Özelde iken öğretmen olarak atananların tek taraflı ceza içeren sözleşmeleri geçerli midir?
Temmuz ayında çalıştığım özel okulla sözleşme yeniledim. Sözleşmede ''Devlete atanırsam bir yıllık maaşımın hepsini peşinen tazminat olarak öderim.'' yazıyor. Şimdi ise devlete öğretmen olarak atanacağım. Okulun bu tazminatı benden almaya hakkı var mı? Çünkü sözleşme tek taraflı, yani onlar beni işten çıkarırsa bana tazminat ödeyeceklerine dair bir madde koymamışlar. Böyle bir sözleşme geçerli midir?
Cevap;
4/2/2011 tarih ve 27836 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Türk Borçlar Kanununun "V. Ceza koşulu ve ibra" başlıklı 420. maddesi 1. fıkrasında; "Hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan ceza koşulu geçersizdir." hükümleri bulunmaktadır.
Bu hükümlere göre;
İş Hukukunda İşçi Yararına Yorum İlkesinin bir sonucu olarak sadece işçi aleyhine yükümlülük öngören cezai şart hükümleri geçersiz sayılmış ve bu yönde yerleşmiş içtihatlar öğretide de benimsenmiştir.
Cezai şartın işçi ve işveren hakkında ve iki taraflı olarak düzenlenmesi gereği, işçi aleyhine kararlaştırılan cezai şartın işveren aleyhine kararlaştırılandan daha fazla olmaması sonucunu da ortaya koymaktadır.
Başka bir anlatımla işçi aleyhine olarak belirlenen cezai şartın, koşulları ve ceza miktarı bakımından işverenin sorumluluğunu aşması düşünülemez.
İki taraflı cezai şartta işçi aleyhine bir eşitsizlik durumunda, cezai şart hükmü tümden geçersiz olmamakla birlikte, iş çinin yükümlülüğü işverenin sorumlu olduğu miktarı ve halleri aşamaz.
İş Hukuku uygulamasında işçi aleyhine cezai şart düzenlemeleri bakımından konunun önemi bir kat daha artmaktadır. Şart ve ceza arasındaki ilişki gözetilerek işçinin iktisadi açıdan mahvına neden olmayacak çözümlere gidilmelidir.
İşçinin belli bir süre çalışması şartına bağlanan cezalardan, sözleşme kapsamında çalışılan ve çalışması gereken sürelere göre oran kurularak indirime gidilmelidir.
Bu konuda Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 2009/46225 Esas, 2010/604 Karar, ve 21.01.2010 tarihli örnek kararı bulunmaktadır.
Ahmet KANDEMİR