Anayasa Mahkemesine nasıl üye seçilecek?
Referandumda, oylamaya sunulacak konulardan birisi de Anayasa Mahkemesidir. Anayasa Mahkemesi, başörtüsü ve Anayasa değişikliği kararlarında da olduğu üzere, şekil denetimi yapma yetkisine haiz olmasına rağmen esas denetimi de yapabilmektedir. Hali hazırdaki yapıda, 11 üyeli mahkemenin 4 üyesini Yargıtay ve Danıştay üyeleri belirlemektedir. HSYK dosyasında da belirttiğimiz üzere Yargıtay, Danıştay üyelerini ise HSYK atamaktadır. Yeni yapnın nasıl olacağına ilişkin bir değerlendirme için başlığa tıklayınız.
Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edilen kanunların, Anayasaya uygun olup olmadığını kontrol etme yetkisi Anayasa Mahkemesindedir. Verilen kararlar, Kurul üyelerinin siyasi görüşlerine göre değişmektedir. Kurul her ne kadar hukuki kararlar alıyor olsa da, bir çok kararı siyasi niteliktedir, en azından bu şekilde değerlendirilmektedir. Siyasi karar alan bir yargı organın üye yapısının belirlenmesinde en önemli husus, milletin tercihinin ne kadar etkili olup olmadığıdır.
Aşağıda değişikliğe ilişkin eski ve yeni metinler bulunmaktadır.
|
HALİ HAZIRDAKİ METİN
|
DEĞİŞİKLİK METNİ
|
| 1. Kuruluşu
MADDE 146. ? Anayasa Mahkemesi onbir asıl ve dört yedek üyeden kurulur. Cumhurbaşkanı, iki asıl ve iki yedek üyeyi Yargıtay, iki asıl ve bir yedek üyeyi Danıştay, birer asıl üyeyi Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurullarınca kendi Başkan ve üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğu ile her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; bir asıl üyeyi ise Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday arasından; üç asıl ve bir yedek üyeyi üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından seçer. Yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri ile üst kademe yöneticileri ve avukatların Anayasa Mahkemesine asıl ve yedek üye seçilebilmeleri için, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim görmüş veya öğrenim kurumlarında en az onbeş yıl öğretim üyeliği veya kamu hizmetinde en az onbeş yıl fiilen çalışmış veya en az onbeş yıl avukatlık yapmış olmak şarttır. Anayasa Mahkemesi, asıl üyeleri arasından gizli oyla ve üye tamsayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir Başkan ve bir Başkanvekili seçer. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Anayasa Mahkemesi üyeleri, aslî görevleri dışında resmî veya özel hiçbir
görev alamazlar. |
MADDE 16- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 146 ncı maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. ?MADDE 146- Anayasa Mahkemesi onyedi üyeden kurulur. Cumhurbaşkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay, bir üyeyi Askerî Yargıtay, bir üyeyi Askerî Yüksek İdare Mahkemesi genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere üç üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden; dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer. Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurulları ile Yükseköğretim Kurulundan Anayasa Mahkemesi üyeliğine aday göstermek için yapılacak seçimlerde, her boş üyelik için, (...) en fazla oy alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır. Baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday için yapılacak seçimde (...) en fazla oy alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır. Anayasa Mahkemesine üye seçilebilmek için, kırkbeş yaşın doldurulmuş olması kaydıyla; yükseköğretim kurumları öğretim üyelerinin profesör veya doçent unvanını kazanmış, avukatların en az yirmi yıl fiilen avukatlık yapmış, üst kademe yöneticilerinin yükseköğrenim görmüş ve en az yirmi yıl kamu hizmetinde fiilen çalışmış, birinci sınıf hâkim ve savcıların adaylık dahil en az yirmi yıl çalışmış olması şarttır. Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir Başkan ve iki başkanvekili seçilir. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Anayasa Mahkemesi üyeleri aslî görevleri dışında resmi veya özel hiçbir görev alamazlar.? |
YAPILAN DEĞİŞİKLİĞE GÖRE KURULUN YAPISI
1- Şuanki yapı: Anayasa Mahkemesinin hali hazırdaki 11 üyeli yapısı
şu şekilde oluşmuştur. 11 üyeyi de Cumhurbaşkanı seçmektedir.
- Yargıtay ve Danıştay 4 üye ile,
- Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay bir üye ile,
- YÖK 1 üye ile,
- Üst kademe yöneticileri ile avukatlar üç üye ile,
temsil edilmektedir.
2- Yeni değişiklikle Anayasa Mahkemesinin yapısı:
Yeni düzenlemede mahkemenin üye sayısı 17'e çıkarılmaktadır.
a- TBMM Genel Kurulu 3 üye seçecektir. 2 üyeyi Sayıştay üyelerinden, 1 üyeyi serbest avukatlar arasından seçecektir.
b- Cumhurbaşkanı 14 üye seçecektir. Cumhurbaşkanı bu seçimini,
- 3'ü Yargıtay'dan,
- 2'si Danıştay'dan,
- 2'si Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesinden,
- 3'ü YÖK'ten
- 4'ü üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar
ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından
seçer.
DEĞERLENDİRME
Anayasa Mahkemesinin şuanki yapısında yargı organlarının seçimi baskındır. HSYK'nın üyelerinin belirlediği Yargıtay ve Danıştay 4 üye, askeri kurumlar 2 üye seçip göndermektedir. Dolaysıyla 11 üyenin 6'sını yargıçlar belirlemektedir.
Yeni yapıda ise hem Meclis hem de Cumhurbaşkanı etkili olacaktır. Meclis seçimlerini, ilk oylamada üye tam sayısının üçte iki ve ikinci oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğuna göre verecektir. İkinci oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için üçüncü oylama yapılacak; üçüncü oylamada en fazla oy alan aday üye seçilmiş olacaktır.
Diğer taraftan, bundan sonraki seçimlerde Cumhurbaşkanını halk seçecektir.
Anayasa Mahkemesi hem parti kapatmalarında, hem kanun iptal istemlerinde her ne kadar hukuki mülahazalarla karar verdiği belirtilmiş olsa da, kararlarının bir çoğu siyasi olarak algılanmaktadır. Siyasi kararlar aldığı düşünülen bir kurumun üye yapısında, milletin tercihinin ortaya çıktığı iki organ olan TBMM ve Cumhurbaşkanlığına ağırlık verilmektedir.