KDK açıkladı, Sosyal tesislerde, alışveriş kredi kartı dışında nakit olarak yapılabilir mi?

Kamu Denetçiliği Kurumunun (Ombudsmanlık) 29/11/2024 tarih ve 2024/13200-S.24.19883 sayılı kararında aşağıdaki açıklamalara yer verilmiştir.

1. Başvuran özetle; İstanbul Üniversitesi Sosyal Tesislerinde, alışverişin sadece banka ya da kredi kartıyla yapılabiliyor olması ve dolayısıyla kanuni ödeme vasıtası olan nakit paranın kullanımına izin verilmemesinin banka kartı olmayan kişilerin kantinden yararlanmasını engellediğini, bu düzenlemenin dayanağının bulunmadığını, Üniversite'nin internet üzerinde öğrenci kantinleri-kafeterya alanı işletim ve denetim yönergesi bulunmadığını, bedel tahsilatının nasıl belirleneceğine dair İstanbul Üniversitesi Sosyal Tesisleri Yönergesi'nde tahsil edilecek bedelin esaslarının belirlenmesi yürütme kuruluna ait olduğu ifadesine erişebildiğini, uygulamanın son bulması ve para borcunu öderken nakit para kullanmak için sosyal tesislerin internet üzerindeki şikayet kutusuna yazdığını iddia ve ifade ederek sosyal tesislerde nakit para ile ödeme yapılabilmesi talebiyle Kurumumuza başvurmuştur.

II. İDARENİN BAŞVURUYA İLİŞKİN AÇIKLAMALARI

2.1. Sosyal Tesislerinin, kar amacı gütmeyen bir kuruluş olup, daha kaliteli hizmet sunabilmek amacıyla mali ve finansal sistemin gereklerine uygun olarak kredi kartı ve banka kartı ile tahsilat yapmakta olduğu, bu uygulamanın, aynı zamanda iç denetim sistemimizin etkinliğini artırdığı ve işleyişin daha şeffaf bir şekilde sürdürülmesine olanak sağladığı ifade edilmektedir.

V. DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE

12. Anayasamızın 13 üncü maddesi, temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasını düzenlemektedir. Bu maddeye göre, "Anayasada yer alan temel hak ve hürriyetler, yalnızca kanunla ve ancak belirli sebeplerle sınırlanabilir." Ayrıca, sınırlama yapılırken, hakların özüne dokunulamayacağı ve sınırlamanın, toplumun huzuru, genel sağlık, güvenlik gibi kamu yararını korumak amacıyla yapılması gerektiği ifade edilmektedir. Bu çerçevede sosyal tesislerde nakit paranın geçersiz olması ve yalnızca kartla ödeme yapılması düzenlemesi, üniversitenin idari ve mali işleyişini düzenleyen bir karar olarak görünmekle birlikte, kişisel hak ve özgürlükler üzerinde anlamlı bir sınırlama yaratıp yaratmadığı bakımından incelenmesi gerekmektedir. İdarece uygulamanın gerekçesi "daha kaliteli hizmet sunabilmek amacıyla mali ve finansal sistemin gereklerine uygun olarak kredi kartı ve banka kartı ile tahsilat yapmakta olduğu, aynı zamanda iç denetim sisteminin etkinliğini artırdığı ve işleyişin daha şeffaf bir şekilde sürdürülmesine olanak sağladığı" şeklinde ifade edilmiştir. Bu açıdan, yapılan sınırlamanın, Anayasanın 13 üncü maddesi bakımından hukuka uygun bir şekilde belirlendiği ve uygulandığı savunulabilir. Ancak söz konusu uygulamanın Anayasanın temel hak ve özgürlüklerle ilgili düzenlemelere aykırılığı bulunmaması hukuka ve hakkaniyete uygun olduğu anlamına gelmediği için ilgili düğer mevzuata uygunluğu bakımından değerlendirilmesi gerekmektedir.

13. Anayasanın 172 inci maddesi ve 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun uyarınca, tüketicilerin ekonomik, sosyal ve hukuki açıdan korunması esastır. Bir mal veya hizmetin satışa sunulması sırasında uygulanan ödeme yöntemlerinin sınırlandırılması, tüketicinin özgür iradesini kısıtlamamalı ve herhangi bir mağduriyet yaratmamalıdır. Bu açıdan Üniversite İdaresinin sosyal tesislerde sadece kartlı ödemeleri kabul edilmesi, tek bir ödeme aracına dayalı bir uygulama olup, bu durumun hukuken geçerli olabilmesi için belirli koşullara sahip olması gerekir. Öncelikle, tüketicinin (bu durumda öğrencinin) mağduriyet yaşamaması, ödeme aracının pratikte kolayca ulaşılabilir olması ve bu ödeme yöntemine yönlendirme işleminin (maddi külfet vs.) yükümlendirici bir işlem olmaması gerekmektedir. Bu bakımdan 6502 sayılı Kanunun 31 inci maddesinin bu tarz finansal ürünleri kullananlar açısından bir koruma sağladığı görülmektedir. Maddeye göre kart çıkaran kuruluşlar, tüketicilere yıllık üyelik aidatı ve benzeri isim altında ücret tahsil etmedikleri bir kredi kartı türü sunmak zorundadırlar. Bu bağlamda nakit kullanımından mahrum kalınması sosyal tesis faydalanıcıları bakımından fazladan bir külfet oluşturmadığı anlaşılmaktadır.

