Memurun Ceza Yargılaması Sonucunun, Disiplin Cezalarına Etkisi ve Gerekçeli Karar Hakkının İhlal Edilmesi

Anayasa Mahkemesine yansıyan bireysel başvuruya ilişkin (Başvuru Numarası: 2020/23944) alınan kararla gerekçeli karar hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşılmış ve ihlal sonuçlarının ortadan kaldırılması amacıyla yeniden yargılama yapılması için Danıştay Beşinci Dairesine gönderilmesine karar verilmiştir.

Bireysel başvuruya konu olayda özetle, Kozan Cumhuriyet Başsavcılığının 5/1/2009 tarihli iddianamesiyle ihaleye fesat karıştırma ve basit yaralama suçlarından cezalandırılması talebiyle başvurucu hakkında Kozan Ağır Ceza Mahkemesinde (Ceza Mahkemesi) kamu davası açılmıştır.

Ceza Mahkemesi ihaleye fesat karıştırma suçundan 4 yıl 2 ay hapis cezasıyla cezalandırılmalarına hükmetmiş, 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 231. maddesi uyarınca hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına (HAGB) karar vermiştir.

Başvurucunun temyiz talebi üzerine Yargıtay 5. Ceza Dairesi 30/9/2013 tarihli kararla sanıklar hakkında ihaleye fesat karıştırma suçundan kurulan mahkümiyet hükümlerinin onanmasına karar vermiştir.
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 11/4/2013 tarihli ve 6459 sayılı Kanun'un 12. maddesi ile değişiklik yapılan 235. maddesinin yeniden düzenlenmesi nedeniyle uyarlama yargılaması yapılması için dosya yeniden resen esasa alınmıştır.

Ceza Mahkemesi 18/11/2014 tarihli yeni kararla başvurucunun da aralarında bulunduğu sanıklar hakkında ihaleye fesat karıştırma suçundan 1 yıl hapis cezasına hükmetmiş ve 5271 sayılı Kanun'un 231. maddesi uyarınca da HAGB kararı vermiştir. Karar gerekçesinde, sanıkların suç kabul edilen eylemleri için suç tarihinde yürürlükte bulunan 5237 sayılı Kanun'un 235. maddesinin birinci fıkrasında 5 yıldan 12 yıla kadar hapis cezası öngörülmüşken Ceza Mahkemesinin kararından sonra kararın temyiz incelemesi aşamasında yürürlüğe giren 6459 sayılı Kanun ile 5237 sayılı Kanun'un 235. maddesinin birinci fıkrasında hem ceza miktarlarında hem de suçun unsurlarında değişikliğe gidildiği, buna göre 3 yıldan 7 yıla kadar hapis cezası öngörüldüğü belirtilmiştir.

Başvurucunun itiraz talebi, Ceza Mahkemesinin 15/11/2021 tarihli kararıyla HAGB'ye yönelik kararlarda düzeltmeyi gerektiren bir husus bulunmadığı gerekçesiyle reddedilmiştir. Anılan karara da itiraz edilmesi üzerine Ceyhan 1. Ağır Ceza Mahkemesi 3/12/2021 tarihli kesin olmak üzere ret kararı vermiştir.

. Başvurucu hakkında ceza soruşturmasıyla bağlantılı olarak Adalet Bakanlığı Yüksek Disiplin Kurulu tarafından idari soruşturma başlatılmıştır. Başvurucunun memurluk sıfatı ile bağdaşmayacak nitelikte disiplin suçu işlediği gerekçesiyle 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 125. maddesi uyarınca başvurucunun 28/6/2010 tarihinde devlet memurluğundan çıkarılmasına karar verilmiş, devlet memurluğundan çıkarılma işleminin iptali talebiyle Bursa 1. İdare Mahkemesinde (İdare Mahkemesi) dava açmıştır.

İdare Mahkemesi 26/10/2011 tarihinde davanın reddine karar vermiştir. Başvurucunun temyiz talebini Danıştay Beşinci Dairesi 12/1/2017 tarihinde reddederek onama kararı vermiştir. Başvurucu; hakkında verilen 4 yıl 2 ay hapis cezasının kaldırıldığını, uyarlama yargılaması yapılarak hakkında HAGB kararı verildiğini, bu nedenle İdare Mahkemesi kararının hatalı olduğunu, HAGB kararının memuriyete engel teşkil etmediğini belirterek karar düzeltme talebinde bulunmuş, talep Danıştay Beşinci Dairesi tarafından reddedilmiştir.

