Yurt dışı lisansüstü öğrenimin değerlendirilmesi için denklik şart mı?

Bu yazıda, yurt dışından yüksek lisans ve/veya doktora öğrenimi gördükten sonra memuriyete atananların, bu öğrenimlerinin değerlendirilmesinde denklik alma şartının bulunup bulunmadığını inceleyeceğiz.

Bilindiği üzere, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 36 ncı maddesinin "Ortak Hükümler" başlıklı 36 ncı maddesinin (A) fıkrasının 9 uncu alt bendinde; "Memurluğa girmeden önce veya memuriyetleri sırasında yükseköğrenim üstü master derecesi almış olanlarla yüksek öğrenim kurumlarında en az bir yıl ilave öğrenim yaparak lisans üstü ihtisas sertifikası alanlara bir kademe ilerlemesi, tıpta uzmanlık belgesi alanlara, meslekleri ile ilgili öğrenim dallarında doktora yapanlara bir derece yükselmesi uygulanır. Master derecesini alıp bir kademe ilerlemesinden yararlanan memura, mesleği ile ilgili öğrenim dalında doktora yaptığı takdirde iki kademe ilerlemesi uygulanır." düzenlemesi yer almaktadır.

Söz konusu düzenleme kapsamında, yüksek lisans öğrenimini tamamlayanlara bir kademe, meslekleri ile doktora yapanlara bir derece, yüksek lisans değerlendirilmesinden yararlandıktan sonra mesleği ile alanda doktora yapanlara iki kademe ilerlemesi uygulanacağı ifade edilmiştir.

İlgili kanun hükmünde, yurt dışında lisansüstü öğrenim gördükten sonra memur kadrolarına atananlar hakkında bir hüküm bulunmadığından, bu durumda olan kişilerin öğrenim değerlendirmelerinde "denklik" şartı tanınıp tanınamayacağı hususunda tereddütler oluşabilmektedir.

2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 7 nci maddesinin (p) fıkrasında; "Yurt dışındaki yükseköğretim kurumlarından alınmış ön lisans, lisans ve lisansüstü diplomaların denkliğini tespit etmek" görevi Yükseköğretim Kuruluna verilmiştir.

Aynı kanunun "Üniversitelerarası Kurul" başlıklı 11 inci maddesinin (b) fıkrasının 5 inci maddesinde ise; "Doktora ile ilgili esasları tespit etmek ve yurt dışında yapılan doktoraları, doçentlik ve profesörlük unvanlarını değerlendirmek," görevi Üniversitelerarası Kuruluna verilmiştir.

Özetle, 2547 sayılı Kanuna göre yurt dışı ön lisans, lisans ve yüksek lisans öğrenimlerine YÖK tarafından, doktora, doçentlik ve profesörlük unvanlarına ise Üniversitelerarası Kurulca denklik verilmektedir.

Diğer taraftan, yurtdışındaki yükseköğretim kurumlarından alınan ön lisans, lisans, yüksek lisans diplomalarının tanıma ve denklik işlemlerinde uyulacak usul ve esaslar, 05 Aralık 2017 tarihli ve 30261 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Yurtdışı Yükseköğretim Diplomaları Tanıma ve Denklik Yönetmeliği"nde düzenlenmiştir.

Söz konusu yönetmeliğin "Mezuniyet tanıma belgesi ve diploma denklik belgesi başvurularının incelenmesi" başlıklı 6 ncı maddesinde;

"5 inci maddeye göre tanınan bir yükseköğretim kurumu ve programından mezun olup başvuruya esas belgeleri tam olanların başvuruları, aşağıdaki hususlar yönüyle incelenir:

a) Belgelerin asıllığı, gerçeğe uygunluğu, üzerinde kazıntı, silinti ve benzeri tahrifatın bulunup bulunmadığı, belgelerin başvuran kişiye ait olup olmadığı, kişinin ilgili ülkede kalıp kalmadığı, pasaport bilgileri ve ülkeye giriş-çıkış dökümlerinin uygunluğu,

b) Mezuniyet tanıma belgesi başvurusunda bulunan ilgililerin mezun olduğu yükseköğretim kurumunun ve programının tanınıp tanınmadığı ve alınan eğitimin derecesi,

c) Diploma denklik belgesi başvurusunda, denkliği talep edilen diplomaya esas yükseköğretim programının asgari süre, kredi ve kazanımlar açısından Türk yükseköğretim sisteminde yer alan programa ve derecelere eşdeğer olup olmadığı,

ç) Denklik için başvurusu yapılan diploma programının aynısı veya benzerinin Türk yükseköğretim sisteminde bulunmadığı durumlarda, bu Yönetmelikte belirtilen diğer şartların sağlanması halinde diplomanın ön lisans, lisans ve yüksek lisans dereceleri açısından Türk yükseköğretim sisteminde eşdeğerliği,

d) Unvan kullanılmasını gerektiren durumlarda 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 43 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi uyarınca kazanılan unvanla aynı olup olmadığı.

