Kamu Denetçiliği Kurumu Tasarısı neler getirecek?

İdarenin işleyişi ile ilgili şikayetleri incelemek ve önerilerde bulunmak üzere Kamu Denetçiliği Kurumu oluşturulmasını öngören tasarı, TBMM Başkanlığı'na sunuldu.

Kamu Denetçiliği Kurumu'nun kuruluş, görev ve çalışma usullerine ilişkin ilkeleri, özlük hakları ve kurum personeline ilişkin hükümleri de kapsayan tasarıya göre, Kurum, idarenin işleyişiyle ilgili şikayetleri incelemek ve önerilerde bulunmakla görevli olacak. Ancak, yasama ve yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemlerle Türk Silahlı Kuvvetleri'nin sadece askeri nitelikteki faaliyetleri, Kamu Denetçiliği Kurumu'nun görev alanı dışında kalacak.

Tasarıyla, Kamu Denetçiliği Kurumu'na 100 kadro ihdas edildi.

Kamu hizmetleriyle ilgili devlet görevlerinin yeniden değerlendirilmesi ve halkın idareden kaynaklanan şikayetlerini en aza indirecek bir yönetim anlayışının yerleştirilmesinin zorunluluk arz ettiği belirtilen tasarının gerekçesinde, yedinci ve sekizinci beş yıllık kalkınma planlarında öngörüldüğü gibi AB'nin kendi bünyesinde ve üye ülkelerin çoğunda bulunan, halkın şikayetleriyle ilgilenen bir kamu denetçisi (ombudsman) sisteminin Türkiye'de de kurulmasının ihtiyaç olduğu kaydedildi.

Gerekçede, bu kurumun, aralarında Fransa, İngiltere, İtalya, İspanya ve Hindistan'ın da bulunduğu 100 aşkın devlette; ülke, bölge, kent veya sektör itibarıyla hizmet verdiği ifade edilerek, ayrıca AB bürokrasisi tarafından yapılacak yanlış uygulamalara karşı üye ülke vatandaşlarının haklarını korumak üzere "ombudsman" kurumu oluşturulduğu vurgulandı.

Yasama ve yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler ile Türk Silahlı Kuvvetleri'nin sadece askeri nitelikteki faaliyetleri, Kamu Denetçiliği Kurumu'nun görev alanının dışında olacak.

TBMM Başkanlığı'na sunulan tasarıya göre, Başdenetçilik ve Genel Sekreterlik'ten oluşan Kamu Denetçiliği Kurumu'na, 1 Başdenetçi, 10 denetçi, 1 Genel Sekreter, uzman ve uzman yardımcıları ile diğer personelden oluşan toplam 100 kadro ihdas edildi. Kurum, iş yoğunluğuna göre uygun gördüğü yerlerde büro açabilecek.
Kurum, idarenin işleyişi ile ilgili şikayetleri inceleyecek ve önerilerde bulunacak. Ancak yasama ve yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin işlemler ile Türk Silahlı Kuvvetleri'nin sadece askeri nitelikteki faaliyetleri, Kurum'un görev alanının dışında olacak.

Başdenetçi veya denetçiler, 35 yaşını doldurmamış, hukuk veya hukuk bilgisine programlarında yeterince yer veren siyasal, idari bilimler, iktisat ve maliye alanlarında en az 4 yıllık yükseköğrenim yapmış veya bunlara denkliği kabul edilmiş yabancı öğretim kurumları mezunları arasından seçilecek. Bu kişilerde, kamu kurum veya kuruluşlarında ya da özel sektörde en az 10 yıl çalışmış olma şartı aranacak.

Başdenetçi ve denetçi aday adayı olmak isteyenlerin doğrudan başvurusunun yanı sıra, TBMM üye tam sayısının en az onda biri tarafından da aday gösterilebilecek. Başdenetçi veya denetçi, TBMM tarafından seçilecek.

Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, Başdenetçi ve denetçilere görevleriyle ilgili olarak emir ve talimat veremeyecek, genelge gönderemeyecek, tavsiye ve telkinde bulunamayacak.

TBMM'DE ANT İÇECEKLER

TBMM Genel Kurulu'nda ant içerek görevlerine başlayacak olan Başdenetçi ve denetçilerin görev süreleri 5 yıl olacak. Başdenetçi veya denetçiler, ikinci kez seçilebilecek. Başdenetçi veya denetçi olmak için gerekli nitelikleri taşımadıkları veya seçildikten sonra kaybettikleri anlaşılanlar, TBMM tarafından görevden alınabilecek.

Başdenetçiye, Başbakanlık Müsteşarına; denetçilere Başbakanlık müsteşar yardımcılarına; Genel Sekretere Başbakanlıktaki genel müdürlere uygulanan mali ve sosyal hak ve yardımlara ilişkin hükümler uygulanacak.

BAŞVURULARDAN ÜCRET ALINMAYACAK

Kuruma, gerçek ve tüzel kişiler başvurabilecek. Yabancıların başvuru hakkını kullanabilmeleri ise karşılıklılık esasına bağlı olacak.

