Memurlar açısından doğum sonrası yarım zamanlı çalışma mümkün mü?

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun "doğum sonrası yarım zamanlı çalışma" başlıklı Ek 43'üncü maddesi hükmü aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.

" Doğum yapan memurlar doğum sonrası analık izninin veya 104 üncü maddenin (F) fıkrası uyarınca kullanılan iznin, eşi doğum yapan memurlar ise babalık izninin bitiminden, ilgili mevzuatı uyarınca çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar olan dönemde, ayrıca süt izni verilmeksizin haftalık çalışma saatlerinin normal çalışma süresinin yarısı olarak düzenlenmesini talep edebilirler. Bu kapsamda yarım zamanlı çalışmaya başlayan memur, aynı çocuk için bir daha bu haktan yararlanmamak kaydıyla başvuru tarihini izleyen ay başından geçerli olmak üzere normal zamanlı çalışmaya dönebilir. Bu fıkra hükmünden yararlanan memura, yarım zamanlı çalışmaya başladığı tarihi izleyen ay başından itibaren, mali haklar ile sosyal yardımlarına ilişkin her bir ödeme unsurunun yarısı esas alınarak ödeme yapılır. Bunların fiili çalışmaya bağlı ödemeleri hakkında ise ilgili mevzuat hükümleri uygulanmaya devam olunur. Derece yükselmesi ile kademe ilerlemesi için aranan süreler açısından bu şekilde çalışılan dönemdeki hizmet süreleri yarım olarak dikkate alınır. Bu kapsamdaki memurun çalışma saatleri ilgili kurum tarafından belirlenir. Bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferit olarak evlat edinen memurlar ile memur olmayan eşin münferit olarak evlat edinmesi halinde memur olan eşleri de istekleri üzerine çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten veya 104 üncü maddenin (A) fıkrası uyarınca sekiz haftalık izin verilmesi ya da aynı maddenin (F) fıkrası uyarınca izin kullanılması halinde bu izinlerin bitiminden itibaren bu fıkra hükümlerinden yararlanır.

Yarım zamanlı çalışma hakkının kullanımına ilişkin usul ve esaslar ile bu haktan yararlanamayacak memurları; hizmet sınıfı, kadro unvanı, kurum veya teşkilat bazında birlikte veya ayrı ayrı belirlemeye Cumhurbaşkanı yetkilidir."*

*NOT: Doğum sonrasında çocuğun okul çağına gelmesine kadar tanınmış bulunan yarım zamanlı çalışma hakkının kullanımına ilişkin bahse konu düzenleme henüz yürürlüğe konulmamıştır.

T.C. Türkiye Büyük Millet Meclisi Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık) vermiş olduğu TAVSİYE KARARINDA (Sayı : 2024/9925-S.24.15289, Başvuru No : 2024/8238, Karar Tarihi : 19/09/2024) aşağıdaki hususlara yer verilmiştir.

" Konuyla ilgili mevzuat, yargı kararları ve Kurumumuzun 2022/10312, 2023/4060, 2023/19473 numaralı emsal Tavsiye Kararları da dikkate alınarak yapılan inceleme ve değerlendirme neticesinde;

657 sayılı Kanunun ek 43 üncü maddesiyle doğum yapan memura, çocuğu ilköğretim çağına başlayana kadar yarım zamanlı çalışma imkanının getirildiği, söz konusu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemek konusunda Cumhurbaşkanının yetkili olduğu, başvuranın talebinin idare tarafından 'maddenin uygulanmasına ilişkin düzenleyici işlem yapılmadığı' gerekçesiyle reddedildiği,

İdare tarafından düzenleyici işlemin yapılması için çalışmalar başlatıldığı ancak yedi yıllık süreçte düzenleyici işlemin yürürlüğe girmediği ve kamu personelinin bu haktan faydalandırılamadığı, mezkür Kanun maddesi ile çocuğun anne-babasına en çok ihtiyacı olan bu dönemde ebeveynlerin çocuklarıyla daha çok kişisel bağ kurmasının amaçlandığı,