(2) Kişinin sunduğu tüm belgeler Tanıma ve Denklik Hizmetleri Daire Başkanlığı tarafından birinci fıkra kapsamında incelendikten ve gerektiğinde Bilim Alanı Danışma Komisyonundan ve/veya üniversitelerden görüş alındıktan sonra bir ön inceleme raporu hazırlanır ve Komisyona sunulur.

(3) Komisyonun gerekli görmesi halinde, tanıma veya denkliği için başvurusu yapılan diploma ve diğer belgelerin gerçek olup olmadığı, öğrenim programının türü, niteliği ve düzeyi konularında, başvuru sahibinin kendisinden, ilgili yükseköğretim kurumundan veya ilgili ülke yetkili makamlarından belge teyidi, ek bilgi ve belge istenebilir." ifadeleri yer almaktadır.

Bununla birlikte, yurtdışında alınan doktora, sanatta yeterlik, doçentlik ve profesörlük unvanlarını değerlendirme işlemlerinde uyulacak usul ve esaslar ise "Yurtdışında Alınan Doktora, Sanatta Yeterlik, Doçentlik, Profesörlük Unvanlarının Değerlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar"ta düzenlenmiştir.

Mezkür usul ve esasların 6 ncı maddesinin 2 nci fıkrasında, "Doktora eğitiminin Yükseköğretim Kurulu tarafından tanınan yükseköğretim kurumlarında örgün eğitim yöntemiyle alınmış olması şarttır. Üniversitelerarası Kurul Yönetim Kurulu tarafından, doktora yapılan ülke, doktora tez konusu ve içeriği, doktora döneminde ders alınıp alınmadığı gibi her bir başvurunun kendine özgü şartlarının değerlendirilmesi saklı kalmak kaydıyla; doktora eğitimi süresince başvuru sahiplerinin öğrenim gördüğü üniversitenin bulunduğu ülkede en az Sosyal Bilimler için 200 gün, Mühendislik, Temel Bilimler, Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri ve diğer bilimler için 300 gün, Sağlık Bilimleri için 400 gün bulunması şarttır." denilmektedir.

Yurt dışı öğrenimlerin ve unvanların denkliğine dair yer verilen mevzuattan görülebileceği üzere, denklik işlemlerinde olası riskli ve suiistimale açık hususlar göz önüne alınarak, çok ciddi tedbirler alınmıştır.

Dolayısıyla, her ne kadar 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda yüksek lisans ve doktora öğreniminin değerlendirilmesinde denklik şartı aranmasa dahi, Yükseköğretim Kurulunun ve Üniversitelerarası Kurulun bu öğrenimlere denklik vermekle yetkili oldukları, denkliğe dair başvuru alınması, değerlendirilmesi, hatta bazı alanlarda sınav yapmaya yetkili oldukları düşünüldüğünde, bu usulü yerine getirmeden sunulacak yurt dışı diplomalarda öğrenim değerlendirilmesinin yapılması sağlıklı bir işlem olmayacaktır.

Nitekim, benzer konuda yargıya giden bir hususta, Danıştay Beşinci Dairesi Esas No:2008/4676, Karar No:2011/1109, "Ülkemizde denkliği tanınmayan bir yüksek lisans programından mezun olan davacının, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 36/A-9. maddesi uyarınca yüksek lisans mezunlarına verilen bir kademe ilerlemesinden yararlandırılmasının hukuken mümkün olmadığı"na hükmetmiştir.

Sonuç olarak, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi memurların yurtdışı yüksek lisans ve doktora öğrenimlerinin ilgili Kanunun 36/A-9 maddesi uyarınca özlük haklarında değerlendirilmesi için, görevli oldukları kurumlara Yükseköğretim Kurul Başkanlığı veya Üniversitelerarası Kurul Başkanlığından alacakları denklik belgesini sunmaları gerektiği düşünülmektedir.