Bu aşamada ilgili tarafından devlet memurluğundan çıkarılmaya ilişkin disiplin cezasının iptali talebiyle açılan davada sonuca etkili iddianın kararda karşılanmaması nedeniyle gerekçeli karar hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkin, AYM ye 16/7/2020 tarihinde bireysel başvuru yapılmıştır.

Bilindiği üzere, 657 sayılı Kanun'un "Disiplin cezalarının çeşitleri ile ceza uygulanacak fiil ve haller" kenar başlıklı 125. maddesinin devlet memurluğundan çıkarma cezasını düzenleyen (E) bendinin (g) alt bendi şöyledir:
"E - Devlet memurluğundan çıkarma : Bir daha Devlet memurluğuna atanmamak üzere memurluktan çıkarmaktır.
Devlet memurluğundan çıkarma cezasını gerektiren fiil ve haller şunlardır:
...
g) Memurluk sıfatı ile bağdaşmayacak nitelik ve derecede yüz kızartıcı ve utanç verici hareketlerde bulunmak,
..."
5237 sayılı Kanun'un 235. maddesinin (1) numaralı fıkrasının 6459 sayılı Kanun'la değiştirilmeden önceki hali şöyledir:
"(1) Kamu kurum veya kuruluşları adına yapılan mal veya hizmet alım veya satımlarına ya da kiralamalara ilişkin ihaleler ile yapım ihalelerine fesat karıştıran kişi, beş yıldan oniki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır."

5237 sayılı Kanun'un 235. maddesinin (1) numaralı fıkrasının yürürlükteki hali şöyledir:
"(1)Kamu kurumu veya kuruluşları adına yapılan mal veya hizmet alım veya satımlarına ya da kiralamalara ilişkin ihaleler ile yapım ihalelerine fesat karıştıran kişi, üç yıldan yedi yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır."

5271 sayılı Kanun'un somut başvuru sırasında yürürlükte olan 231. maddesinin (5) numaralı fıkrasının son cümlesi şöyledir:
"Hükmün açıklanmasının geri bırakılması, kurulan hükmün sanık hakkında bir hukuki sonuç doğurmamasını ifade eder."

. Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun HAGB kurumunun niteliğine yer verilen 1/2/2012 tarihli ve E.2011/19-639, K.2012/30 sayılı kararının ilgili kısmı şöyledir:
"...hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı ile kurulan hüküm, belli bir süre sanık hakkında hüküm ifade etmemekte, herhangi bir sonuç doğurmamaktadır. Sanık bulunduğu hal üzere bırakılmakta, aynen yargılanan kimsenin durumunda kalmakta ve yapılan yargılama geçici bir süre askıda kalmaktadır. Askı süresi boyunca, yargılanan kimsenin sanık sıfatı devam eder ise de, hiçbir şekilde bu kimse hükümlü sayılamaz."

Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun kararlarında da HAGB kurumuna yönelik olarak yukarıda alıntısı yapılan kararla aynı nitelendirmeye yer verilmiştir.

Somut olayda ise başvurucunun memuriyetinin sona erdirilmesi işlemine karşı açılan dava kanun yolu incelemesi aşamasındayken ortaya çıkan yeni hukuki durum (HAGB kararı) yargılamanın sonucu değiştirebilecek ve sonuca etkili olabilecekken ileri sürülmesine rağmen söz konusu temel argümanların kanun yolu mahkemesince incelenmediği ve gerekçeli kararda anılan hususlara yönelik herhangi bir değerlendirmede bulunulmadığıdır. Bu kapsamda uyuşmazlığa yönelik temel meseleler kanun yolu mahkemesince gerekçeli kararda tartışılmamıştır. Bu durumun yargılamayı bir bütün halinde adil olmaktan çıkardığı değerlendirilmiştir.

Açıklanan gerekçelerle AYM tarafından Anayasa'nın 36. maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki gerekçeli karar hakkının ihlal edildiğine karar verilmiştir.

Sonuç itibari ile idare tarafından yapılan her türlü eylem ve işlemin gerekçesinin ilgili dokümanlarda yer verilmesinin ve bu hususların mahkemelerce kanun yolu mahkemelerince incelenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Aksi durumlarda uzayan yargılama süreçleri, adil yargılanma hakkının tesisinde gecikmeler ve hak kayıpları ortaya çıkabilecektir.