Yine Kanun ile genel çerçevenin çizmekle yetinilmediği ve yarım zamanla çalışmaya başlayan memurun normal zamanlı çalışmaya dönebileceği zamanın, mali ve sosyal haklarına ilişkin ödemeler ile fiili çalışmaya bağlı ödemelerin ne suretle yapılacağının, derece ve kademe ilerlemesine ilişkin usullerin ve çalışma saatlerinin belirlenmesine varıncaya dek iznin kullandırılması halinde yapılacak işlemlerin ayrıntılı olarak düzenlendiği ve bu hakkın ne zamana kadar devam edeceğinin de ayrıca belirtildiği,

Aynı maddenin ikinci fıkrasında bu hakkın kullanımına ilişkin usul ve esaslar ile bu haktan yararlanamayacak memurları belirlemeye Cumhurbaşkanının yetkili olduğunun belirtilmesinin ve Cumhurbaşkanı tarafından da bu konuda düzenleme yapılmamış olmasının, uygulama usul ve esasları zaten kendisi tarafından belirlenmiş olan Kanun hükmünün hayata geçirilmesine engel teşkil etmeyeceği değerlendirildiğinden;

Kanunda aranan şartları taşıdığı hususunda ihtilaf bulunmaması halinde başvuranın doğum sonrası yarım zamanlı çalışma talebinin, idarece bu hakkın kullanımına ilişkin usul ve esasların belirlenmediği gerekçesiyle reddedilmesi yönünde tezahür eden işleminin hukuka ve hakkaniyete uygun olmadığı sonuç ve kanaatine varılmıştır."

Tavsiye Kararında örnek yargı kararlarına aşağıda yer verilmiş olup, bu kararlarda da görüleceği üzere memur lehinde hüküm verildiği görülmektedir.

- Bir polis memurunun Emniyet Genel Müdürlüğüne başvurarak, 657 sayılı Kanunun ek 43 üncü maddesine dayanarak yarı zamanlı çalışma talep etmesi ve talebinin idare tarafından reddedilmesi üzerine idare mahkemesinde açılan dava üzerine verilen Kararda;

"İlgili Kanun hükmünde yarım zamanlı çalışma hakkının kullanımına ilişkin usul ve esaslar ile bu haktan yararlanamayacak memurları; hizmet sınıfı, kadro unvanı, kurum veya teşkilat bazında birlikte veya ayrı ayrı belirlemeye Bakanlar Kurulunun yetkili olduğu ve bu kapsamda Bakanlar Kurulunca alınmış bir karar bulunmadığı gerekçesiyle yapılan başvuru reddedilmiş ise de, memur olarak görev yapmakta olan davacının kendisine kanunen tanınan bu hakkı kullanmasının önünde yasal bir engel bulunmadığı, kanunen aranan koşulların sağlandığı, haktan yararlandırılma hususunda Bakanlar Kurulu tarafından henüz bir düzenleme yapılmamış olmasının açıkça kanunla tanınmış hakkın kullanılmasına engel olamayacağı, söz konusu düzenlemenin ne zaman yapılacağı hususunda herhangi bir sürenin de belirlenmediği göz önünde bulundurulduğunda hakkın belirlilik ilkesine aykırı olarak kısıtlanarak yarım zamanlı çalışma istemiyle yapılan başvurunun reddine ilişkin tesis edilen işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline" karar verilmiş ve yapılan istinaf başvurusu üzerine Ankara Bölge İdare Mahkemesi 3. İdari Dava Dairesi tarafından verilen sayılı Karar ile istinaf istemine konu idare mahkemesi kararı usul ve hukuka uygun olup kaldırılmasını gerektiren bir neden bulunmadığından istinaf başvurusunun reddine karar verilmiştir."

- Sosyal Güvenlik Kurumu görev yapan davacı tarafından; 657 sayılı Kanun'un Ek 43 üncü maddesi uyarınca 0-6 yaş çocuğu olduğu gerekçesiyle yarım zamanlı çalışma hakkından yararlandırılması istemiyle yapılan 28/10/2020 tarihli başvurunun reddine ilişkin idari işlemin; hukuka ve mevzuata aykırı olduğu, 02/11/2018 tarihinde doğum yaptığı ileri sürülerek iptal ve yürütmenin durdurulması talebiyle İdare Mahkemesine açılan davada;

"Davacının 02/11/2018 tarihinde doğan çocuğunun hayatta olduğu ve yukarıda yer verilen ek 43. Maddede düzenlenen yarım gün çalışma hakkının kullanılabilmesi için gerekli koşulların oluştuğu görüldüğünden, çocuğun ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başını geçmemek üzere davacının çalışma süresinin yarısı kadar çalıştırılması talebinin, bu hususta Bakanlar Kurulunca alınan bir karar olmadığı gerekçesiyle reddine ilişkin dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı" yönünde karar verilmiş ve davacının yarı zamanlı çalışma talebinin reddedilmesine yönelik idari işlemin yürütmesinin durdurulmasına hükmedilmiştir."

