin imzası bulunmaktadır. Anayasa Mahkemesi toplu sözleşme ikramiyesine ilişkin hükmü iptal etmiş olsa da Toplu sözleşmenin özerkliği dikkate alındığında hükmün halen yürürlükte olduğu söylenebilir.

10- İptal Davası Açan CHP ve İptal Kararı Veren AYM'nin Neden Olduğu Bu Sorun Çözüme Kavuşacak Mı?
Gelinen noktada toplu sözleşme ikramiyesi kaldırıldığı için bütün kamu görevlileri 190 ? toplu sözleşme desteği almakla yetinecektir. Burada 2 milyonu aşkın kamu görevlisinin aylık 345?, yıllık 4.150? kaybı olduğu söz konusudur. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Sayın Işıkhan'ın bu konuya ilişkin yapmış olduğu açıklama göz önüne alındığında çözümün kısa sürede sağlanacağı değerlendirilmektedir. Nitekim 4688 sayılı Kanunun 42 inci maddesine ya da 7. Dönem Kamu Görevlileri Hakem Kurulu Kararına göre tereddütlerin giderilmesi sağlanabilir. Yetkili Konfederasyon Memur-Sen de gerçekleştirilen görüşmede yetkili sendika ile kamu işvereni arasında bir protokol imzalanarak sorunun çözüleceğine yönelik görüş belirtilmiştir.