14. Üniversitenin sosyal tesisinde sadece kartla ödeme yapılması, öğrencilerin nakit taşıma veya nakit ödeme yapma imkanını kısıtlamaktadır. Ancak, kartlı ödeme sisteminin yaygınlaşması, özellikle dijitalleşme ve güvenlik önlemleri göz önünde bulundurulduğunda, sosyal tesislerin yönetimi açısından bir tercihtir. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun 47 inci maddesine göre üniversiteler, eğitim-öğretim faaliyetleri ile ilgili kararların yanı sıra, sosyal tesislerin işletilmesi konusundaki düzenlemeler konusunda da kendi iç politikalarını belirleme yetkisini haiz bulunmaktadır. Bu bağlamda, üniversite yönetimi, sosyal tesislerde ödeme yöntemi gibi konularda idari özerkliği çerçevesinde karar alabilecektir. Üniversitenin, idari ve ekonomik işleyişini daha verimli ve güvenli bir şekilde sürdürebilmesi amacıyla kartlı ödeme sistemini tercih etmesi, öğrencilerin temel haklarını ihlal etmediği sürece, yükseköğretim mevzuatına uygun olduğu değerlendirilmektedir.

15. Benzer şekilde 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 191. maddesi, kamu görevlilerinin sosyal tesisler ve benzeri hizmetlerden yararlanacağı konusunda düzenlemeler içermektedir. Üniversiteler, memur statüsündeki akademik ve idari personel için sosyal tesis hizmetleri sunmaktadır. Bu statüde bulunan kişiler açısından da sosyal tesislerde ödeme yöntemlerinin belirlenmesi, üniversite yönetiminin yetki alanı içinde kalmaktadır. Sosyal tesislerin daha verimli ve güvenli işletilmesine dönük olarak yürürlüğe konan düzenlemenin, devlet memuru statüsündeki akademik ve idari personel açısından hak ihlali oluşturduğu saptanamamıştır.

16. Kayıt dışı ekonominin yüksek oranlarda seyrettiği ülkemizde ödemelerin dijital ortama taşınarak kayıt altına alınmasına dönük olarak getirilen çeşitli düzenlemeler bulunmaktadır. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan Kamu Sosyal Tesislerine İlişkin Tebliğ'de, kamu sosyal tesislerince ödeme ve tahsilatların banka vasıtasıyla yapılmasının esas olduğu belirtilmektedir. Tebliğ'de hüküm altına alınmış olan bu durum, ödeme süreçlerinin şeffaflığını artırarak kayıt dışı işlemlerin önlenmesini sağlamayı hedeflemektedir. Kamu kurumlarına bağlı olarak işletilen sosyal tesislerin işleyişine yönelik olan bu düzenlemeye, üniversiteler gibi kamu tüzel kişiliğine sahip eğitim kurumların uyması gerekmektedir. Bu bağlamda, kamu kurumlarının işletmiş olduğu sosyal tesislerde nakit kullanımının kaldırılarak banka ve kredi kartları üzerinden ödemelerin yapılması bu Tebliğ bakımından da hukuki dayanağa sahiptir.

17. İstanbul Üniversitesi Sosyal Tesisler Yönergesinin 7 inci maddesi çerçevesinde, Yürütme Kurulu'nun sosyal tesislerin yönetimi hakkında uygulamaya yönelik öncelikleri belirleme ve gerekli düzenlemeleri yapma yetkisine sahip olduğu açıkça belirtilmiştir. Bu çerçevede, sosyal tesislerde ödeme yöntemlerinin belirlenmesi de Yürütme Kurulu'nun sorumluluğunda olduğuna hükmedilmiştir. Bu sorumluluk doğrultusunda, sosyal tesislerde ödeme yöntemlerinin belirlenmesi ve banka aracılığıyla ödeme yapılması yönünde karar alındığı görülmektedir.

18. İstanbul Üniversitesi Sosyal Tesisleri'nde ödemelerin yalnızca banka ve kredi kartıyla yapılması zorunluğuna dair uygulama 2547 sayılı Kanun çerçevesinde üniversite idaresinin takdir yetkisine dayanan bir karar olduğu tespit edilmiştir. Uygulama, sosyal tesislerde ödeme ve tahsilatların banka aracılığıyla yapılmasını öngören Kamu Sosyal Tesislerine İlişkin Tebliğ ile uyumlu olup bu durum dijital ödeme sistemlerinin kullanımını zorunlu kılmaktadır. İstanbul Üniversitesi Sosyal Tesisler Yönergesi ile Yürütme Kurulu'na sosyal tesislerin yönetimiyle ilgili karar alma yetkisi tanınmış, ödeme yöntemlerini belirleme konusunda Yürütme Kurulu yetkilendirilmiştir. Ayrıca söz konusu uygulamanın tüketicinin korunması hakkındaki mevzuatla çelişmediği ve sosyal tesislerin güvenli, düzenli ve etkili bir şekilde işletilmesini sağlamak adına yürürlüğe konduğu belirlenmiştir. Bahse konu sınırlama neticesinde sosyal tesislerden yararlanan öğrencilerin veya kamu görevlisi personelin herhangi bir hakkının ihlal edildiği tespit edilememiştir. Bu çerçevede, kartla ödeme yapılması zorunluğu getirilmesi üniversite idaresinin takdir yetkisi dahilinde, ödeme işlemlerinin şeffaflığı ve tesislerin verimli işleyişini sağlamak amacıyla alınmış hukuki dayanağı bulunan idari bir karar olarak görülmektedir.

19. Sonuç olarak başvurunun Kurumumuzca değerlendirilmesi neticesinde; Hukuka ve hakkaniyete aykırılığı tespit edilemeyen mezkür uygulama hakkında yapılan başvurunun reddi yönünde karar verilmesi gerektiği sonuç ve kanaatine ulaşılmıştır.

VII. KARAR

Yukarıda açıklanan gerekçeler ve dosya kapsamına göre BAŞVURUNUN REDDİNE;