- Samsun Bölge İdare Mahkemesi 4. İdari Dava Dairesi'nin sayılı kararında özetle;

" (.) sağlık teknikeri olarak görev yapan davacı tarafından, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun Ek-43. maddesi uyarınca yarım zamanlı çalışma talebiyle yapmış olduğu başvurusunun reddine yönelik Sağlık Bakanlığı Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 24/11/2022 tarih ve sayılı işleminin iptali istemiyle açılmıştır.

Rize İdare Mahkemesi'nin 12/05/2023 gün ve sayılı kararıyla; her ne kadar 657 sayılı Kanun'un ek 43. maddesinde yarım zamanlı çalışma hakkının kullanımına ilişkin usul ve esaslar ile bu haktan yararlanamayacak memurları; hizmet sınıfı, kadro unvanı, kurum veya teşkilat bazında birlikte veya ayrı ayrı belirlemeye Cumhurbaşkanının yetkili olduğu ve bu kapsamda henüz bir düzenleme yapılmadığı gerekçesiyle yapılan başvuru reddedilmiş ise de, doğum yapan ve memur olarak görev yapmakta olan davacının kendisine kanunen tanınan bu hakkı kullanmasının önünde yasal bir engel bulunmadığı, kanunen aranan koşulların sağlandığı, haktan yararlandırılma hususunda Cumhurbaşkanı tarafından henüz bir düzenleme yapılmamış olmasının açıkça kanunla tanınmış hakkın kullanılmasına engel olamayacağı, söz konusu düzenlemenin ne zaman yapılacağı hususunda herhangi bir sürenin de belirlenmediği göz önünde bulundurulduğunda, hakkın belirlilik ilkesine aykırı olarak kısıtlanarak yarım zamanlı çalışma istemiyle yapılan başvurunun reddine ilişkin işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı gerekçesiyle dava konusu işlemin iptaline karar verilmiştir.

Davalı idare tarafından; dava konusu işlemin dayanağı Kanun maddesinin son fıkrasında "Yarım zamanlı çalışma hakkının kullanımına ilişkin usul ve esaslar ile bu haktan yararlanamayacak memurları; hizmet sınıfı, kadro unvanı, kurum veya teşkilat bazında birlikte veya ayrı ayrı belirlemeye Cumhurbaşkanı yetkilidir" hükmüne yer verildiği, ancak doğum sonrası yarım zamanlı çalışmaya ilişkin henüz bir düzenleme bulunmadığı, bu nedenle, davacının talebinin uygulanma imkanının bulunmadığı İleri sürülerek, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun 45. maddesi uyarınca mahkeme kararının istinaf yolu ile incelenerek kaldırılması ve davanın reddine karar verilmesi istenilmektedir. (.) İstinaf dilekçesinde öne sürülen iddialar, istinaf başvurusuna konu Rize İdare Mahkemesi'nin 12/05/2023 gün ve sayılı kararının dayandığı gerekçeler karşısında yerinde ve kararın kaldırılmasına neden olacak mahiyette görülmediğinden istinaf başvurusunun reddine, (.) 07/11/2023 tarihinde oybirliğiyle kesin olarak karar verildi."

Sonuç olarak yukarıda yer verildiği üzere; bahse konu Yönetmelik henüz yayımlanmamasına rağmen açılan davaların memurların lehine sonuçlandığı ve Ombudsmanlık tarafından verilen tavsiye kararları dikkate alındığında talepte bulunan ve kanun maddesinde yer alan şartları sağlayan memurların dava açmadan veya Ombudsmanlığa müracaat etmeden yarım zamanlı çalışmadan yararlanmaları gerektiği değerlendirilmiştir.