Engellilik ile çalışma gücü kaybına dayalı emeklilik arasında ne fark vardır?
Genel olarak "engellilik" ile "çalışma gücü kaybı" arasında kavram karışıklığı olduğundan, engellilik dolayısıyla veya çalışma gücü kaybı nedeniyle emeklilik şartlarının anlaşılmasında tereddütlerin olduğu görüldüğünden bu yazımızda konuyu hem 5434 e, hem de 5510 a tabi memurlar açısından değerlendirmekteyiz.
Detaylar/Değerlendirmeler:
Engelli; engeli olan, vücudunda eksik veya kusuru olan anlamındadır,
Engellilik de engelli olma durumunu ifade etmektedir.
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanuna göre Engelli tanımı da; fiziksel,
zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı
topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını
kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireyi, şeklinde ifade edilmiştir.
Çalışma gücü kaybı ise genel olarak fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal
kayıpları ifade eder ve engellilik durumları ile aynıdır. Ancak, bu durum genel
olarak memurların çalışmaya başladıktan sonra ortaya çıkan rahatsızlıkları ifade
etmek için kullanılır. Ayrıca, çalışma gücü kaybı oranı çalışmaya başlamadan
da olabilir, ancak göreve girmeden önce oluşan bu durumlarda çalışma gücü kaybı
oranı dikkate alınarak sosyal güvenlik işlemleri yapılır.
Dolayısıyla, sosyal güvenlik sisteminde engellikleri dolayısıyla göreve başlamış
olanlar ile yine çalışmaya başladıktan sonra veya önce ortaya çıkan çalışma
gücü kaybı nedeniyle hak kazanacakları emeklilik şartları farklı olarak düzenlenmiştir.
Bu her iki durum malullük nedeniyle emekliliği kapsamaz, malulen emeklilik şartları
bu belirtilenlerden farklı olmaktadır.
Engellilikleri Dikkate Alınarak Göreve Başlayanlar İle Göreve Başladıktan
Sonra Çalışma Gücü Kaybı Ortaya Çıkanlar:
1- 5434'e tabi olanlar:
Göreve başlamadan önce engellilik durumlarını belirten raporları bulunanlar:
5434 e tabi olanlar, 2008 yılı Ekim ayından önce memurluğa başlamış kişilerdir.
Engellilik durumları uygulanarak göreve en az % 40 oranında raporlarına istinaden
başlamışlarsa bu kişiler 15 yıl hizmetlerini tamamladıklarında başka bir şart
aranmadan aylık bağlanma hakkını kazanmaktadırlar. Ayrıca, 2008 yılında 5510
sayılı Kanunla getirilen bir hak ile de, 2008 yılı Ekim ayından önce memurluğa
başlamış olanlardan çalışmaya başlamadan önce ilgili mevzuatına göre alınmış
olan ve en az % 40 oranında engelli olduklarını gösterir sağlık kurulu raporu
bulunanlar ile yine en az % 40 oranında doğuştan engelli olduklarını belgeleyenler
de 15 yıl hizmetlerinin bulunması kaydıyla aylık bağlanma hakkını kazanmışlardır.
Göreve başladıktan sonra çalışma gücü kaybı oluşanlar:
Genelde göreve başlamadan önce en az % 40 oranında engelli olduklarını belirtir
durumları ve raporları olmayıp, çalışmaya başladıktan sonra çalışma gücü ortaya
çıkanlardır. Bu durumda olanlar ise 15 yıl hizmete tabi olmayıp 16 yıl veya
18 yıl hizmet süresine tabi kişilerdir.
Dolayısıyla çalışmaya başladıktan sonra haklarında düzenlenen raporların SGK
Sağlık Kurulunca incelenmesi neticesinde çalışma gücündeki kayıp oranı;
- % 50 ila % 59 arasında olan memurlar için en az 5760 gün (16 yıl) hizmetlerinin
olması,
- % 40 ila % 49 arasında olan memurlar için ise en az 6480 gün ( 18 yıl) hizmetlerinin
olması,
Halinde aylık bağlanma hakkını kazanabilmektedirler.
Dolayısıyla, 5434 e tabi memurlar hakkında hem engellilikten hem de çalışma
gücü kaybı nedeniyle aylık bağlanmasında şartlar farklı olmaktadır.
2- 5510'a tabi olanlar:
Göreve başlamadan önce engellilik durumlarını belirten raporları bulunanlar:
Göreve başlamadan önce % 60 oranında hastalığı veya engelliliği bulunan ve bu
nedenle malullük aylığından yararlanamayan memurların engellilikten dolayı aylık
bağlanması için en az 15 yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün (11
yıl) hizmetlerinin olması gerekmektedir.
Göreve başladıktan sonra çalışma gücü kaybı oluşanlar:
Çalışma gücü kayıp oranları % 60 ın altında olanlar için uygulanır. % 60 çalışma
gücü kayıpları olmuş olsa malullük hükümlerinden faydalanabilirler.
Çalışmaya başladıktan sonra haklarında düzenlenen raporların SGK Sağlık Kurulunca
incelenmesi neticesinde çalışma gücündeki kayıp oranı;
- % 50 ila % 59 arasında olan memurlar için en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları
ve 4320 gün (12 yıl) hizmetlerinin olması,
- % 40 ila % 49 arasında olan memurlar için ise en az 18 yıldan beri sigortalı
olmaları ve 4680 (13 yıl) gün hizmetlerinin olması,
Halinde aylık bağlanma hakkını kazanabilmektedirler.
Her iki durumun değerlendirmesi:
Çalışmaya başladıktan sonra çalışma gücü kaybı yaşayanlardan;
- 5434'e tabi olanlar için sigortalılık süresi bulunmaz yalnızca hizmet toplamı
yeterli olmaktadır.
- Ancak, 5510'a tabi olanlar için ise hem sigortalılık süresi hem de hizmet
toplamı şartı birlikte aranmaktadır.
Dolayısıyla göreve başlamadan önce engellilik oranları ne olursa olsun, bu engelliliklerinden
dolayı yaşlılık aylığı bağlanma durumları bulunmamaktadır. Sadece göreve başlamadan
önce en az % 60 oranında çalışma gücünün kaybettiği veya görevini yapamayacak
derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiğinin oluşma nedeniyle malullük aylığından
yararlanamama durumunda olan 5510'a tabi memurlar için en az 15 yıl sigortalılık
süresinin olması ve 11 yıl hizmetlerinin olması halinde aylık bağlanma durumları
bulunur. Yani 5510'a tabi olanlar açısından göreve başlamadan önce % 60 oranından
az engellilik durumları için özel bir durum bulunmaz ve bu durumda olanlar
için yukarıda belirttiğiniz % 40 ile 49 arasında engellilik oranına göre şartlar
aranır.
Ancak, 5434'e tabi memurlar için göreve engellilik mevzuatına uygun olarak
girenler için göreve girmeden önce en az % 40 oranı yeterli olmaktadır ve bu
durumda olanlar 15 yıl hizmet üzerinden ve sigortalılık süresi aranmadan ve
yaş şartı da uygulanmadan emekli olabilirler.
NOT: Hem 5434'e hem de 5510'a tabi memurlardan vergi indiriminden görevde
iken faydalananların, emekliliklerinde vergi indirimine bağlı bir aylık hesaplama
sistemi bulunmaz.
Ayrıca, bu durumda olan memurların öncelikli olarak Kurumları tarafından SGK
ile yazışma yapılmasını önemle tavsiye etmekteyiz.