Ata Tohumu Ticari Tohumla Rekabet Edebilir mi?

Ata tohumunu ve ticari tohumu ne kadar tanıyoruz?

Gündemden neredeyse hiç düşmeyen ata tohumu ya da yerel tohum ya da yerli tohum, ticari tohum çeşitleri ile rekabet edebilir mi?

Tohumları rekabete konu etmeden önce hem ata tohumunu hem ticari tohum çeşitlerini doğru tanımlamak, özelliklerini ve farklarını iyi bilmek gerekiyor.

Ata tohumu geçmişten günümüze kırsalda, köylerde üretilip yıldan yıla aktarılarak bugüne gelmiş olan sayıları ve miktarı sınırlı tohumlar olup, mevcut özelliklerini geliştirmek için üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamış tohumlar olarak bilinir.

Ticari tohum çeşitleri ise üzerinde ıslah çalışmaları yapılarak özellikle verim yönünden geliştirilmiş, özellikleri dahilinde tescil edilerek ticarete konu edilmiş, ekonomik değeri olan çiftçilerimizin ve üreticilerimizin tercih ettikleri tohumlardır.

Ata tohumu ve ticari tohumun farkları nelerdir?

Ata tohumu ile ticari tohum çeşitleri arasında bilinen ve çeşitli yöntemlerle tespit edilen farkları sıralayacak olursak; genel manada en bilinen yönü ile ata tohumu verimli değildir, verim oranı düşüktür. Ticari çeşitlerin verim oranı oldukça yüksektir.

Ata tohumu bazı hastalık ve zararlılara karşı ticari çeşitlere göre daha dayanıklı kabul edilir. Ticari çeşitlerin bazı hastalıklara karşı hassasiyeti mevcuttur ancak verimi yüksek olduğu için hastalık zararını minimuma indirmek mümkündür.

Ata tohumu ile ticari tohumların genetik yapılarında fark olmamasına rağmen besin değeri ve lezzetlilik açısından ata tohumu ticari tohuma göre daha çok kabul görür.

Ata tohumunun ticari tohum çeşitleri kadar çoğaltılması ve yaygınlaştırılması ihtimali zayıftır. Ayrıca ata tohumunun pazar şansı yoktur. Dolayısıyla ekonomik değeri de çok sınırlıdır.

Ata tohumu genetik çeşitlilik açısından önemlidir. Ticari tohumlara genetik materyal olarak alt yapı oluşturmaktadır. Ticari çeşitlerin geliştirilmesinde alt yapı olma desteği büyüktür. Zaten ticari çeşitlerin kaynağı bir yönüyle ata tohumlarıdır.

Ata tohumlarının verimleri ticari tohumlardan genel olarak düşüktür. Buğdaydan örnek verecek olursak; ticari çeşitlere göre yaklaşık 1/6 ile 1/10 oranında ata tohumlarında verim düşüklüğü vardır. Bu yönüyle ata tohumu ülke nüfusunu doyuracak ve ticari olarak üretime katkı sunacak durumda değildir. Bu nedenle de Ata tohumunun ticari tohum çeşitleri ile rekabet etme şansı yoktur. Ayrıca ata tohumu üzerinde ıslah çalışması yapmadan verimini artırma ihtimali yoktur.

Ata tohumu nasıl gündem edilmeli?

Ata tohumunu, birbirine girmiş tartışmaların içine sokmak, popülist anlayışlara kurban etmek yerine her konuda olduğu gibi kendi varlığının sınırları içinde düşünmek daha yararlı olacaktır.

Bunun içinde öncelikle hem kültürel hem biyolojik çeşitlilik açısından bir miras olarak kabul edilmeli, korunmalı ve varlığını güvenilir ellerde sürdürmelidir. Tarım ve Orman Bakanlığının bu konuda en etkin ve güvenilir şartlarda çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Ata tohumunun korunması ve sürekliliğinin sağlanması için Bakanlığın projeli ve etkin çalışmalarının öne çıktığı görülmektedir.

Ata tohumu şu anda kullanıldığı gibi tarımın Ar-Ge çalışmalarında daha yaygın olarak kullanılmasının yolları aranmalıdır. Bu konuda çalışan her birim, özel sektörden üniversitelere, enstitülere yaptıkları çalışmaların sınırları dahilinde ata tohumunu gündem etmeli, ona göre ticari tohumla kıyaslamalara gidilmelidir. Sınırlı çalışmalarla genelleme yapmak yanlıştır.

Ata tohumu, verim açısından düşük olduğu için genellikle küçük çaplı çiftçilik yapanlar kendi ihtiyaçları dahilinde talep etmektedirler. Bu nedenle mevcudiyetini koruyarak meraklısına, imkanlar ölçüsünde kendi ihtiyacını giderecek miktarda tohumun kontrollü olarak üretilmesi mümkündür.

Ata tohumlarının içlerinden kalitelilerinin ve çalışmalarla verimi artırılma ihtimali olanların tespiti çeşitli yöntemlerle belirlenerek üzerinde Ar-Ge çalışılmaları yapılması daha genişletilebilir.

Özellikle ata tohumlarının bazılarının dayanıklılık, kalite vb. gibi bir yönünün yüksek olduğunu tespit ederek genelleme yapmak, ticari tohum çeşitleri ile sanki her yönden rekabete girebilirmiş gibi bir algıya sebep olmak doğru bir yaklaşım değildir. Bu konuda kamuoyu doğru bilgilendirilmelidir.

Ata tohumuna "kurtarıcı" gözüyle bakmak yanlıştır. "Ata tohumu sağlıklı, ticari tohumlar sağlıksızmış" gibi bir yaklaşım yanlıştır. Ticari tohumlarda tıpkı ata tohumları gibi sağlıklı tohumlardır. Ürünlerdeki lezzet farkından yola çıkarak "sağlıklı" "sağlıksız" tartışmasına girmek yanlış bir algıdır.

Ticari tohumlar genetiği değiştirilmiş tohumlarla karıştırılmamalıdır

Bütün bunların yanında ticari tohum çeşitleri gündem edilirken; yaklaşık on yıl ıslah çalışmaları yapılarak geliştirilen ve tescil aşamasına getirilen tohumların özellikleri belirlendikten sonra devlet kuruluşlarınca onaylanarak üretime geçildiği unutulmamalıdır. Ayrıca üretim süresince de aynı hassasiyetle bu ticari tohumların takibi yapılmaktadır.

Tohum konusu gündem edildiğinde zaman zaman genetiği değiştirilmiş tohumların varlığı akla gelmektedir. Bu konu bambaşka bir konu olup ülkemiz içerisinde ticari tohum çeşitleri arasında genetiği değiştirilmiş tohum bulunmamaktadır. Ayrıca mevcut mevzuat, cezai işlemler, kontroller ve uluslararası anlaşmalar genetiği değiştirilmiş tohum üretmeyi kesin olarak engellemektedir.

Sonuç olarak ata tohumunun ticari tohum çeşitleri ile özellikle verim yönünden ve ekonomik yönden rekabet etme şansı yoktur. Ata tohumu kurtarıcı değil önemli bir genetik destek ve çeşitliliktir.

Nevzat GÜZELYURT