Akademik çalışma için yurtdışına görevlendirilen akademisyene mecburi hizmet yüklenebilir mi?

Bu yazımızda, devlet üniversitelerinde görev yapmakta olan öğretim elemanlarının bilimsel çalışmalar yapmak üzere yurt dışına görevli gitmeleri halinde mecburi hizmetle yükümlü olup olmadıklarını değerlendireceğiz.

Bilindiği üzere, akademisyenlerin yurt içinde veya yurt dışında görevlendirme usulü öncelikle 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 39 uncu maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddenin birinci fıkrasında; "Öğretim elemanlarının kurumlarından yolluk almaksızın yurt içinde ve dışında kongre, konferans, seminer ve benzeri bilimsel toplantılarla, bilim ve meslekleri ile ilgili diğer toplantılara katılmalarına, araştırma ve inceleme gezileri yapmalarına, araştırma ve incelemenin gerektirdiği yerde bulunmalarına, bir haftaya kadar dekan, enstitü ve yüksek okul müdürleri, onbeş güne kadar rektörler izin verebilirler. Bu şekilde onbeş günü aşan veya yolluk verilmesini gerektiren veya araştırma ve incelemenin gerektirdiği masrafların üniversite ile buna bağlı birimlerin bütçesinden veya döner sermaye gelirlerinden ödenmesi icabeden durumlarda, ilgili yönetim kurulunun kararı ve rektörün onayı gereklidir." düzenlemesi yer almaktadır.

Bununla birlikte aynı kanunun 65 nci maddesinin a/13 fıkrasına istinaden hazırlanan; "Yurtiçinde ve Yurtdışında Görevlendirmelerde Uyulacak Esaslara İlişkin Yönetmelik", yukarıda yer verdiğimiz Kanun hükmünde öngörülen yurtiçinde ve yurtdışında geçici görevlendirme esaslarını düzenlemektedir.

Mezkur Yönetmeliğin 2 nci maddesine göre öğretim elemanlarının görevlendirmeleri süre yönünden ikiye ayrılmış; buna göre öğretim elemanlarının bilimsel toplantılara katılmak, inceleme, araştırma ve uygulama yapmak üzere süresi üç ay kadar (üç ay dahil) olan görevlendirmeleri kısa süreli, üç aydan fazla süreli olanları ise uzun süreli olarak tanımlanmıştır.

Ayrıca, söz konusu Yönetmeliğin ilgili maddelerinde kısa süreli veya uzun süreli görevlendirmelerde izin makamları, belirli süre görev yapma şartları ve istisnalar düzenlenmiştir. Ancak, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununda gerekse ilgili Yönetmelikte kısa/uzun süreli görevlendirme alan öğretim elemanlarına mecburi hizmet yüklenebileceğine yönelik açık bir hüküm bulunmamaktadır.

Diğer taraftan, bazı yükseköğretim kurumlarında genel kanun olan 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun "Mecburi Hizmet" başlıklı 224 üncü maddesinin ikinci fıkrasında yer alan; "Yetiştirilmek, eğitilmek, bilgilerini artırmak veya staj yapmak üzere 3 ay ve daha fazla süre ile dış memleketlere gönderilen memurlara gönderilme şekillerine bakılmaksızın yurtdışında kaldıkları sürenin iki katı kadar mecburi hizmet yüklenir." düzenlemesine göre yurt dışına görevlendirilen öğretim elemanlarına mecburi hizmet yüklemektedir.

Ayrıca, aynı Kanunun "Yurt Dışı Eğitim Masraflarının Tahsili" başlıklı ek 34 üncü maddesinde geçen; "İlgili kanunlarına veya Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine göre; öğrenim yapmak, yetiştirilmek, eğitilmek, bilgilerini artırmak, staj yapmak veya benzeri bir nedenle geçici süreli görevlendirilmek suretiyle, üç ay veya daha fazla süre ile yurtdışına gönderilen kamu personeli yurtdışında bulundukları sürenin iki katı kadar mecburi hizmetle yükümlüdürler. Bu şekilde yurt dışına gönderilecek personelden, örneği Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanmış "Yüklenme Senedi ile Muteber İmzalı Müteselsil Kefalet Senedi" alınır." hükmüne göre öğretim elemanlarından kefalet senedi de alınmaktadır.

Bu konu özelinde yaşanan bir olayda Danıştay Sekizinci Dairesinin Esas No:1999/2506 sayılı dosyasında verilen kararda; "davacının yurtdışına gönderilme nedeni olan "bilimsel araştırma" amacı, 657 sayılı Yasanın anılan ek 34. maddesinde açıkça yer almadığı gibi aynı maddede yer alan "...benzeri bir neden..." ibaresi kapsamında düşünme olanağı da yoktur. Aynı konuda özel nitelikli 2547 sayılı Yasada kural varken, genel nitelikli olan 657 sayılı Yasanın uygulanamayacağı hukukun genel ilkeleri gereğidir. Bu durumda, 657. Sayılı Yasadan kaynaklanan mecburi hizmet yükümlülüğü, 2547 sayılı Yasanın 39. maddesinin 2. fıkrası kapsamındaki görevlendirmeler için söz konusuyken, birinci fıkra uyarınca yurtdışında görevlendirilen davacının mecburi hizmetle yükümlü tutulmasında hukuka uyarlık görülmemiştir." ifadeleri yer almıştır.

Sonuç olarak, 2547 sayılı Kanunun 39. maddesinin 1 inci fıkrası kapsamındaki görevlendirmeler açısından mecburi hizmet yükümlülüğüne dair yasal bir düzenleme bulunmadığı göz önüne alındığında yapılacak işlemlerde görevlendirmelerin niteliğindeki ayrıma dikkat edilmeli, zira çalışma esaslarının temeli bilimsel araştırmaya dayanan özel kanunlara tabi akademisyenlere olanak dışı mecburi hizmet yüklemek bilimsel özerkliğin ruhuna ters olduğunu gibi söz konusu araştırma çalışmalarına da ket vurmaktadır.