Başvuru, kişinin kimliğini ortaya koyan bilgileri içeren Türkçe dilekçe ile yapılacak. Başvuru, yönetmelikte belirlenecek şartlara uyulmak kaydıyla elektronik ortamda veya diğer iletişim araçlarıyla da yapılabilecek. Başvurulardan herhangi bir ücret alınmayacak.

BİLGİ VE BELGE İSTEME

Kurumun, istediği bilgi ve belgelerin, bu isteğin tebliğ edildiği tarihten itibaren otuz gün içinde verilmesi zorunlu olacak. Bu süre içinde istenen bilgi ve belgeleri haklı bir neden olmaksızın vermeyenler hakkında Başdenetçi veya denetçinin başvurusu üzerine, disiplin soruşturması açılabilecek. Ancak; devlet sırrı veya ticari sır niteliğindeki bilgi ve belgeler, yetkili mercilerin en üst makam veya kurulunca gerekçesi belirtilmek suretiyle verilmeyebilecek.

Başdenetçi veya denetçiler, bilirkişi görevlendirebilecek.

İnceleme ve araştırma konusuyla ilgili olarak Başdenetçi, denetçiler veya uzmanlar, tanık ya da ilgili kişileri dinleyebilecek.

BAŞVURULAR, 6 AYDA SONUÇLANDIRILACAK

Kamu Denetçiliği Kurumu, inceleme ve araştırmasını, başvuru tarihinden itibaren en geç 6 ay içinde sonuçlandıracak.

Kurum'un, her takvim yılına ilişkin faaliyet ve önerilerini kapsayan raporu, Genel Kurul'a sunulmak üzere TBMM Başkanlığı'na gönderilecek. Kurum'un yıllık raporu, ayrıca Resmi Gazete'de yayımlanacak ve TRT'de başdenetçi tarafından açıklanarak kamuoyuna duyurulacak. Kurum; açıklanmasında fayda gördüğü konuları da yıllık raporu beklemeden her zaman kamuoyuna duyurabilecek.

YASAKLAR

Başdenetçi, denetçi, genel sekreter, uzman ve uzman yardımcıları ile diğer personel, siyasi partilere üye olamayacak, herhangi bir siyasi parti, kişi veya zümrenin yararını veya zararını hedef tutan davranışta bulunamayacak; görevlerini yerine getirirken dil, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ayırımı yapamayacak; görevleri nedeniyle herhangi bir şekilde öğrendikleri mesleki veya ticari sırları, görevlerinden ayrılmış olsalar bile açıklayamayacaklar, kendilerinin veya başkalarının yararına kullanamayacaklar.

Bu kişiler, yakınlarının şikayetlerini inceleyemeyecek, bu görevleri süresince resmi veya özel hiçbir görev alamayacak, ticaretle uğraşamayacak. Bu kişilerin bilimsel yayınlarda bulunma, görevleri veya meslekleriyle ilgili davet edildikleri toplantılara katılma, derneklerde üyelik ve kar amacı gütmeyen kooperatiflerde ortaklıkları mümkün olacak.

SORUŞTURMA, TBMM BAŞKANI'NIN İZNİNE BAĞLI

Başdenetçi ve denetçilerin görevleri nedeniyle suç işledikleri öne sürüldüğü takdirde, haklarında ceza soruşturması ve kovuşturması yapılabilmesi, TBMM Başkanı'nın iznine bağlı olacak. İzin verilmesi veya verilmemesine ilişkin karara karşı Danıştay'a itiraz edilebilecek. Bu kişiler hakkındaki hazırlık soruşturması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından yapılacak, açılacak kamu davası Yargıtay'da görülecek.

Genel Sekreter, uzman ve uzman yardımcıları ile diğer personel hakkında ceza soruşturması ve kovuşturması yapılabilmesi de başdenetçinin iznine bağlı olacak ve karara itiraz mercii de Ankara Bölge İdare Mahkemesi olacak.

Başdenetçi, denetçiler, genel sekreter, uzman ve uzman yardımcıları ile diğer personel, Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine tabi olacak.
Kurumun bütçesi, TBMM bütçesi içinde yer alacak.

ÖZEL KURULUŞLARDAN UZMAN ATANABİLECEK

İlk başdenetçi ve en az 5 denetçinin seçimiyle, Kamu Denetçiliği Kurumu kurulmuş olacak.

Kanunun yürürlüğe girmesinden 30 gün sonra, TBMM Dilekçe Komisyonu ile İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu üyelerinden oluşan Karma Komisyon tarafından başdenetçi ve 5 denetçi seçimi için aday adaylığı başvuru süreci başlatılacak ve öngörülen usule uyularak seçim yapılacak.

Kanunun uygulanmasına ilişkin yönetmelikler, kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 9 ay içinde çıkarılacak.

İlk başdenetçi ve denetçilerin seçimi tamamlandıktan sonra başdenetçi tarafından 90 gün içinde; bir defaya mahsus olmak ve "kamu denetçiliği uzmanı" unvanlı serbest kadro adedinin yarısını geçmemek üzere, kamudan veya özel kuruluşlardan uzman atanabilecek.

Kanun hükümleri, yürürlüğe girdiği tarihten 1 yıl sonra uygulanmaya başlanacak.

Kanunun, başdenetçi ve denetçilerin seçimi ve görevden alınmalarıyla ilgili hükümlerini TBMM, diğer hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütecek.